De Vlaamse Gids. Jaargang 76

[p. 6]

Eerste forum
Wurm
Joris Denoo

JORIS DENOO (^o1953)
- Recente publicaties: in Revisor, Maatstaf, Brakke Hond, Standaard der Letteren.
- Dichtbundel ‘Voltooid Verwarmde tijd’, Manteau, 1992
- Roman ‘Verkeerde Lieveheer’, De Clauwaert, 1992.

Het jaar dat ik er zevenendertig werd, deed ik een vreselijke ontdekking: ik begon van koffie te houden. Ook hield ik nauwlettend de verouderingsverschijnselen bij andere mensen in de gaten. Wallen onder de ogen beschouwde ik niet langer als lauwerkransen, maar jaarringen. Verlangen naar een datum of een gebeurtenis deed ik ook niet zo hevig meer; dat er vooral niks voorviel, vond ik reeds zonder meer aardig. Meer en meer hield ik rekening met de weersomstandigheden. Ik aarzelde lànger voor de kleerkast. Vaker spiedde ik de lucht af. Gelukkig kwam de gedachte aan een hoofddeksel nooit bij me op. Dàt ware een té grote ingreep geweest: een vervorming van het gelaat, een wijziging in gedaante, een deksel op de neus. Ik kan het, kortom, zo stellen: ongelukkig was ik niet, maar ik keek naar koffie uit.

En zo zat ik die middag aan de koffie. Dat was ik althans van plan. Als kind al wou ik apotheker worden, maar eigenlijk was ik op zoek naar het levenselixir en de steen der wijzen. De geheimzinnigheid van formules, poeders en reageerbuizen interesseerden mij méér dan de wetenschap errond. Daarom zat ik te snakken naar koffie, maar tevens te sàkkeren op dat verdomde zetapparaat, dat wel rochelde, maar water niét in zwarte troost omzette. En wàt deed het natuurlijk wél?! Regenen.

‘Hoofden van Lebak! Hoofden van dit Instituut! Uit hoofde van mijn onhandigheid slaag ik er niet in koffie te veroorzaken. Wie redt mij uit deze poel van ellende?’. Ik legde het apparaat het zwijgen op en keek naar de regen. Treurigheid was troef. Het was een grijze donderdagmiddag in Vlaanderen. Het regende tergend: alsof het nooit of te nimmer op zou houden. Ik zat alleen in de koffiekamer, die nu geen koffiekamer meer was. Ofschoon op dat ogenblik honderden mensen zich in het Instituut bevonden, was het overal stil. Af en toe drong een ver, onbestemd gerucht tot hier door. Daardoor herkende je stilte. Ik ging aan het raam staan. Ginds, halfverzonken in de grond, bevond zich mijn bibliotheek. Mijn souterrain-boekerij: een gedeeltelijk vooruitgeschoven post van dit bastion, tevens stilste nest in het Instituut. Je moest vier trapjes nederdalen en je voeten soppen in een eeuwig overlopend afvoerroostertje om mijn werkterrein te bereiken. Moeilijk was het niet. Maar toch daagden de studenten uit dit Instituut voor Interbellumstudie zelden in mijn krocht op. Of nee, laat ik eerlijk zijn: in groten getale kwamen ze, om te fotocopiëren. Die vervelende, lawaaierige, kankerverwekkende lichtbak was een obstakel in mijn bestaan op deze aarde, ‘ónder’ deze aarde.

[p. 7]

Al vijftien jaar lang diende ik als bibliothecaris tevens miljoenen en miljoenen overdrukjes te reproduceren, die als evenzovele lijkbleke, platte drollen uitgebraakt en verkocht werden à 1 frank, later 2 frank de bladspiegel. Wààr diénde dat dan voor, dat prachtige gedicht voorin elk boek: ‘Niets uit deze uitgaaf mag etc. etc.’.

