Gezicht (en radertje) van de oorlog
Martha Gellhorn is een van de weinige vrouwelijke oorlogscorrespondenten geweest. Wellicht iets meer dan haar mannelijke collega's heeft ze geprobeerd mens te blijven en heeft ze tussen het blinde geweld van de oorlog gezocht naar het leed van de individuele mens. Ze is er echter niet in geslaagd zich onafhankelijk op te stellen; ze is door de militaire structuren en ook door de bij het militarisme aanleunende persstructuren omgebouwd tot een radertje in de oorlogsmachine. Alleen op rijpere leeftijd, vanaf de gruwel in Viëtnam en Midden-Amerika, heeft ze een meer kritische stem laten horen. Pas dan begint ze te zeggen dat de oorlog een kwaadaardige ziekte is. In de inleidende teksten - en ook in de conclusie achteraan - klaagt ze de oorlog aan. De pijn die er door veroorzaakt wordt laat zich niet vertellen, zegt ze, en het licht dat de journalistiek verspreidde was niet sterker dan dat van een glimworm. Over haar teksten i.v.m. de tweede wereldoorlog schrijft ze: Deze artikelen geven op geen enkele wijze de onbeschrijflijke oorlogsellende adequaat weer...
Waarom publiceert ze dan haar teksten in boekvorm? Haar boek wil een protest zijn, een nee-geroep tegen de zinloosheid van elke nieuwe oorlog. Aan oorlog kunnen we nauwelijks te veel of te vaak herinnerd worden. Herinnering en verbeelding zijn de grote afschrikmiddelen en niet de kernwapens. Aldus bekeken is het boek van Martha Gellhorn een pleidooi tegen de verspilling van zoveel geld ter voorbereiding - of voor de zogezegde voorkoming - van nieuwe oorlogen én een pleidooi tegen het aankweken van vijandschap fokkende vaderlandsliefde. Als we oorlog wensen of toestaan, dan verdienen we oorlog. Het nee-zeggen zou moeten beginnen bij de oproep tot dienstplicht. De verslagen van Martha Gellhorn beginnen in 1937, met de Spaanse burgeroorlog en gaan via de Fins-Russische oorlog, de Chinees-Japanse oorlog, de tweede wereldoorlog in Europa, de Nederlands-Indonesische oorlog en de zesdaagse oorlog tussen Israël en Egypte tot de Amerikaanse gruwelen in Viëtnam, El Salvador en Nicaragua. De teksten geven een toch wel aprte kijk op een belangrijk stuk wereldgeschiedenis van de twintigste eeuw.
L.V.
GELLHORN, Martha: Het gezicht van de oorlog. Amsterdam, Amber, 1989, 411 p. Prijs: 775 BF. (In België verspreid door Standaard Boekhandel te Antwerpen).
Auteursrechtelijk beschermd