De Vlaamse Gids. Jaargang 71

[p. 15]

Werking met speciale groepen in Engelse openbare bibliotheken

Begin maart 1987 maakten enkele laatste-jaarsstudenten van de Stedelijke Bibliotheekschool van Antwerpen en van de Provinciale Bibliotheekschool van Brussel een vijfdaagse studiereis naar Engeland. Meer bepaald werden een aantal bibliotheken uit de Midlands bezocht. Het programma was zeer gevarieerd en gericht op zowel wetenschappelijke als openbare bibliotheken.

Zo bezochten ze de Central Libraries van Birmingham, waarvan de Reference Library een van de grootste bestaande referentiebibliotheken is, en van Coventry. In Leicester en Warwick maakten ze kennis met de organisatie van het bibliotheekwerk in de counties. De county libraries zijn belast met het bibliotheekwerk voor een ganse regio (800.000 - 1.200.000 inwoners). Ook hier werden ze rondgeleid in enkele bibliotheken. Het was frappant hoe in al deze bibliotheken getracht wordt om een dienstverlening voor de hele bevolking uit te bouwen.

Wat hier volgt is een verslag over de werking met speciale groepen in deze bibliotheken, ons bezorgd door Griet Wouters, een van de deelneemsters aan de studiereis.

IN DE PUBLIC LIBRARYSECTOR in Groot-Brittannië is een tendens merkbaar om bibliotheekdiensten naar de mensen zelf te brengen. Er is in de bibliotheken een verandering in attitude vast te stellen. De taak van de bibliotheek wordt gezien als ‘working with and in the community’.

Waar vroeger veel nadruk lag op de bibliotheekwerking met kinderen, is er nu een verschuiving zichtbaar ten gunste van de werking met bejaarden. Speciale aandacht gaat ook naar etnische minderheden (fysisch en mentaal), gehandicapten, ziekenhuizen, gevangenissen, housebound people of mensen die zelf niet meer naar de bibliotheek kunnen komen. Men tracht de bibliotheekvoorzieningen levendiger en nuttiger te maken voor de ganse bevolking, inbegrepen deze speciale groepen.

Dit heeft zijn weerslag op collectie, serviceverlening, uitbreidingsactiviteiten, promotie, op de ganse bibliotheekwerking.

Voor de bibliotheekwerking met deze groepen worden binnen het budget ook meer financiële middelen vrijgemaakt. Naast professionele krachten zijn er ook veel vrijwilligers bij betrokken.

In alle bezochte O.B.'s (Leicestershire, Birmingham, Warwickshire, Coventry) was er een werking specifiek naar bepaalde bevolkingsgroepen gericht; deze was dikwijls reeds goed uitgebouwd (bejaarden en gehandicapten, etnische minderheden...). Men tracht de noden van deze mensen te identificeren en er met een speciale dienstverlening en een aangepaste collectie op in te spelen.

Het personeel heeft hierbij een actieve, stimulerende rol. Het moet hiervoor continu getraind worden; de training is een ‘ongoing business’.

Bejaarden en bejaardentehuizen

In Leicestershire worden een 150 collecties in bejaardentehuizen verzorgd. De O.B. zorgt voor een regelmatige wisseling. Bejaarden kunnen dikwijls hun aandacht slechts korte tijd gespannen houden. De collectie wordt daaraan aangepast. Zij bevat b.v. tijdschriften, fotodozen, materiaal met herinneringen van mensen van ter plaatse over de oude tijd, cassetten en tapes, tape-slide packages. Men wil de belangstelling van de mensen hiermee stimuleren en hen aanmoedigen om te lezen.

Er zijn in Leicestershire tevens library clubs voor bejaarden om het lezen te promoveren bij bejaarden. Er worden voordrachten georganiseerd (b.v. hoe beroep doen op gemeentelijke

[p. 16]

diensten), book talks (b.v. living in the 1930's) en voorleessessies. Ook voor Aziaten zijn er twee library clubs waar ze in hun eigen taal terecht kunnen.

Er wordt promotie gemaakt met folders die informeren over diensten en voorzieningen. Er is b.v. een speciale folder beschikbaar om de gepensioneerden uit te leggen hoe ze beter gebruik kunnen maken van informatie en van mogelijkheden voor vrijetijds- en vormingsactiviteiten. Hij geeft een reading list van boeken, folders en tijdschriften aan de hand van een aantal topics en werd door de library service speciaal opgesteld voor deze doelgroep. Het maakt deel uit van een projekt om de lezer zijn weg te helpen vinden in de overvloed van boeken en informatie.