Ik wendde mij weer van het raam en ging zitten. Treurig bekeek ik het impotente koffiezetapparaat. Nóóit gaf de fotocopiemachine er eens de brui van! Ik controleerde hoeveel tijd ik nog had vóór de eerste studenten weer niet zouden komen. Nog zeven minuten had ik. Daarna diende ik me weer op mijn post te melden. Oh, zéker: grààg mocht ik tussen boeken toeven. Ik hield van mijn job, en ik verdiende er geld mee. Met dit geld huurde ik b.v. een appartement, of kocht ik (wéér andere) boeken, kleren, drank, levensmiddelen,... Kóffie!! Om niet gek te worden stak ik nog vlug een sigaret op. In mijn bibliotheek rookte ik namelijk nooit. Ik had daar een punt van gemaakt. Als apotheker zou ik zéker ook nimmer in mijn apotheek hebben gerookt. Dat gaf ik iedereen op een blaadje.

Klopklop. Daar kwam Sonia Assekat binnen, onze schoonste schoonmaakster. ‘Dag meneer Aladin’, zei ze. Ook ik groette. ‘Heeft U nog geen koffie gezet?’. Ik ontkende inderdaad. ‘Dat zal ik dan maar even doen, daar worden we voor betaald’. ‘Zeker’, bevestigde ik. Klik, deed ze. Ze duwde op een knopje, prutste wat aan het bovenstel van het apparaat, en zei: het wonder geschiedde. ‘U hàd er al water en koffie ingedaan’, merkte Sonia Assekat verrast op. ‘Ja’, knikte ik, ‘doch zonder resultaat. Ik moet ergens een

[p. 8]

dwaasheid hebben begaan’. ‘Ziedaar de eerste druppels reeds, meneer Aladin’. ‘Zeker. Mijn dank is groot, Sonia’. De schoonmaakster wierp nog een laatste, tevreden blik op het zetapparaat en ging weer weg. Ik drukte mijn sigaret uit. Het werd tijd om tussen de boeken te gaan zitten, laatste sessie van vandaag, 15 uur 10 tot 17 uur 30. Op de koffie wachtte ik niet meer.

Ik liep over het glimmende binnenplein. Ginds besteeg Sonia Assekat op haar witte klompen ijverig de trap naar de aula. Ikzelf daalde vier treden af, sopte mijn rechtervoet in het afvoerroostertje en trad mijn fotocopiebedrijf binnen. Daar het voorportaal van de bibliotheek, om zo te zeggen, een leeszaaltje was, waarvan de wand geheel uit ramen bestond, had ik een laag-bij-de-gronds, doch prima panorama op het binnenplein van het Instituut. Zélf zat ik daarbij verscholen in een tussen de boekenrekken uitgespaarde vierkante ruimte. Wat ik aldus van de mensen te zien kreeg, waren de benen en een stukje van het onderlijf, tot op navelhoogte ongeveer. Na verloop van jaren was ik erin geslaagd op eender welk onderlijf de passende kop te zetten, ook al waren de studenten hier maar een gering aantal jaren. De studie van de kopvoeters vormde, naast lezen en fotocopiëren, een belangrijk onderdeel van mijn dagtaak in mijn catacomben. Wat de studie van de studenten betrof, dat was àndere koek. Interbellum-problematiek met name. Aangezien een interbellum een periode tussen twee oorlogen is, zitten we dus altijd in een interbellum. Je mag het draaien en keren zoals je het wil. De nobele doelstelling van het Instituut voor Interbellum-studie luidde als volgt: ‘Door de studie van het Interbellum wordt gepoogd bij te dragen tot het zo lang mogelijk rekken van het aan de gang zijnde Interbellum’. Een voortdurend uitstellen van oorlog, zeg maar, zolang de voorraad vrede strekt.

‘Maar uitstel is daarom nog geen afstel’, zei ik plotseling hardop. Ik schrok van mijn eigen stem. Vlug sprong ik op om te controleren of er zich geen personen tussen de boekenrekken bevonden. Het ordeningsprincipe in mijn bibliotheek was het alfabet. Nuttigheid voorop. Al sinds 1918 (het jaar waarin het l.l. werd opgericht) was dat zo. Daardoor echter was de boedel niet om aan te zien. Alle formaten, kleuren, diktes en onderwerpen stonden aldus kriskras door elkaar geordend. Maar wél van A tot Z, het hele alfabet lang.

