Drie romans van succesrijke Bernlef
DE LITERAIRE CARRIÈRE van J. Bernlef kende een merkwaardige ontwikkeling. Hij stond aan de wieg van het baanbrekende, invloedrijke ‘tijdschrift voor teksten’ Barbarber, was actief als dichter, prozaïst, toneelschrijver, vertaler, criticus en essayist, werd herhaaldelijk bekroond, publiceerde sinds 1960 meer dan 20 prozaboeken, ruim 15 poëziebundels, evenveel vertalingen en een 10-tal essayistische werken, maar moest nagenoeg een kwarteeuw wachten op waardering buiten de kring van kenners. Die kwam er pas in 1984 met de toekenning van de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre, en vooral met de publikatie van de succesrijke roman Hersenschimmen. Sindsdien kwam Bernlefs werk in een stroomversnelling terecht.
Bij zijn vaste uitgever, de Amsterdamse uitgeverij Querido, verscheen in 1985 de bundel prozagedichten Verschrijvingen, het jaar daarop gevolgd door de dichtbundel Wolftoon. In 1987 werden alweer twee nieuwe werken uitgegeven, nl. de essaybundel Op het noorden en de roman Publiek geheim, die bekroond werd met de prestigieuze AKO Literatuur Prijs 1987. Van die toegenomen erkenning en waardering getuigt ook de uitgave Drie eilanden, een gebundelde herdruk van drie korte romans, die een uitstekende introductie vormt tot Bernlefs verhaalwereld.
Het decor van Sneeuw (1973), Meeuwen (1975) en Onder ijsbergen (1981) is telkens een noordelijk gelegen eiland, resp. een Fries eiland, een Zweeds Waddeneiland en Groenland. In alle drie de romans grijpt een verdwijning plaats, poogt men deze te reconstrueren, maar loopt deze poging uit op onvermogen, identiteitsverlies en dood. De hoofdpersonages, resp. de steward Jan Razelius, de kantoorbediende Arend Wijtman en de rechter Jakob Olsen, slagen er niet in de situatie te verhelderen en komen roemloos aan hun einde.
De grote thema's van Bernlefs werk zijn hier volop aanwezig: het isolement, de eenzaamheid, de kleinheid en de noodzakelijke bescheidenheid van de mens, het onoplosbare enigma van de werkelijkheid en de rol van de waarneming, de tijd en hoe daar vat op te krijgen d.m.v. het geheugen, het leven als ‘de kunst van het verliezen’, enz. Drie boeiende, knap geconstrueerde, in een nuchtere stijl geschreven romans.
Georges Wildemeersch
J. Bernlef: Drie eilanden, Querido, Amsterdam, 1987, 291 blz.
Auteursrechtelijk beschermd