De Vlaamse Gids. Jaargang 73

[p. 50]

Herman Van Snick, vriend van mijn vader
Piet van Brabant

Ik ben een jonge bevoorrechte getuige geweest van het bescheiden literair leven aan onze Vlaamse westkust, vóór, tijdens en na de tweede Wereldoorlog. Maar hiervan bewaar ik in mijn geheugen slechts flarden van een verhaal over vriendschap. Mijn vader was een Oostvlaming, afkomstig uit Lokeren, het zoete land van Waas.

Herman Van Snick kwam uit Antwerpen. Zij vonden elkaar als jonge dichters in Brussel, in de jaren dertig. Maar hun vriendschap rijpte aan onze Westvlaamse kust.

Luc woonde van 1935 af in Koksijde, Herman vestigde zich enkele jaren later in Oostduinkerke. In deze twee naast elkaar liggende dorpen, die minister Jozef Michel van Binnenlandse Zaken later (in dec. '75) tot één enkele gemeente heeft gefusioneerd.

In deze godvergeten westhoek van de jaren veertig woonde ook Karel Jonckheere, in villa Elegast in St-Idesbald.

Ik herinner mij Jonckheere, die leraar was aan de RMS te Nieuwpoort. In zijn klas lag op zonnige soezerige middagen zijn grote harige hond achteraan het lokaal languit te blazen en te snurken. 's Avonds kwam Karel bij ons thuis. Voor lange speelse gesprekken en spitse woordspelingen, waarin ook mijn vader bedreven was.

Ik weet niet of mijn vader eerst Karel Jonckheere of eerst Herman Van Snick heeft ontmoet. Het drietal zag ik vaak thuis, in de Zeelaan in Koksijde, waar mijn vader zijn fotowinkel had.

Met volstrekte zekerheid weet ik - ik heb het altijd bevroed en in feite intuïtief aangevoeld - dat Herman Van Snick eigenlijk zijn innigste vriend was, degene met wie hij zonder complexen, zonder frustraties, op de natuurlijkste wijze omging, de ‘dichter’ bij wie hij ‘het dichtst’ stond.

Het is wellicht als profaan niet gemakkelijk in de ziel te kijken van de ingewijden, die dichters zijn. Dichters staan ‘dichter’ bij elkaar. Zij spreken dezelfde taal, raken de snaren en roerselen, die slechts door degenen worden waargenomen, die zelf begenadigd zijn.

De sensibiliteit van een dichter is allicht niet verschillend van de gevoelsgeladenheid van de gewone burger. Maar de dichter werd begiftigd met de gave om ze te verwoorden, met de muzikale inspiratie en het ritme-gevoelen, die in ons innerlijk leven geboren worden. Dit zoeken en tasten naar het juiste woord brengt de dichter nader tot de kern der dingen, de essentie van de mens en de spirituele dimensies die dit innerlijk leven gestalte geven.

Dit is een heel speciale elite, een ‘clan’ van mensen die in een poëti-

[p. 51]

sche taal tot elkaar spreken. Luc en Herman behoorden tot die clan. Zo heb ik het altijd ervaren. Zij schreven voor een kleine schare van uitgelezen clan-leden. Mannen en vrouwen die zichzelf hebben uitverkoren tot lezers van poëzie. Tot bevoorrechten die houden van het woord en die het kennen en begrijpen van binnen en van buiten. Als een ruwe steen die men keurt en waaraan men kapt, als deskundige die niet slechts de steen van buitenuit bekijkt maar ook de kennis bezit van datgene wat die steen ‘is’, van hoe die steen er binnen uitziet, hoe ze kan bewerkt worden en hoe ze de vorm kan krijgen die de steenhouwer eraan wil geven.

Wat Herman en Luc verenigde was niet slechts de liefde voor dit woord. Zij waren veel meer dan woordkunstenaars. Ook al hielden ze beiden van dit koorddansen op de taal.

Zij behoorden inderdaad tot een generatie van dichters, die, zoals Johan Daisne pleegde te zeggen, ‘uit voor het leven’ schrijven.

