De Vlaamse Gids. Jaargang 65

[p. 65]

Garmt Stuiveling
Om de toekomst van het Nederlands

Drie jaar geleden en twee jaar geleden heeft de Conferentie der Nederlandse Letteren zich diepgaand bezig gehouden met het ontwerp voor een Nederlandse Taalunie en met de plaats van de Conferentie daarin. Dat was in Antwerpen, tussentijds in Roosendaal en tenslotte in Middelburg. Onze adviezen zijn daarna bij de beide regeringen ingediend. Het waren natuurlijk niet de enige adviezen. De regeringen hebben ook andere, deels zelfs wettelijk verplichte adviseurs, zoals in Nederland bijv. de Raad voor de Kunst. Met het oorspronkelijke ontwerp en met al deze adviezen op tafel heeft een ambtelijke begeleidingscommissie een lichtelijk gewijzigd ontwerp opgesteld, waarvan het juridische basisgedeelte op 9 september '80 te Brussel namens de twee regeringen is ondertekend. U hebt daarover in de kranten iets kunnen lezen, maar frontpagina-nieuws was het niet. Ten onrechte. Daarom vindt het bestuur van de Conferentie het nodig er nu in alle beknoptheid iets méer over te zeggen.

De verhouding tussen staat en taal ligt niet zo eenvoudig als men vaak meent. Die twee zijn totaal verschillend van oorsprong en wezen, en bovendien zijn ze beiden voortdurend aan verandering onderhevig. Maar vooral sinds de overheid zich verantwoordelijk stelt voor het volksonderwijs - en ten aanzien van het bijzondere, of vrije, onderwijs toch tenminste voor de kwaliteit en voor de financiering daarvan - is er een principieel ándere verhouding ontstaan. Wanneer men wettelijk vastlegt dat alle kinderen op hun zesde jaar lezen en schrijven moeten leren, moet men tevens beslissen in welke taal. Het antwoord op die vraag raakt de kern van de kwestie. Moet de nederlandse overheid, vanuit Den Haag, de nederlandse taal zoals die in Den Haag wordt gesproken doen onderwijzen in Gouda, in Utrecht, in Arnhem, in Zwolle, in Steenwijk, in Leeuwarden? En zo ja, met welk recht; en zo nee, wáar ligt dan de grens? Het is niet erg waarschijnlijk dat er in Gouda, Utrecht of Arnhem honderden ouders zijn die protest aantekenen. Maar in Leeuwarden en omgeving ligt dat misschien toch wel ánders.

Elk taalgebied, of men nu het franse, het duitse of het engelse

[p. 66]

neemt, heeft vele tientallen geografisch te omgrenzen dialekten. Een geboren en getogen Parijzenaar spreekt een beetje ander Frans dan iemand uit Brest of uit Nice. Een geboren Bremer spreekt een beetje ander Duits dan iemand uit Bonn of uit München. Maar deze verschillen zijn in geografisch opzicht geleidelijk en in taalkundig opzicht betrekkelijk. Daarom ondervindt de overheid geen grote weerstand als zij de bovengewestelijke cultuurtaal laat onderwijzen.

Zodra die verschillen abrupt zijn en absoluut, ontstaat die weerstand wél. Iedere taalkundige die een zeilvakantie in Friesland doorbrengt, kan met eigen oren constateren dat de tientallen friese dialekten niet tot de totaliteit van de nederlandse taalgroep behoren. Men zegt er sneon in plaats van zaterdag, en heit voor vader en reas voor knap. Dat is helemaal geen nieuwe en schokkende constatering, dat weet men ook in Den Haag sinds lang, al schijnt men het er wel eens te vergeten. Maar dit probleem is geen onderwerp van ónze Conferentie.

Ik heb het enkel vermeld om een dubbele reden:

1^o om onze vlaamse vrienden duidelijk te doen voelen dat de tweetaligheid van België - of juister nog: de drietaligheid - geen uniek verschijnsel is, geen zaak die in Nederland een parallel zou hebben;

2^o om ons allen ervan te doordringen dat zo'n abrupt en absoluut onderscheid op de grens van Nederland en Vlaanderen juist niet bestaat.