Age Concern is een Britse organisatie voor de derde leeftijd, gerund door vrijwilligers met behulp van giften en subsidies. De plaatselijke Age Concern organisatie in Leicester zorgt voor een aantal dienstverleningen voor bejaarden zoals b.v. adviesverlening, medische diensten, cursussen, een day-care centrum voor seniele bejaarden, thuisbezoeken, en tevens ook voor een bibliotheekservice.

De bibliotheek van Age Concern in Leicester, gesitueerd in het gebouw van Age Concern, wordt geleid door een bibliothekaris die voor 50% betaald wordt door de public library van Leicester; zij wordt bijgestaan door een team van vrijwilligers. De bibliothekaris staat op alle mogelijke manieren in voor de promotie van de bibliotheek en de boeken.

De public library van Leicester levert de collectie, Age Concern de infrastructuur. Er is een vaste collectie van een 9.000 items: platen en bandjes, groot-letter-boeken, populaire lectuur, ook veel dagbladen en tijdschriften.

Via de request service kan men publikaties aanvragen die men niet in de eigen bibliotheek vindt en elders uitgeleend moeten worden.

Het bibliotheekgebruik is gratis voor de bejaarden.

Er is een library club die eenmaal per maand rond een informatief of ontspanningsthema bijeenkomt.

Verder is er een readers' circle waar regelmatig een bepaald boek besproken wordt. Er wordt dan gezorgd dat een tiental kopies van het boek op tijd beschikbaar is. Geïnteresseerden schrijven hiervoor telkens in.

In Birmingham zorgt de staff van de Domiciliary Library Service vanuit een bibliotheekfiliaal in de stad voor wisselcollecties in een dertigtal bejaardentehuizen van een gedeelte van de stad; ze geeft tevens voordrachten en organiseert voorleessessies. In andere delen van de stad zorgen vrijwilligers voor het rondbrengen van boeken.

Ook in Warwickshire is de Community Service voor bejaarden uitgebouwd. O.a. worden in een honderdtal bejaardentehuizen collecties gebracht met b.v. large print boeken en ingesproken boeken die gratis uitgeleend worden als een sociale dienstverlening.

Bejaarden die zelf naar de bibliotheek komen, betalen geen boetes, alleen de portkosten voor maningen.

Mentaal gehandicapten

In Leicestershire worden wisselcollecties gebracht naar dagcentra voor mentaal gehandicapten en naar gehandicapten die in groepsverband samenwonen.

Het is moeilijk om deze mensen tot lezen en bibliotheekgebruik aan te moedigen. Er werd recent reeds een conferentie georganiseerd om uitgevers, maatschappelijk werkers, onderwijsmensen, verplegers en ouders van mentaal gehandicapten rond lectuurvoorziening voor mentaal gehandicapten bijeen te brengen. Zij moeten als volwassenen worden benaderd. Er is nood aan basiseducatiemateriaal voor hen, werkpakketten en -materiaal (foto's, ...).

Uitgevers moeten gestimuleerd worden om speciale lectuur voor gehandicapten uit te geven.

Tevens moet er literatuur voor het brede publiek zijn dat een attitudeverandering van de samenleving t.o.v. gehandicapten kan helpen bewerkstelligen.

Gevangenissen

In Leicestershire worden in vijf gevangenissen collecties ter beschikking gesteld. Tachtig tot negentig procent van de gevangenen zou reeds met de bibliotheekvoorzieningen kennis gemaakt hebben. Ook b.v. bij pre-release-cursussen in de gevangenis wordt men in contact gebracht met de bibliotheek.

In Birmingham wordt in de hoofdgevangenis een bibliotheekdienst verzorgd.

Ziekenhuizen

In Warwickshire worden collecties gebracht naar ziekenhuizen. De bibliotheekdirecties betalen hiervoor.

Ook in Leicestershire wordt ondersteuning gegeven aan bibliotheken in ziekenhuizen; in Birmingham in een speciaal ziekenhuis.

Housebound people

In Leicestershire worden boeken ge-

[p. 17]

bracht door vrijwilligersorganisaties bij mensen die zelf niet naar de bibliotheek kunnen komen b.v. omdat ze moeilijk te been zijn. Er wordt daar een Library Link Newsletter uitgegeven in groot-letter-type; deze wordt driemaal per jaar gratis verstuurd naar deze mensen zodat ze op de hoogte blijven van de bibliotheekwerking.