Door Johan Daisne ondervraagd (met wie Luc gedurende lange jaren het poëzie-tijdschrift Klaverendrie uitgaf en waaraan ook Herman Van Snick meewerkte) verstrekten Herman en Luc trouwens nogal gelijklopende antwoorden. Bij hen overheerste het ‘vitalisme’. Luc zei van zichzelf naar ‘oprechtheid’ te streven en Herman stipte aan vooral ‘niet cerebraal’ te willen zijn.

Afgemeten en afgeronde vormtheorieën kenmerkten evenmin deze generatie. Luc zei wat de inwendige vorm betreft zichzelf te willen zijn en Herman wenste voor zijn individualisme uit te komen.

Wat de uitwendige vorm betreft zei Luc naar de vorm te zoeken om met ‘swing’ te schrijven terwijl Her-

[p. 52]

man gebonden schreef om essentieel te blijven, maar daarnaast inhoud en vorm hoogst verscheiden wilde zien, als het leven zelf.

Ik put uit een publicatie van Johan Daisne uit 1940 - Herman was 26 jaar, hij had toen toch al drie bundels gepubliceerd; Luc was er 30 en had al vijf bundels uitgegeven. Beiden waren nog erg jong. Maar zoals men ‘is’ als jonge dichter, zo blijft men zijn leven lang. Bezeten door een onweerstaanbare drang die de mens blijft beroeren en bewegen.

Beiden zijn op zeer jonge leeftijd beginnen te schrijven. Bij beiden werd zeer vroeg al het verlangen geboren om in een onopgelegd stelwerkje een eerste uiting te zoeken voor een vage literaire krieuweling.

Mijn vader begon op 12 jaar, Herman nog vroeger, op 9-jarige leeftijd.

En aan Daisne, die de dichters van zijn generatie vroeg wanneer en hoe ze schrijven antwoordde Luc dat hij ‘onregelmatig, buiig werkte en met veel ratures, wanhopig’, terwijl Herman tot de kategorie van dichters behoort die zowat altijd en overal kunnen werken, echter slechts na volledige mentale afwerking.

Een andere vraag van Daisne: onder welk mobilium schrijven deze dichters: Luc, uit behoefte, drang, wanhoop en vreugde; Herman uit lust, uit genoegen.

En welk doel streefden ze na? Voor Luc was het schrijven allicht een surrogaat. Hij schreef omdat hij te weinig leeft en teveel verlangt. Zo zei hij. En hij dichtte: ‘Ik schrijf het vers dat ik niet durf te leven’. Herman beoogde een ‘dienen’, een dienstbetoon door de kunst. Door de schepping.

Een al even scherpzinnig schrijveruitgever en dichter, met name Paul De Rijck onderkende bij Luc en Herman een parallelle aandacht voor de menselijke miserie, voor sociale misstanden, het tekort dat zoveel levens vergalt, een hunkering naar gerechtigheid en vrede tussen de mensen.

Waar Paul De Rijck over Van Snick getuigt dat hij de dichtkunst beoefent als een soort geheimschrift waarmede hij zijn eigen leven poogt te duiden, geeft hij inderdaad een juiste ontleding die m.i. echter ook in zeker opzicht voor mijn vader geldt. Als jongeling die de wereld van de poëzie ontdekte ben ik persoonlijk van bij mijn kennismaking met het werk van Herman Van Snick getroffen geweest door de unieke verzen die geïnspireerd waren door de Spaanse burgeroorlog:

Er ligt een lijk in een eenzame straat.
Een van de roden? Een van de witten?
Men ziet het niet.
Doch rood is het bloed van de stille soldaat.
En wit zijn de moordbajonetten.

Dit mooie gedicht kies ik uit de ‘Dromen van de werkelijkheid’, een bundel in de reeks ‘Cahiers van de Waterkluis’, een exemplaar uit de bibliotheek van mijn vader. Op bladzijde 36 ligt een vergeeld kiespamflet van Paul Van Zeeland: ‘Stemt Van Zeeland-stemt één’, met de handtekening van degene die de memorabele kiesstrijd tegen Leon Degrelle won, in april 1937. En ik herontdek het gedicht ‘Allegretto’, waarvan ook mijn vader moet gehouden hebben. Zo verwant is het, zo lijkt het mij, met sommige verzen die mijn vader schreef:

Een rukwind nam uw hoedje mee.
Uw regenscherm sloeg om.
Och kom,
We zijn toch immers met ons
twee!

