De Vlaamse Gids. Jaargang 71

[p. 11]

1987. Het internationaal jaar van de daklozen

DE UNO heeft 1987 uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Daklozen. Men stelt een aktieprogramma voor dat gebaseerd is op de gedachte dat de armen en minder-bedeelden grotendeels zelf ‘de huisvesting’ die ze nodig hebben zullen bouwen. Daarom moeten in 1987 plannen worden opgesteld om de huisvestings- en omgevingssituatie van al de armen tegen het jaar 2000 te verbeteren, en deze plannen moeten in de volgende jaren worden uitgevoerd. Ruim één vierde van de wereldbevolking heeft geen behoorlijke huisvesting en ongeveer 100 miljoen mensen hebben niet eens een dak boven hun hoofd.

Om dieper in te gaan op het fenomeen thuisloosheid, ook in België, gaf de Vereniging van Vlaamse Onthaaltehuizen een fraai geïllustreerd boek uit over het probleem: 1987, Internationaal Jaar van de Daklozen (te bestellen bij: V.D.V.O., Waterloostraat 27, 2600 Berchem, (03) 239 73 53; 150 fr. + 40 fr. verzending).

Vooraf wordt een geschiedenis van de thuisloosheid gegeven. Thuisloosheid heeft altijd bestaan. In elke tijd en elke samenlevingsvorm, wordt er anders op gereageerd en wordt het ook anders genoemd: zwervers, bedelaars, daklozen, thuislozen... zijn slechts enkele benamingen. De konstante is dat het om armoede gaat. Armoede op allerlei vlakken, zowel geestelijk als materieel, waardoor mensen in situaties belanden zonder onderdak, zonder werk, zonder inkomsten. Iedere samenleving heeft haar eigen normen om uit te maken of iemand al dan niet kan verweten worden arm te zijn; of iemand bedelt uit nood of uit luiheid. De reaktie van de samenleving gaat van medelijden tot wantrouwen en vijandigheid. Van hulp tot opsluiting of verbanning.

Zo worden sinds de 16de eeuw landlopers beschouwd als degenen die misbruik maken van de armenzorg. Doorheen de eeuwen worden strengere straffen uitgevaardigd tegen landloperij. Bij de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw dooft het klassieke zwervers- en bedelaarsvraagstuk geleidelijk uit. In 1890 waren er nog 8.000 opgeslotenen, maar tussen de twee Wereldoorlogen viel dit terug tot zowat 2.000. In die periode kwam stilaan de moderne sociale bijstand tot ontwikkeling. Al in de eerste helft van deze eeuw ontstonden tehuizen voor daklozen: het Werk der Daklozen in Antwerpen, het Volkstehuis in Hasselt, Home Baudouin in Brussel..., maar pas in de jaren '60 en '70 werd ‘de thuisloze’ ontdekt en ontwikkelde zich een nieuwe ‘residentiële beweging’.

Toch is de justitiële reaktie anno 1987 nog niet verdwenen: iedere dag verblijven nog steeds 800 landlopers in de kolonie van Wortel of in de strafinrichtingen van Merksplas, Saint-Hubert of Sint-Andries.

Het is moeilijk te zeggen hoeveel thuislozen er zijn. In de onthaalcentra verblijven dagelijks 1500 personen en op jaarbasis 10.000. Maar vele thuislozen komen niet in de opvangcentra omdat ze een verborgen leven leiden of een beroep doen op de gezondheidszorg of de algemene maatschappelijke dienstverlening. Het werkelijk aantal thuislozen is dus veel groter. Je kan ze moeilijk tellen omdat ze niet even herkenbaar zijn als gehandikapten, bejaarden of zieken.

Thuisloosheid valt niet te beperken tot dakloosheid of tot landloperij, maar je kan het ook niet zomaar uitbreiden tot alle bestaansminimumtrekkers, krotbewoners, ex-gevangenen...

