Exlibris
Literaire thema's in de hedendaagse exlibris-grafiek III
In 1964 VERSCHEEN in Portugal de bibliofiele uitgave D. Quixote no mundo dos Ex-libris van Cruz Malpique. De ruim 120 daarin gereproduceerde of ingekleefde originele exlibris zijn slechts een beperkte keuze uit de honderden exlibris die aan Cervantes' meesterwerk werden gewijd. Goethe's Faust, Shakespeare's Hamlet en veel andere literaire figuren hebben ook reeds talrijke exlibris-kunstenaars geïnspireerd, maar Don Quichot laat - althans op het kwantitatieve vlak - zijn literaire broeders een flink eind achter zich.
Een zeer algemene benadering van het thema is te zien in het exlibris dat de Hongaar Istvan Tempinszky voor de Deense uitgever Klaus Rödel in koper graveerde. (1) Het portret van Cervantes trekt een grotere aandacht dan de twee afgebeelde hoofdfiguren van het boek.
Het ellendig-magere gezicht van de dolende ridder is bij veel kunstenaars het enige motief op het exlibris; als voorbeeld geven we een in twee kleuren uitgevoerde houtsnede van de Tsjech Jaroslav Vodrazka. (2) Erg geliefd is ook de uitbeelding van Don Quichot op zijn ook al mager en afgeleefd paard Rocinante. In de lithografie van de Tsjech Bohumil Kratky heeft het knokige paard een toch nog levendige stap, maar de figuur van de ridder weerspiegelt alleen droefheid. (3) Op de achtergrond komt ook Sancho Panza aangereden. De in de loop van Cervantes' verhaal steeds meer naar elkaar toegroeiende ridder en schildknaap zijn treffend geportretteerd in de houtgravure die Gerard Gaudaen (de huidige direkteur van de Antwerpse Akademie voor Schone Kunsten) voor de Duitse verzamelaar Hans Jürgen Rollwagen maakte. (4)
De Duitser Herbert Ott portretteerde Don Quichot als verslinder van ridderromans. (5) Bij de Hongaar Karoly Varkonyi liggen de boeken gelezen op de grond en de lektuur begint reeds vruchten af te werpen: voor de spiegel krijgt de fantasie van de magere man steeds bredere vleugels. (6)
De vele groteske konflikten die Don Quichot heeft met de niet altijd voor fantasie gevoelige maatschappij zijn dankbare thema's voor illustratieve exlibris. Vooral de episode van het gevecht met de windmolens werd herhaaldelijk uitgebeeld. In de kopergravure van de Duitse Otto Hans Beier is de bestorming volop aan gang (7); in de ets van de Rus Joeri Baranov is de strijd al voorbij - in verre horizonten zoekt de vermoeide Don Quichot reeds naar nieuwe middelen om het onrecht uit de wereld te helpen. (8)
Ook de Vlaming Guido Mariman heeft Don Quichot in een gloedvol gevecht uitgebeeld. (9)
Een aantrekkelijk thema is ook de verliefdheid van Don Quichot op het boerenmeisje Aldonza, die door de ridder tot edeldame Dulcinea del Toboso werd bevorderd. In de ets van de Duitser Karl Blossfeld beleeft de ezel evenveel genoegen aan de knieval van de ridder als het rondborstige vrouwtje. (10)
Het boek van Cervantes is voor vele interpretaties vatbaar en hedendaagse kunstenaars voegen aan het Don Quichot-verhaal somseen eigen dimensie toe. In de kleurets van de Tsjech Pavel Hlavaty is het lichaam van Dulcinea het landschap geworden waarin ridder en schildknaap verder trekken. (11) In de lithografie van een andere Tsjech, Vojtech Cinybulk, zijn de molens vervangen door tanks. (12) Beide exlibris werden gemaakt voor Jozef De Belder, een bekend exlibrisverzamelaar uit Lier.
In de houtgravure van de jonge Antwerpse kunstenaar Jan Meeus draagt de Don Quichot-figuur de bef van de advokaat en is de ridder gewapend met het Burgerlijk Wetboek. (13) Het Cervantes-boek wordt hier gekombineerd met het beroep (advokaat) van de titularis. Don Quichot en advokaat hebben bij elkaar een gemeenschappelijk streven ontdekt: de bestrijding van het onrecht.
Mythologie was dit jaar het thema van de ‘Dagen van de Vlaamse Gids’. Omdat ook de exlibrisgrafiek rijk is aan mythologische onderwerpen zal de volgende rubriek aan dit thema gewijd zijn.
L.V.
Auteursrechtelijk beschermd