De regen waait ons in 't gezicht.
De schoenen worden zat
Van 't nat.
En in mijn hart een minnedicht.

Uw ogen worden zonneschijn
Als ik uw handen druk.
Geluk
Van 't wonderbare samenzijn.

Een rukwind. Is uw hoedje kwijt?
Uw regenscherm sloeg om.
Och kom,
Ons liefde is een eeuwigheid!

Of dat ander gedicht over de tweede Wereldoorlog, dat als titel draagt ‘Oostfront’:

Je ging weer dertig mijl vooruit
En maakte vijftig steden buit.
Maar toch,
Daarachter komen er nog.

Je schoot drieduizend vliegers
neer.
En tanks vernietigd, tweemal
meer.
Maar toch,
Daarachter komen er nog.

Miljoenen Russen uitgeroeid
Of weer in slavernij geboeid.
Maar toch,
Daarachter komen er nog.

Je riep in dolle zegewaan
‘Het laatste leger is er aan’.
Bedrog.
Daarachter komen er nog.

In 't heidenpuin van Stalingrad
Heb je die eerste mep gehad.
En toch,

[p. 53]

 

Daarachter komen er nog, nog,

 

nog.

 

Daarachter komen er nog.

Deze indringende verzen werden voor het eerst gepubliceerd in ‘Neohumanisme’, het maandblad van het Liberaal Vlaams Studentenverbond aan de Gentse Rijksuniversiteit. Het blad werd in 1936 opgericht door Frans De Hondt, Albert Maertens, Albert Claes en Herman Van Snick.

In het oprichtingsmanifest Slaet opten Trommele las men o.m. volgende volzin: ‘Neohumanisme opdat de mens zou inzien dat adel niet groeit uit macht of geldaristocratie, maar uit stille cultuur’.

Frans De Hondt was een van Herman's goede vrienden, medestichter van Neohumanisme, die echter tijdens de oorlog in een Duits concentratiekamp om het leven kwam. En Herman Van Snick bracht hulde aan Frans De Hondt en aan zijn andere gevallen vrienden:

Omdat ze steeds de milde wet
van humanisme voor zich zagen
doch in hun adem 't strijdgebed
der oude geuzen voelden jagen:

ze konden geen bezetting dragen
on rezen tot het hard Verzet
on hebben in de bangste dagen
de Vrijheid met hun dood gered.

Wij zullen rond hun stille lijken,
de rouwkrop brandend in 't ge-
moed,
ons sterkend met hun helden-
moed,

elkaar bereid de handen reiken
en worden de granieten dijken
wachters om hun geestelijk
goed.

[p. 54]

Na de oorlog heb ik als jonge student op mijn beurt Neohumanisme ontdekt en ik werd er zelfs de trotse hoofdredacteur van. Trots omdat ik er mij bewust van was in de sporen te lopen van mannen als De Hondt, Maertens, Van Snick en anderen, die ik later heb teruggevonden in de rangen van het Liberaal Vlaams Verbond en het Willemsfonds. Mannen die - was het toevallig? - ook goede vrienden waren van mijn vader.

In 1952, het jaar waarin ik als Gentse student het honderdjarig bestaan vierde van het taalminnend studentengenootschap ‘'t Zal Wel Gaan’, in 't vroede, 't sotte en in 't amoureuse, publiceerde Herman Van Snick een bundel, ‘Het gesloten hek’ getiteld, met daarin een opdracht:

‘Aan mijn beste vriend Luc, dichter en hekkenspringer, Zeer hartelijk.
Herman 11 nov. 1952’

En daarin enkele zeer mooie gedichten, o.m. die Berceuse voor Wally, zoon van Herman:

Kindje, neen, er zijn geen draken
die de kleintjes komen schaken,
't Zijn jouw elfen die vannacht
bij je bedje waken.

