[Boek en Bibliotheek. Reeks IV, nummer 2]
Exlibris
Boek en bibliotheek als thema in de exlibriskunst II
DE LEZER van boeken wordt met veel namen en toenamen bedacht; boekuil en boekenwurm zijn wellicht de meest bekende. De boekuil van Wilhelm Richter [1] heeft in zijn buik niet alleen boeken maar ook een glas wijn verborgen. Op zijn deurvleugels groeien de druiven waaruit nog meer wijn zal geperst worden. Titularis Paul G. Becker is een Duitse boekhandelaar; wie hem kent weet dat hij inderdaad naast een goed boek ook een lekker glas wijn waardeert. De gebrilde boekenwurm van Erkki Tanttu [2] ziet er een zeldzaam en raar dier uit, maar van écht lezende boekenwurmen wordt dit ook gezegd.
Op het exlibris van Renato Araujo [3] vinden we de huisbibliotheek uit de vorige aflevering terug; aan de studietafel zit nu echter de titularis Francisco Martins. Dergelijke combinatie van portret- en boekexlibris komt meer voor. Door het portret is het een sterk persoonsgebonden boekmerk. Een eenzaam en in zichzelf verzonken lezer in zijn studeerkamer werd voor vrij veel exlibris als thema gekozen, vooral tot vlak vóór de eerste wereldoorlog. Op het Spaanse exlibris van J. Furio [4] is het venster versierd met het wapen van Catalonië. Dergelijke details zijn soms belangrijk bij het onderzoek naar de achtergronden van een exlibrisbezitter.
De lezende man die Poul Christensen [5] voor Poul A. Andersen maakte, heeft de studeerkamer ontvlucht. Hij staat aan een waterkant te lezen. Zijn hele figuur en ook zijn kledij doen denken aan de sprookjesschrijver Hans Christian Andersen.
Het exlibris van Thomas R. Taylor [6] is een combinatie van twee inspiratiebronnen: van de lezer werd ook een kleermaker gemaakt, omdat daarmede de familienaam van de titularis kon uitgebeeld worden. De term ‘E. libris sartoris’ zou er kunnen op wijzen dat Thomas R. Taylor ook écht kleermaker was. Of het ook een portretexlibris is zal niet gemakkelijk te achterhalen zijn.
De lezende vrouw mocht niet ontbreken; de strenge studiekamer van de man is op dergelijke exlibris meestal met wat ‘vrouwelijke’ details doorbroken. Op het exlibris van Josef Hodek [7] heeft de kunstenaar een bloemetje naast de lezeres gezet. Op oudere exlibris werd de lezer soms in de natuur neergezet, in de schaduw van een boom of naast een kalm kabbelend beekje. Vooral in de Jugend-stil-periode werden daarmede zeer mooie, romantische exlibris gemaakt. Het exlibris van J. Mahelka [8] is een meer moderne versie. ‘La lecture est une activité qui isole’, heeft Jean Vilar ooit gezegd. Dat was reeds te zien aan de man in de studeerkamer, maar voor de in een landschap gezeten lezeres geldt dit nog meer.
Een thema dat tot een aantal wat ondeugende en met erotiek gekruide exlibris leidde is de uitbeelding van de zich verwaarloosd voelende vrouw. Men moet al een zeer groot boekenmaniak zijn om helemaal geen aandacht meer te hebben voor de roep van een vrouwelijke lokstem. Het exlibris van Istvan Drahos [9] is een van de braafste voorbeelden van dit genre; op andere exlibris hebben de vrouwen al een deel of àl hun klederen uitgetrokken in de (toch ijdele) hoop daardoor aanlokkelijker te zijn dan het boek.
Sommige verzamelaars hebben een afzonderlijke verzameling kinderexlibris; daarin worden exlibris voor en over kinderen ondergebracht. Maar in een verzameling exlibris met boekthematiek mag het lezende kind ook niet ontbreken. De kleine lezer op de lage stoel werd gemaakt door Agnes Joris [10].
De leesproblematiek van blinden werd prachtig en ontroerend uitgebeeld in een ets van Roel Slabbinck [11]; het exlibris voor Lea Dockx wordt indrukwekkend beheerst door de blinde ogen en de lezende vingers. De tekst staat er ook in brailleschrift op. Let ook op de - uit de vingers vertrekkende - balonnen van de fantasie. Over dit aspect van het lezen zal de derde aflevering in deze reeks handelen.
Dat lezen onvervangbaar boeiend is heeft Charles Favet [12] willen aantonen in zijn exlibris voor Serge Dobinet. Van over de grens van de dood reikt de verstokte bibliofiel met gretige vingers naar het boek. Bibliofielen zijn onverbeterlijk. Maar ze zijn helaas stertelijker dan hun boeken.
L.V.
Auteursrechtelijk beschermd