Thuisloosheid is zowel een persoonlijke, als maatschappelijke situatie die het resultaat is van een proces, een aftakeling op korte of langere termijn van materiële levensvoorwaarden (huisvesting, inkomen, werk), sociale verbanden (gezin, relaties, kontakten), gezondheid (voeding, drankmisbruik, hygiëne) en persoonlijkheid (zelfzekerheid, voorkomen, levenslust). Het is een komplex verschijnsel met zeer veel oorzaken die zich opstapelen. Naarmate het aftakelingsproces zich verderzet, is er voor het individu steeds minder kans om zelfstandig een uitweg te bieden. Het wordt dus steeds moeilijker en moeilijker zodat thuisloosheid uiteindelijk dezelfde gevolgen heeft als oorzaken: opsluiting in de gevangenis, verblijf in de psychiatrie, werkloosheid, leven van het OCMW, alkoholisme, enz. De kringloop blijft voor velen gesloten en maar weinigen kunnen zich herpakken.

[p. 12]

Feitelijk gezien werden in 1986 in de Vlaamse onthaaltehuizen ongeveer 10.000 thuislozen opgenomen. 43% van de mannen was jonger dan 30 jaar en voor de vrouwen ging het maar liefst om 79%. Cijfers voor 1984 schetsen de positie van de Vlaamse thuisloze. Tweederde onder hen heeft een inkomen beneden de armoedegrens en 1 op 5 krijgt nog minder dan het wettelijk bestaansminimum. Meer dan 70% van de mannen heeft een instellingsverleden.

Daarom gaat het boek in een volgend onderdeel in op de verschillende instellingen waarin thuislozen hebben verbleven. Achtereenvolgens passeren de revue: gevangenissen (40% van de mannelijke thuislozen verbleef ooit in de bajes); instellingen voor internering; de psychiatrische instellingen (1 op 5 thuislozen verbleef daar ooit). Daarna komen de problemen van bepaalde kategorieën thuislozen ruim aan bod: de thuisloze jongeren; de thuisloze vrouwen; de thuisloze kinderen; de woonwagenbewoners; de landlopers en de politieke vluchtelingen.

In een laatste deel brengt het V.D.V.O-boek een aantal oplossingen aan. Daarbij worden eerst een aantal mythes over het (goed) wonen in België gerelativeerd. (‘Elke Belg wordt geboren met een baksteen in zijn maag’; ‘België bezit een stevig en prachtig woonpark’; ‘Verhuren brengt niets meer op, de huurder wordt in de watten gelegd’; ‘Iedereen is vrij om zijn eigen woning te kiezen’; ‘De sociale woningen zijn gericht op de meest kansarme groepen’). Er wordt aangetoond dat het hier om mythes gaat en dat de sociale huisvesting voorlopig niet bedoeld is voor thuislozen, die alleen leven op een gemeubelde kamer of gehuisvest zijn in logementshuizen waar de akkomodatie zeer slecht is. Onderzoek uit '86 over de Antwerpse en Gentse logementshuizen wees ondermeer uit dat: in 83% van de panden de bewoners een gemeenschappelijk toilet delen; de prijzen tussen 3500 en 5000 fr. schommelen, zonder kosten; slechts 25% van de ondervraagden een schriftelijk huurkontrakt aanging; inbreuk op de privacy van de logementsbewoners is geen zeldzaamheid en wordt zelfs gereglementeerd. Omdat de hulpverlening wordt gekonfronteerd met huisvestingsproblemen in samenhang met materiële, juridische en psychosociale problemen, heeft de V.D.V.O. sinds 1983 ideeën verspreid rond de oprichting van ‘sociale verhuurkantoren’. Sindsdien bestaan er in een zevental Vlaamse steden SVK's. En dan zijn er natuurlijk nog de onthaalcentra voor thuislozen: een zestigtal erkende onthaalcentra voorzien in 1987 in 1637 bedden. In deze centra wordt naast materiële hulpverlening ook aan psycho-sociale begeleiding gedaan.

Voor wie een gedokumenteerd totaalbeeld wil krijgen van de problematiek van de thuisloze in Vlaanderen, is dit boek aanbevolen lektuur.