Met een groepje, zeven, acht
zullen zij hier binnenvliegen
en dan komen zij zich zacht
op je adem wiegen.
Zij die 't anders zeggen liegen.

Vader zag ze zelf toch zweven
als wat nevel in de zon.
Of ik ze betrouwen kon?
'k heb hun tot mijn hart gegeven.

Kindje, kom, ik doof het licht...
Ja, ze hebben ook tien tenen.
Doe nu gauw je kijkers dicht
anders zie je vader wenen,
want ZIJN elfen gingen henen.

Herman Van Snick was in die naoorlogse jaren vrederechter in Diksmuide en Nieuwpoort. Een rustige, gematigde en wijze vrederechter die heel mooie verzen schreef maar er eigenlijk weinig over sprak. Het is ook zo moeilijk. Haast zo moeilijk als met je beste vriend over vriendschap te spreken.

Herman en Luc hebben in die naoorlogse periode, in samenwerking met Jan Schepens, de jaarlijkse Dagen van de Vlaamse Gids georganiseerd. Telkens tijdens de Sinksendagen, in Hotel Gaucquié, te Oostduinkerke. Het was voor vele vrienden een gelegenheid om elkaar met vrouw en kinderen te ontmoeten. Schrijvers, uitgevers, journalisten, publicisten, professoren, diplomaten en andere academici, oud-studenten van de Gentse rijksuniversiteit. De Dagen van de Vlaamse Gids zijn inmiddels naar de oostkust verhuisd. Ze hebben ook op een ander tijdstip van het jaar plaats. Maar Sinksen is voor sommige Vlaamse Gidsers een begrip gebleven. Nog steeds ontmoeten zij elkaar elk jaar met Sinksen in een ongedwongen sfeer, niet meer in Oostduinkerke, wél ergens in Avelgem, het dorp waar Stijn Streuvels brood bakte, nabij de Oostvlaamse heuvels en de waterhoek.

Toen Herman Van Snick naar Strombeek-Bever verhuisde - hij was vrederechter in Vilvoorde geworden - hebben Luc en Herman elkaar niet meer zo vaak kunnen zien. Luc had zich inmiddels met hart en ziel gestort op de studie van Louïze Labé en de Franse Renaissance-dichters. De laatste jaren schreef hij nog maar heel weinig gedichten.

Zijn vriend Herman Van Snick publiceerde de jongste jaren evenmin nog veel gedichtenbundels. ‘Tussentijd’, het laatste bescheiden bundeltje verscheen in de zomer van 1970.

Ik ontmoette Herman nog slechts ter gelegenheid van de vergaderingen van de Stichting ‘Het Laatste Nieuws’ waarvan hij sinds enkele jaren de algemeen gewaardeerde voorzitter is.

En van zijn hand las ik en lees ik nog steeds met onverminderd genoegen de notedoppen die hij elke week in HLN laat verschijnen: kleine juwelen, waarin Herman ‘uit en voor het leven’ put, als een wijnproever, die ook de bijsmaak en de nasmaak waardeert en het parfum opsnuift van elk dagdagelijks fait-divers.

Sinds bijna 35 jaar publiceert HLN elke week deze stukjes van Herman Van Snick, verhaaltjes over heel gewone dingen en heel gewone mensen. Over het leven van elke dag. Het leven in een notedop. Poëzie voor de gewone man.

En deze gewone man heeft meer gevoelen voor poëzie dan men zou kunnen veronderstellen. Ook als zij onderhuids ligt, verpakt in een journalistiek evenement, verhuld achter berichtjes uit en voor het leven.

Zo herken ik telkens weer, de dichter, vriend van mijn vaderzaliger, de dichter die in dit leven precies de kern weet te distilleren, de essentie die alleen gezien en ervaren wordt door wie die gave Gods bezit om het belangrijke van het bijkomstige te onderscheiden. En bij een dichter is de essentie meestal datgene wat de profaan nauwelijks heeft gezien of gehoord.

