De Vlaamse Gids. Jaargang 76

[p. 43]

Woord en beeld 3
Gilbert Swimberghe of het gestage streven naar volmaaktheid
Paul de Wispelaere

Met Paul de Wispelaere (I) op een tentoonstelling
in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel (1984)

‘Woord en Beeld’ is een nieuwe reeks in De Vlaamse Gids waarbij schrijvers en schilders, pen en penseel, elkaar kruisen op initiatief van Ernest Van Buynder, voorzitter van het Willemsfonds v.z.w. en van de Vlaamse commissie voor Beeldende Kunst.

In het huis, in de kamers waar ik leef en schrijf, hangen twaalf werken van Gilbert Swimberghe. Ze dateren van 1956 tot 1986 en getuigen op hun manier van zoveel jaren vriendschap met een beeldend kunstenaar die mij nauw aan het hart ligt. Ze hebben mij, naarmate ik ze heb verworven, vergezeld in de opeenvolgende perioden van mijn bestaan en de plaatsen waar ik mij heb gevestigd, en zijn daardoor ook met veel persoonlijke herinneringen verbonden. Natuurlijk zijn schilderijen tot op zekere hoogte zelfstandige kunstwerken, die hun uitdrukkingswaarde ontlenen aan hun innerlijke, formeel-picturale kracht, maar toch komen ze pas echt tot leven in een concrete menselijke omgeving, waarin ze worden bekeken, geliefd en tot spreken gebracht. Ze zijn gemaakt door een man die er zijn leven aan heeft gewijd, en daarom vormen ze de diepste en authentiekste expressie van dat leven. Maar wat is dat? Met woorden is het niet dan bij benadering en slechts door middel van vage en metaforische omschrijvingen aan te duiden. De man Swimberghe: zijn karakter, zijn meningen en gedragingen ken ik uit de omgang en de talrijke momenten van lief en leed, vreugde en verdriet die we samen hebben beleefd. Maar het wezenlijkst is hij bij mij aanwezig in zijn werken, omdat zijn persoon daar tot stijl is geworden: verhelderd, verduurzaamd, herleid tot essentiële bewegingen, samenstellingen, contrasten. Omdat zijn beeld daarin samenvalt met zijn thematiek. Op een aantal van de doeken die ik heb wordt de grondvorm bepaald door het rudiment van een tafel, waarvan het blad het vlak geheel of gedeeltelijk vult. De tafel is een in evenwicht gehouden samenstel van tegenstrijdige verticale en horizontale krachten. Op het oudste doek bevat het aardedonkere blad de nog duidelijke herkenbare figuren van een opstaande kegel en een neerliggende ronde schelp die, als symbolen van het mannelijke en het vrouwelijke beginsel, de tweevoudige beweging van de tafel herhalen. In de kegel rijst een krachtige zwarte streep op als het tegenbeeld van de blauw beschaduwde dwarse gleuf in de witte, met parelmoertinten verrijkte schelp. De hele voorstelling is omlijst door een brede olijfgroene rand, aan de linkerkant overgaand in zalmroze. Waarom deze kleuren? Ik weet het niet, maar voel het als picturaal volmaakt: een besloten wereld van vormen en verf, als de verstilde en beheerste expressie van de oerprincipes die blijvend sluimeren in iedere mens. In latere werken als de beide zeefdrukken die op mijn boekenkamer hangen, tegen een houten wand in altijd wat gedempt licht, zijn de tafelbladen louter opgevuld met ongelijke kleur-

[p. 44]

Blauw. Olie/Doek 120/100 cm (1991)
G. Swimberghe.

[p. 45]

vlakken in donkere tinten, schakeringen van groen en roodbruin met, in één ervan, een schuin in het midden hangende parallellogram van helder paarsblauw. Dit is een povere beschrijving, die eigenlijk niets zegt, die alleen maar aangeeft hoezeer de schilderkunstige taal zich heeft losgemaakt van de taal van het woord, hoezeer zij in dit geval de welgeordende verhouding uitdrukt van figuren en kleuren die door hun tegenstellingen in vorm en koloriet als uit elkaar willen maar toch samen worden gehouden: een veld van spanningen, dat ik ervaar als het weefsel van motieven in een boeiend, dramatisch verhaal. Andere verhalen doen zich voor in de vorm van ruiten. Zoals in die prachtige compositie in witte en lichtgrijze toonaarden uit 1977. Het is als een doos van in driehoeken gesneden ruiten: een-ruit-in-een-ruit-in-een-ruit, en in het diepe hart ervan gaan de snijdingslijnen open als bij een envelop die een verlokkend geheim bericht bevat. En tien Jaar ouder is op een felrode fond de van wijnrood tot brons verticaal gestreepte ruit, die de indruk wekt van een gedreven vlieger die aan de touwtjes van enkele lijnen rukt, die zijn vlammende schoonheid ontleent aan de structuur waarin hij door tegenkrachten gedwongen wordt. Uit een van de jongste doeken is de volle kleur echter weer geweken voor een symfonie van vier teer lichtgrijze driehoeken die samen weer een ruit vormen, maar nu op zo'n manier dat het wisselende daglicht vanuit de tuin de plastische compositie voortdurend beïnvloedt en verandert. Zo is dit een statisch schilderij vol innerlijke beweging, als het ware op zoek naar een vaste artistieke voltooiing, die door de natuur steeds weer ongedaan wordt gemaakt. Maar niet alleen door de natuur. Want in de reeks doeken die hierop is gevolgd, is het statische omgeslagen in een agressieve dynamiek: het lichtgrijs wordt nachtelijk donker als lei en lood, de driehoeken steken als dreigende massieve pieken vooruit in een kwetsbare, onvaste werveling van vegen en vlokken. Daarom ben ik geneigd al die laatste doeken bij uitstek als symbool te zien van het gestadige streven van de schilder Gilbert Swimberghe. Het is een streven dat, al bijna een leven lang en in vele honderden werken, in een oeuvre ontstaat dat, voor wie erop terugblikt, een verbluffende consistentie vertoont, telkens weer naar de volmaaktheid neigt zonder die ooit te kunnen bereiken. Dat oeuvre ontstaat uit de onrust van de geest en het gemoed, die zoekt naar schilderkunstige uitbeeldingen van rust, uit menselijke tegenstrijdigheden en spanningen die zoeken naar schilderkunstige verzoening en harmonie. Maar als picturale oplossingen kunnen die resultaten nooit anders dan voorlopig zijn, omdat iedere oplossing nieuwe perspectieven opent en nieuwe problemen schept die op hun beurt weer om een oplossing vragen. Zo is de weg van Swimberghes creativiteit: een perpetuum mobile dat in ieder afzonderlijk werk de schoonheid prent van een tot intense stijl bedwongen moment.