Geen enkele luistervink hield zich bij één der letters op. Gerustgesteld ging ik weer zitten. Wat zou ik uitvreten vanavond? Mijn kleurentelevisie was naar de knoppen. Het betrof een vreemd mankement: hij wou simpelweg niet meer úit. Gisteravond had ik dan maar de hele bedrading met één ruk uit diverse stopcontacten getrokken. Onmiddellijk daarop ontstond een geur als verschroeide haren. Tóch ging ik slapen als vanouds. Niets gebeurde, maar mijn teevee was wel degelijk kapot. Hij wou nu niet enkel niet meer úit, maar daarenboven wou hij vanmorgen ook al niet meer in.

Terwijl ik naar buiten keek, naar het binnenplein, naar niets, vormden mijn lippen plotseling het woord ‘boekenwurm’. En daarna ‘wurm’. ‘Wurm, wurm, wurm’. Ik proefde het woord. Ik hutselde de letters. ‘Murw’. ‘Murw, murw’. Vijtien jaar wurm reeds! Maar niét murw, oh nee. Zie: daar sprong ik alweer op. Besluitvaardig begaf ik me naar de afdeling Perestjroika/Glasnost. Sinds 1988 ongeveer had ik een ‘Russische Hoek’ in de bibliotheek geïnstalleerd. Steeds meer studenten immers wensten boeken en drukwerk omtrent dit fenomeen te copiëren. Uiteindelijk zette ik deze ontspanningslectuur gemakshalve maar bijéén, me van het alfabet niets aantrekkend.

Ik kantelde een halve jaargang van ‘Kroniek van de Lopende Gebeurtenissen’ uit de rij. De whisky legde de omloop van mijn mond af en verdween dan zegevierend benedendeks. Daarna slikte ik een reukloze lookpastille door. Tijdens de week beperkte ik me tot het innemen van deze levensverlengende, bloedzuiverende dingetjes: vijf per dag. In de weekends daarentegen gaf ik volmondig toe aan mijn, ik ontken het niet, lookverslaving. Alle door mij genuttigde levensmiddelen gingen dan gepaard met échte, schérpe look. Het was een prima manier om de gezondheid in stand te houden: het zuiverde je bloed, het rekte je leven, het hield de mensen van je af, het belette je, wegens stank, te gaan stappen. Vreugde en voldoening alom. Alhoewel: was dat nódig, dat gerék? Eigenlijk zat ik zo'n beetje met een look-probleem.

Peinzend verborg ik de fles weer achter de Samizdat-afleveringen. En stàppen, was ik daar niet dringend aan toe? In mijn Russische Hoek bleef ik daar een wijle over prakkezeren, leunend tegen de Grote Ontspannings-Geschriften van nieuwlichtende politici. ‘Een donderdag’, mompelde ik. Ik keek op mijn horloge.

‘Kwart voor vier uur. Looft de

[p. 9]

Heer. De dag schuift op. Het regent nog’. Wat werd het vanavond? ‘Bier en Biologie misschien’, mompelde ik in het Engels, ‘downtown’. Gisteravond hoorde ik hetzelfde zeggen, door een meisje in een BBC-feuilleton, net vóór mijn treurbuis de geest gaf. Door Bier was ze dronken genoeg geworden om aan Biologie te doen: het afhandelen van enige lijven, het bepotelen van enkele lichamen. Nuchterheid is daarbij inderdaad overbodig. Liet ik mijzélf hedenavond óók vollopen en daarna weer leeglopen? Zoals het BBC-meisje? (Bijtijds sommeerde een tante haar alle B&B-activiteiten te staken. Daardoor nam het feuilleton jammer genoeg een geheel andere wending. Ikzelf schakelde toen over haar FR3, maar mijn toestel...). Zou ik mezelf weer eerst pijnigen, look etend? Mezelf aldus tot honkvast thuisblijven veroordelend? Dan, bij nader inzien, naar de peterselie grijpen, het bekende stankwerend tegengif? Om uiteindelijk omstreeks het middernachtelijke uur tóch nog uit te rukken? Overdaad schaadt. Een overdaad aan peterselie kon de gezondheid schaden.