Voor een gedeelte van de stad Birmingham is er de Domiciliary Library Service in een bibliotheekfiliaal van de stad. Bibliotheekpersoneel bezoekt maandelijks housebound people met large print en gewone boeken, ingesproken cassettes, tijdschriften en puzzels. Met een formulier kunnen housebound people, bejaarden, gehandicapten, folders met community information, speciaal voor hen bestemd, aanvragen. In de rest van de stad worden boeken thuis gebracht door vrijwilligers.

Ook in Warwickshire worden housebound people bezocht door vrijwilligers én staff.

Fysisch gehandicapten (blinden en gezichtsgehandicapten)

Een goed voorbeeld hiervan is Coventry City Libraries. Volgende voorzieningen zijn voorhanden, zowel in de Central Library als in de branch libraries van de stad:

-	Large print books: deze bevatten zowel romantische literatuur, biografieën, klassieke en moderne romans, avonturenverhalen en thrillers. In de centrale bibliotheek zijn deze achteraan geplaatst volgens het supermarketprincipe. Door de mensen te verplichten door de bibliotheek door te lopen om deze boeken te vinden hoopt men dat degenen die nog voldoende zien ook bij de andere collecties zullen blijven staan en er interesse voor krijgen.
-	Vergrootglazen: deze kunnen dienen voor gebruik in de bibliotheek om een boek in gewone druk te kiezen, informatie te zoeken, of een krant of tijdschrift te lezen.
-	De Central Library bezit een closed circuit television die alle teksten tot 60 maal kan vergroten en op scherm brengen (naar keuze: zwarte letters op witte achtergrond of witte letters op een zwarte achtergrond). Het werd geschonken door de Partially Sighted Society (Coventry Branch). Men kan gebruik maken van deze TV-camera in de bibliotheek om publikaties uit de bibliotheek zelf te lezen, maar ook om b.v. persoonlijke brieven of rekeningen die men meebrengt, te lezen.
-	Platen en bandjes met muziek, toneelstukken, romans, radioprogramma's. Zij worden bekomen tegen een lichte vergoeding; als men officieel geregistreerd is als gezichtsgehandicapte of blinde, hoeft men echter niets te betalen, ook geen boetes. Als men thuis geen platenspeler of cassetterecorder heeft kan men in de Central Library gratis platen of cassettes beluisteren; men kan ook eigen cassettes (b.v. met een ingesproken brief) die men meebrengt, beluisteren.

Verder kunnen gezichtsgehandicapten en blinden verwezen worden naar:

-	The British talking book service for the blind: leent gesproken boeken uit, samen met een speciaal toestel om ze af te spelen.
-	The national library for the blind: leent boeken in Braille- of Moonschrift uit.

Basiseducatiegroepen voor volwassenen

De laatste 10-15 jaar heeft de basiseducatie in Groot-Brittannië een grote ontwikkeling gekend. De bibliotheken trachten hierop in te spelen.

In Leicestershire is materiaal voorzien voor tutors van basiseducatiegroepen, zowel leer- als leesmateriaal voor de cursisten.

Er wordt met rondleidingen aan de groepen uitgelegd hoe van de bibliotheek gebruik te maken. Dikwijls gaan de cursussen ook door in de bibliotheek zelf.

Veel van het aanwezige materiaal werd door de kleine lokale groepen zelf tijdens de cursussen gemaakt.

Er wordt ook materiaal voorzien voor de basiseducatie voor mensen voor wie het Engels de tweede taal is, en voor hun tutors.

De nood aan materiaal blijft echter zeer groot.

Etnische minderheden

In Coventry, waar een belangrijke Aziatische minderheid woont, zijn in de City Libraries zes personen fulltime bezig met lectuurvoorziening voor de etnische minderheden; twee ervan werken in de Central Library. Sinds 1982 staat een professioneel gevormde kracht (afkomstig uit één van de minderheidsgroepen) aan het hoofd ervan. De eerste twee jaar heeft deze dame hoofdzakelijk gewerkt aan de uitbouw van de collectie en aan de catalogering. Sindsdien kan zij tijd en energie steken in contacten met migrantenorganisaties.