Herman en Luc hadden elkaar ont-

[p. 55]

dekt als dichters die publiceerden in de ‘Cahiers van de Waterkluis’ van Paul De Rijck. Zij zijn hun leven lang trouw gebleven aan de ideeën die zij daar gekoesterd hebben als vroegrijpe jongelingen, die verliefd waren op het leven en het woord, vrij en ongebonden schrijvend, zonder zich ooit te vereenzelvigen met een litereire school.

Herman Van Snick en Luc Van Brabant worden ook door de literaire recensenten in één adem genoemd als alleenstaanden, naar het voorbeeld van Richard Minne. Dichters van het eenvoudig woord, die nooit gezwicht zijn voor de modernistische muze. Zo dichtte Herman Van Snick:

‘Eerst was het Woord
en het Woord werd Mens,
Homo Sapiens’

In een bundel met opnieuw volgende opdracht ‘Aan Luc. Eerst waren onze woorden en onze woorden werden vriendschap’

Zijn dichterschap beschrijft Herman Van Snick in zijn bundel ‘Tussentijd’:

We kunnen niet zeggen
maar tonen.
Blootleggen,
opwekken wat bestaat,
dingen die verborgen wonen
brengen op de straat.

Ontdekken, ontkleden
of wijzen achter daad.
Doen zoals de mensen deden
bij d'eerste dageraad.

Dat doet Tsjip elke week in zijn notedop in Het Laatste Nieuws.

Het weze mij vergund in een laat-

[p. 56]

ste parallel de gehechtheid te beklemtonen aan de zee en de duinen, vooral dan wanneer de laatste toeristen zijn verdwenen. Zoals tot uiting komt in het gedicht van Herman Van Snick: ‘Na-seizoen’, verschenen in ‘Het gesloten hek’.

De laatste koffers zijn verzonden.
De zomer kwam aan zijn refrein.
De tante heeft nog plaats gevon-
den
in de overvolle trein.

De villa's worden blinde puinen.
De vuilkar komt nog ééns per
week.
Er woei een wind die in de duinen
elk voetspoor effen streek.

De koorts is in de zee gekomen
en brede leegte op het strand.
Er drijven weer vergulde dromen
en spoelen traag aan land.

De verbondenheid met dit grensland - grens tussen land en zee - heeft beiden ongetwijfeld getekend. Het is geen toeval dat Luc tijdens de tweede Wereldoorlog, toen de Duitse bezetters de mensen naar het binnenland verjoegen, in Koksijde, in het spergebied, bleef met de rari nantes die het oorlogsgevaar trotserend, in hun huis bleven wonen, op een boogscheut van de Atlantic Wall. En evenmin is het toevallig dat Herman Van Snick, nadat hij de pensioenleeftijd bereikt had, van Strombeek weer in dit winderig dorp kwam wonen, in de duinen ‘groene van de biezen en wit van 't zand’.

Nabij de zee, die soms zacht is en vriendelijk, maar soms driest en ziedend uit haar voegen barst... En een ramp veroorzaakt. Een overstroming. Zoals in dit gedicht van Herman:

De haarden hielden op met roken:
zee is door de dijk gebroken.
Breng weg de kinders en de vrou-
wen
en vind hen woorden van vertrou-
wen
Red ieder mens, red ieder dier
maar laat ons hier.
En geef ons zakken, zakken zand.
Geef zakken aarde, zakken land.
O, zand in zakken, land in zakken,
LAND.

De rijke polder omgewoeld,
tweehonderd huizen wegge-
spoeld.
Zes lijken werden opgevist.
De broer van Barten blijft vermist.
Wie was het die naar moeder
vroeg?...

Genoeg, genoeg!

Want zonder tranen, zonder rus-
ten,
op ruïnes van verdwenen kusten,
bekampen wij de zee, het WATER.

En schreien doen we later... later.

Bij wijze van slot, nog deze groet uit ‘balladen van hier beneen’ van Herman Van Snick:

Ik had teveel illusies weer
En viel van uit de hoogte neer.
Ik vouw mijn hoed weer in zijn vor-
men
En hou me bij beleefdheidsnor-
men.
Gegroet mevrouw, gegroet mijn-
heer,
En misschien tot den naasten keer.