Ik kreeg geweldig trek in een sigaret. Minutenlang had ik nodig om dat verlangen te onderdrukken. Ik móest en zóu nóóit roken in mijn catacombe-bibliotheek! Het betrof hier een versterving, waar ik hemeltergend veel moeite moest voor doen. Terwijl ik naar buiten staarde, wachtend op tekens van leven van de kopvoeters, zei ik: ‘Kreeft’. ‘Kreeft, kreeft’.

Het was verleden jaar. Ja: verleden jaar, mei-juni waarschijnlijk. Het academisch jaar liep ten einde. De studenten hadden blokvakantie. Het was beduidend stil in het l.l. Mijn fotocopiemachine zweeg als vermoord. Ik was een gelukkig mens. Het binnenplein lag er zonovergoten maar leeg bij. De directie was spoorloos. De docenten waren naar huis. De studenten zaten op hun kot te hengsten. Op een bloedhete middag kwam Sonia Assekat met een emmer en zwabber in de bib binnen. ‘Tja’, zei ik, ‘ook dàt moet gebeuren hé’. ‘Nietwaar’, bevestigde Sonia glimlachend. Ze schoof één van haar witte klompen, die ze verloren had bij de treden benedenwaarts, weer aan haar fraaigevormde voet. Terwijl ze één en ander nat maakte, bladerde ik in de memoires van generaal De Gaulle. Doch, een gesprek werd onvermijdelijk. Sonia Assekat was een vriendelijke, mooie meid, enkel geteisterd door het schoonmaaksters-uniform van het l.l. Blauw natuurlijk, formidabel ellendig lelijk blauw. Het scheen dat Assekat haar weekends in New Beat-discotheken sleet. ‘Eigenlijk is het niet nodig dat ik uw boekerij ondersop, meneer Aladin’, merkte ze plotseling op, ‘met de studenten die weg zijn, blijft de boel hier proper’. Ik keek uit mijn memoires op. ‘Nee’, bevestigde ik, ‘inderdaad helemaal niet. Wil je koffie?’ ‘Ah’, lachte ze, ‘zou ik?’. ‘Ik trek twee koffies uit de automaat naast de kaartenkamer, minuutje’, zei ik, opspringend. Vijf minuten later zaten we in de leeszaal gezellig troost uit plastic bekers te slurpen. ‘Voor koffie zou ik een móórd doen’, bekende Sonia Assekat mij toen. ‘Oh ja?!’, deed ik verbaasd, ‘dàt heb ik soms met sigaretten’. ‘Ha!’ zei ze, ‘iedereen heeft wat hé!’

Was het de warmte? De stilte? De vakantie in 't verschiet? Ik weet het niet meer: plotseling bood ik hààr en mézelf zomaar een sigaret aan. Dúbbel tegendraads handelde ik: Sonia Assekat rookte nóóit, en ík rookte nóóit in mijn bilbiothéék, mijn cenàkel! ‘Hé!’, deed ze verrast, en ze greep zonder nadenken. Ik reikte haar vuur aan en improviseerde een asbak met de boekwikkel van ‘Komen de Russen? (II)’. Uiterst onhandig doch zeer ontwapenend begon Sonia Assekat te roken. Haar schoonheid begon me toen pas op te vallen. ‘Jij moet óók een kreeft zijn’, waagde ik het plotseling te zeggen. ‘Nee’, prostesteerde ze lachend, ‘schoonmaakster’. ‘Ik bedoel: van sterrebeeld!’ ‘Oh’, zei ze verlegen, ‘juist. Hoe... Hoe weet u dat zo vlug?’ ‘Kreeften zijn geheelonthouders die voor alle verslavingen openstaan’, doceerde ik toen, ‘geef ze de kans, en ze doen het. Eigenlijk zijn het óók bodemloze vaten, of stille waters zoals ze soms zeggen. Géén mate: 't is niks of alles. U bij voorbeeld rookt nooit, maar rookt nú. Ik bij voorbeeld rook nooit in mijn bib, maar nú wel’. ‘Bib’, had ik gezegd, ‘bib’. ‘Haha’, lachte ze, ‘krééft hé!’.

