De Vlaamse Gids. Jaargang 74

[p. 58]

André Vanderhaeghe sculpteert schilderijen

Kunstschilder André Vanderhaeghe woont in leper, maar voelt zich toch bijzonder thuis in Frankrijk.

‘Natuurlijk hou ik van zuiderlicht’, leidt André Vanderhaeghe me rond in zijn atelier, ‘maar een kunstenaar verkiest noorderlicht om te schilderen’. Toch schijnen er zonnestralen tot diep in de kamer. Diezelfde ster verlicht tevens de horizon van bijna al zijn schilderijen.

De zon verschuilt zich een ogenblik achter de hoge toren van de hoofdkerk die pal staat op het enige venster van het atelier. Het kleine raam met de imposante toren lijkt dan op een surrealistisch doek. Helemaal vreemd is dat niet, André Vanderhaeghe schildert immers ‘boven de werkelijkheid’.

Dat is in leper, waar hij woont, misschien meer vanzelfsprekend dan in een andere stad. Deze stad zag er immers ooit uit als een maanlandschap met ruïnes en kale vergezichten vol afgeknakte bomen. De in 1932 geboren Vanderhaeghe heeft misschien nog een glimp opgevangen van de grote puinhoop. Hoewel de heropbouw-woede van de jaren dertig de kaalslag reeds had weggemoffeld, leefde het trieste en doordringende beeld voort bij de mensen. Maar ook de nieuwe stad heeft iets onwerkelijks, dat door de heropbouw in oude stijl nog werd versterkt. De koele bakstenen gevels zijn niet doorleefd en ademen slechts schijnbaar een oude sfeer uit. Misschien had André Vanderhaeghe het niet eens zo erg gevonden mocht de vernietigde stad bewaard zijn gebleven als openlucht oorlogsmonument.

De verhalen over de grote strijd en vernietiging moeten wel tot de verbeelding hebben gesproken van de kleine André. En foto's waren er ook wel voldoende voorhanden van het verwoeste gewest.

Misschien verklaart dit waarom iemand uit het ‘verre’ leper inhaakte op de surrealistische stroming. Een beweging die vroeger vooral in het Franstalig landsgedeelte bloeide. Hoewel later ook heel wat minder bekende schilders en beeldhouwers inspeelden op het werk van grootmeesters als Labisse, Delvaux of Magritte.

Het leperse maanlandschap mag hem dan ooit hebben geïnspireerd, toch startte hij pas na zijn dertigste met een artistieke carrière. De eerste werken waren reeds opvallend meeslepend, maar nog niet volgroeid. De man zocht er zijn mogelijkheden mee af. Belangrijker dan een vormontwikkeling werd zijn levensbeschouwing, later dé rode draad van elk schilderij. André Vanderhaeghe hekelt met zijn werk de agressiviteit. Hij verzet zich tegen geestelijk of fysisch geweld. De jaren vijftig en zestig waren ook zo turbulent. De oorlog in Korea was

[p. 59]

pas achter de rug, of de atoombom stak weerom de kop op tot grote ontsteltenis van de ‘eerste’ vredesbeweging. Vanderhaeghe was toen eveneens gevoelig voor deze problematiek. Hij verwerkte zijn woede tot kunst. En greep daarvoor terug naar een oude traditie, door met beeldspraken te goochelen. Kleuren en vormen suggereren de bedoeling. Het is aan de kijker om Vanderhaeghes wereld te doorprikken.

André Vanderhaeghe hekelt geweld met surrealistische droombeelden (foto Johan Gerber).

De eerste tableaus waren gefingeerde portretten, meestal met hel rode gezichten en blauwe haren, symbolisch geladen kleuren bij uitstek.

Ondertussen komt Vanderhaeghe in eigen streek niet echt aan zijn trekken. Maar geen nood, hij zoekt zijn weg in de Parijse Salons. Zo komt hij ook terecht in Rome, Deauville, Monaco en Siegen. Daarom beschouwen Fransen hem wel eens als de meest Franse schilder onder de Belgen.

Ondertussen zette hij zijn zoektocht voort. Werk en kunstenaar kre-

[p. 60]

gen maturiteit, de gruwelgezichtjes verdwenen en er kwam meer poëzie in de plaats. Er verschenen bloemen in romantische stijl met wervelende bladeren en verfijnde vormen. En de naakte vrouw verscheen, zowat het bekendste ingrediënt van het surrealisme.

Vanderhaeghe definieerde de vrouw op een eigen manier, net niet sensueel, maar wel door en door naakt. Dat komt ook door de omgeving waarin ze verscheen, niet zelden temidden van enorme, oneindige hoge rotswanden.

Visionair

Het werk kreeg een visionair karakter. Het landschap speelde een steeds grotere rol, ook in zijn recent werk. De achtergrond treedt naar voor en is niet langer de onopvallende fond waartegen de figuren rusten. Het vergezicht werd heel belangrijk. Soms neemt het hallucinante proporties aan, aangescherpt door fantastische ruïnes. De architectuur speelt overigens een steeds belangrijker wordende rol in zijn oeuvre.

Het landschap wordt alles omvattend. Zelfs de figuren verdwijnen. Het spel van rotsen, valleien en rivieren wordt dan zuiver gespeeld. De valleien worden verrijkt met ruïnes, restanten van antieke culturen en droomkastelen.

Reizen

Dat heeft stellig wat vandoen met de vele reizen naar Frankrijk, de Auvergne en de Provence in het bijzonder, waar grillige rotsconstellaties zijn verbeelding prikkelen. Vooral de tegenstelling tussen het harde eeuwenoude materiaal en de schijnbaar zachte erosie fascineren hem. Deze contradictie is trouwens een eeuwenoude metafoor voor de vergankelijkheid. Dàt tracht hij juist in zijn doeken te verwoorden. Vandaar ook de titel, want net als de zachte wind, sculpteert Vanderhaeghe met verf, vingers en mes de harde rotsen.

Door meer met het mes te werken veranderde zijn stijl. Afgezien van specifieke details, zoals figuren, die heel secuur worden afgewerkt, krijgen de rotsen bijvoorbeeld een meer passende, ruwe afwerking.

André Vanderhaeghe herbeleeft de landschappen die hij in de natuur heeft bewonderd, in het atelier. Hij schetst slechts zelden en vertrekt van het ‘blanke’ doek. Zijn inspiratie put hij uit het onderbewustzijn. Vandaar dat elk doek slechts langzaam evolueert. Het wordt gekneed in de massa.

Bij wijze van toemaatje wil hij nog een schildertrucje kwijt: ‘Is het doek dan bijna afgewerkt, dan bekijk ik het in de spiegel om te weten of de compositie wel helemaal evenwichtig is’. Het lijkt wel symbolisch bedoeld, als doorkijkje om die andere werkelijkheid te ontdekken.

S.P.