De collectie bestaat uit boeken in vijf belangrijke Indische talen (Bengali, Gujarati, Hindi, Pundjabi, Urdu) zowel in de Central Library, als in verschil-

[p. 18]

lende filialen en in één ziekenhuisbibliotheek. Bedoeling is ook boeken in het Tamil binnenkort bij te voegen. De belangrijkste collectie staat in één van de branch libraries van de stad; deze zou de grootste collectie van Groot-Brittannië op dit gebied bezitten.

In de Central Library is er ook een Afro-Caraïbische collectie.

Tevens zijn er als start een twaalftal dagbladen in Aziatische talen in verschillende bibliotheken van de stad; tijdschriften zijn er enkel in de Central Library.

Enkele bibliotheken hebben tevens collecties platen en cassettes met Aziatische muziek (folk, klassiek, godsdienstige en filmmuziek).

Ook aan de basiseducatie voor migranten in het Engels en in de inheemse talen wordt veel aandacht besteed.

Niet alleen voor de etnische minderheden, ook voor de plaatselijke bevolking zijn er collecties aanwezig in de bibliotheken met boeken in het Engels, die de Engelse bevolking willen bekend maken met de cultuur uit deze landen en een genuanceerd beeld van het land trachten te gaven. Soms zijn het vrij dure boeken (zoals b.v. kunstboeken). Er is een speciale Asian studies collection in het Engels in een branch library over een brede waaier van onderwerpen zoals godsdienst, muziek, dans, enz. Ook in de Afro-Caraïbische collectie in de Central Library zijn deze onderwerpen vertegenwoordigd.

De ethnic minorities librarian van Coventry organiseert training sessions, gericht op het leren werken met deze minderheden, voor bibliothecarissen van de stad.

Op aanvraag en vooral op eigen initiatief worden ook tentoonstellingen georganiseerd met affiches en posters, folders, voorwerpen als b.v. een Hindu-tempeltje in karton, boeken en tijdschriften, om de collectie bekend te maken. Tevens worden rondleidingen (voor scholen, migrantengroepen, ...) gegeven in de bibliotheek naar aanleiding van speciale gebeurtenissen of activiteiten i.v.m. het thema etnische minderheden.

Er wordt vrij veel gebruik gemaakt van de collecties, maar toch liggen uitleningspercentages een stuk lager dan bij de autochtone bevolking.

Ook in Birmingham is een uitgebreide collectie aanwezig in de vijf belangrijkste Aziatische talen, zowel in de Central Library als in meerdere branch libraries. Er is tevens een Afro-Caraïbische collectie. Tenslotte kunnen ook de Chinezen beroep doen op een eigen collectie in de Central Library. Uitleningen aan andere bibliotheken in het hele land zijn mogelijk via een interbibliothecaire uitleenservice van de Asian Languages Library, op basis van inschrijvingen.

Een speciale ethnic minorities librarian is ook hier aanwezig; hij staat in voor de coördinatie van de bibliotheekvoorzieningen voor etnische minderheden.

Voor de Chinese literatuur is speciale Chinese staff aanwezig voor de collectievorming, ontsluiting en verwerking.

Werken met etnische minderheden behoort alleszins ook tot de opdracht van alle bibliotheekpersoneel. Er wordt nauw samengewerkt met hun organisaties. Stafftraining wordt zeer belangrijk genoemd.

Als voorbeeld van een kleine bibliotheek kan Bedworth (Warwickshire) gelden. Er woont slechts een kleine minderheid Aziaten: een beperkte collectie anderstalige literatuur is aanwezig. De bibliothecaris krijgt één maal per week versterking hiervoor; deze persoon kan dan lezersadvies geven. Contacten met organisaties van Aziaten worden in de mate van het mogelijke onderhouden.

Besluit

Werken met en in de gemeenschap betekent met de bibliotheek naar buiten komen. In Leicester werd gezegd dat men evenveel tijd bezig was buiten de bibliotheek als erin. Zo hoopte men meer mensen bij de bibliotheek te kunnen betrekken. Vijftig procent van de bevolking van Leicestershire zou gebruik maken van de bibliotheek.

In de bezochte bibliotheken functioneerden een aantal services voor bejaarden, housebound people, etnische minderheden... reeds vrij goed. Er wordt hiervoor een grote inspanning geleverd, inspanning die vruchten afwerpt.

Met de uitbouw van deze dienstverlening voor speciale bevolkingsgroepen wordt alvast een groot aantal mensen bereikt die anders (waarschijnlijk) niet in contact zouden komen met de bibliotheek. Het vraagt echter een arbeidsintensieve benadering, een actieve promotie, een aangepaste collectie en een specifieke aanpak.