Hoe het gesprek verder verliep, wist ik niet meer. Daar naderde namelijk een kopvoeter, mijn gedachtenstroom onderbrekend. ‘Weinig sex appeal’, constateerde ik, ‘erudiet, dat wel. Wat lezen we vanavond? Your place or mine?’. De kopvoeter verdween in de regen. Weer toverde ik Sonia Asskat voor mijn geest. ‘Waarom Sonia niet eens geïnviteerd op een uitje?’, mompelde ik, ‘een uitje, zeker: men rookt iets, babbelt wat. Er wordt een glaasje gedronken. Misschien ontmoeten we een discotheek, nu de aardbol inderdaad tóch zelf rond blijkt te draaien. Waarom niet...’. Boekenwurm met Kreeft gesignaleerd in Byblos te K.

[p. 10]

Ik stond op en pakte het nooit geraadpleegde ‘Richtlijnen voor Middellang-Afstands-Denken’ uit een rek. Op de achterkant van dit lijvige boekdeel had ik een spiegel vastgekleefd. Ik zette het boek vóór mij op tafel en bestudeerde mijn gelaat. Onder mijn linkeroog vormde zich een permanente wal. Ik had nochtans diverse volgeslapen nachten achter de rug. Twee rimpels begonnen zich dwars over mijn voorhoofd af te tekenen. Ook dàt nog. Onder het rechteroog kromp óók één en ander ineen. De huid leek er méér verschrompeld dan, pakweg, de huid van de wang onmiddellijk daaronder. Van heel dichtbij gezien had hij een blauwachtige schijn. De haren dan. Behoorlijk làng droeg ik ze, zoals het een bibliothecaris betaamt. Vooraan had ik al inhammen, links en rechts. Die camoufleerde ik door de haren errond nog wat langer dan de andere te laten groeien. Mijn grote, bruine ogen waren oceanen waarin zich... ‘Koeieogen’, zei lang geleden mijn moeder eens. Ik was nog een puber. ‘Koeieogen’. Waarom geen spiegeleieren. Goed, al goed: oceanen van koeiestront dan. Aan dat haar zou ik iets moeten doen. Heden ten dage roetsjten ze het allemaal af, tot vlak tegen hun schedel, om oprukkende kaalheid te verbergen. Een goede oplossing, daar niet van. Kaalheid was ook een mode geworden. Je moest er maar voor uit durven komen. Gedààn met ten oosten en ten westen van de top de haren op te sparen en die dan over het kale middengedeelte van het schedeldak te plakken.

Ik stopte de ‘Richtlijnen’ weer weg. Zevenendertig. Ik trommelde op het tafelblad. Het werd vier uur. Wat ging de tijd toch traag. Honderden kopvoeters spoedden zich nu door de regen. Ik zag een bos van benen op het binnenplein. Niemand een copietje? Nog een vluggertje? Een ijlings overdrukje? Dat is dan 2 frank, Piet. Neenee Myriam, recto verso is dezelfde prijs hoor, papier speelt geen rol. Mag ik morgen betalen? De directeur heeft het niet graag. Voor één keer. Allez dan, Hannelore. Leve het Interbellum: het blééf maar duren.

‘Dag wurm!’, klonk het plotseling knoerthard. Ik had het verwacht, en tóch schrok ik me rot. Met een ruk draaide ik me om. Dat die binnendeur op de gang óók nog open was, natúúrlijk. ‘Dag Sonia, je doet me potvolkoffie wel schrikken!’. ‘De meesten zijn al weg’, zei ze zacht. Ik keek naar buiten. ‘Ja’, knikte ik, ‘kom je?’. Ik sloot beide deuren en draaide het bordje om. GESLOTEN. OM 16 UUR 30 TERUG. Via de Russische Hoek legden we het circuit af naar de letter P. Vanaf de P waren de boekenrekken hoger, tot en met de W. De X en de Y waren in een lagere, houten kast geherbergd. Sonia Assekat schopte haar witte klompen uit en stak een handje toe. Achter de kast stond een veldbed, voor niemand zichtbaar. Ze gooide haar klompen in ons donkere liefdeshol. We sloten weer af met de X-Y kast.

Haastig pelde onze schoonste schoonmaakster haar kleren af. Ik deed hetzelfde. Toen drukte ik mijn blanke vredesduif uit het Interbellum teder tegen me aan. Vijftien jaar wurm reeds, jazeker, maar murw: oh nee. Zolang de voorraad vrede strekte.