De nederlandse dialekten van de provincies Zeeland, Noordbrabant en Limburg gaan geleidelijk over in de nederlandse dialekten van de belgische provincies West- en Oost-Vlaanderen, Antwerpen en Limburg. Of men nu huis zegt of huus of hoes is niet van wezenlijk belang; de grens ligt daar waar men het vanzelfsprekend vindt maison te zeggen.

Dat het onderscheid tussen de nederlandse dialekten in noordelijk België en de nederlandse, sterk door Holland beïnvloede cultuurtaal vrij groot is, kan niemand ontkennen. Maar het is niet groter dan het onderscheid tussen deze cultuurtaal en de nederlandse dialekten in Groningen of in Twente.

Het unieke belang van de Taalunie is allereerst dat dit feit - namelijk de eenheid van het hele nederlandse taalgebied, zoals onze Conferentie die van 1951 af heeft erkend en bepleit - nu vastligt in een officieel internationaal verdrag. Op zichzelf heeft een feit geen verdrag nodig om een feit te zijn. De zwaartekracht behoudt z'n wetmatigheid al zou men een verdrag sluiten om te bepalen dat iedere steen voortaan naar boven valt. Maar juist omdat de staat zich tegenwoordig wél in vele opzichten met de taal bezighoudt, en zelf die taal ook voor allerlei doeleinden gebruikt, is de Taalunie van onschatbaar belang. Door Nederland en België, maar vooral door Nederland, is afstand gedaan van een stukje staatsmacht ten gunste van een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Ik zie het Parijs ten aanzien

[p. 67]

van Luik of Genève voorhands nog niet doen.

Als de Taalunie gaat werken - goed gaat werken, anders heeft het geen zin - zijn er niet langer 14 miljoen Nederlanders en 6 miljoen Belgen die Nederlands spreken, maar 20 miljoen Nederlandstaligen met heel hun verscheidenheid van dialekten.

Dat 14 miljoen meer is dan 6 miljoen, laat zich moeilijk ontkennen; evenmin dat vier eeuwen onafhankelijkheid in het noorden een ándere invloed op de gemeenschappelijke nederlandse taal heeft gehad, dan vier eeuwen franse, van Parijs uit voortdurend gepropageerde suprematie in het zuiden. Ook het verleden is een feit dat men met geen verdrag ongedaan kan maken.

Maar juist daarom is het van het allergrootste belang, dat de zes miljoen Vlamingen voor het eerst in deze Taalunie de kans krijgen op voet van gelijkheid mee te praten en mee te beslissen over de toekomstige ontwikkeling van het Nederlands. Ofschoon op 9 september alleen het juridische basisverdrag is ondertekend, mag men er van uitgaan dat ook de overige ontwerpen wel zullen worden aanvaard. Dat houdt dan in, dat er een Raad komt van 45 leden, en dat bovendien de Algemene Conferentie jaarlijks zal blijven plaatsvinden, voorlopig nog in de bestaande overwegend literaire vorm, daarna misschien uitgebreid met een meer taalkundige sectie: een ontmoetingscentrum, een inspirerende plaats voor gedachtenvorming en gedachtenwisseling, waarvan de wezenlijke waarde de laatste kwarteeuw overtuigend is gebleken.

Maar dit alles is toekomstmuziek, al mogen wij hopen op een nabije toekomst. Want de weg in de eerstvolgende tien jaar ligt nu duidelijk vóor ons. Met de Taalunie als instrument kunnen wij, op grondslag van álle feiten, samen proberen de innerlijke kracht van het Nederlands te versterken en de uitstraling ervan in de wereld, in Europa, in België, in Brussel te vergroten. Dat is van eminent belang, niet omdat het Nederlands zo'n mooie, zo'n rijke, zo'n muzikale, zo'n beeldende of zo'n logisch gestructureerde taal zou zijn - allemaal romantische retoriek - maar doodeenvoudig: omdat het onze taal is, onvervangbaar en onvervreemdbaar de ónze.

Toespraak bij de opening van de Dertigste Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren, te Arnhem.

Garmt Stuiveling was, samen met Albert Westerlinck, initiatiefnemer en vele jaren voorzitter van de nederlandse sectie van de Conferentie.