De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 8]

Willem M. Roggeman
Luc van Brabant, vitalistisch dichter

Luc van Brabant, de bittere dichter met het hart van buskruit, - dit betekent, de licht ontvlambare, de erg gevoelige, de verfijnde dichter, die zijn gevoeligheid verborg achter een masker van cynisme en bijtende spot, - heeft destijds met zijn vrij hard klinkende poëzie nogal wat aanstoot gegeven omdat hij verscheidene heilige huisjes neerhaalde en tevens fulmineerde tegen de bekrompenheid van de burger.

Vanuit een sociale revolte-geest heeft Luc van Brabant alle waarden, die voor sommigen dierbaar waren, voor anderen zelfs heilig, aangegrepen en afgetakeld met zijn vaak messcherp cynisme en zijn bittere spot. Maar telkens bleek zijn klare en ook verhelderende kijk op de mens, en onder een weerbarstige toon ging een diepgevoeld verdriet schuil om het lot van de mens, om zijn beperkingen en zijn verbondenheid met de aarde. Dit leidde tot een hoog opgevoerd en steeds onderhouden relativisme, dat bovendien met de jaren nog werd aangescherpt.

Uit de poëzie van Luc van Brabant kan men opmaken hoe deze dichter heel zijn leven werd heen en weer geslingerd tussen twee polen: enerzijds een realistisch optimisme in een bekenning tot het leven en de objectieve schoonheid, anderzijds een even scherpe waarneming van de tragiek ervan in een vaak navrante beschrijving via belijdenissen en ballades.

Hij debuteerde in 1934 met de bundel ‘Op de hielen van mijn leven’, een titel die reeds typisch is voor heel zijn dichterschap. In die tijd kwam de poëtische vernieuwing in Vlaanderen vooral van de Waterkluis, een groep van hoofdzakelijk Gentse dichters, die onder leiding van Paul De Rijck het tijdschrift ‘Prisma’ en de ‘Cahiers van de Waterkluis’ uitgaf. Deze groep zorgde ook voor de publikatie van het werk van de toenmalige jongeren als Johan Daisne, Maurits De Doncker en Herman Van Snick.

Net als zijn debuut verscheen de tweede bundel van Luc van Brabant, ‘Verzen van tussen de dagen’, in 1935 in de reeks ‘Cahiers van de Waterkluis’.

Reeds in deze vroege poëzie vinder we alle thema's van Luc van Brabant weer, die hij later op zijn eigen, schampere manier met veel meer zeggingskracht nog zal vertolken. De le-

[p. 9]

venservaring met haar ontgoochelingen, de liefde voor moeder, vrouw en kind, het sensualisme en de aanklacht van het sociale onrecht komen hier reeds aan bod. Geleidelijk zal de vrouw tot hoofdthema van deze poëzie worden, vooral in de jaren waarin het sociaal engagement op de achtergrond raakt, tot dit element in de laatste verzen weer scherp naar voren zal treden. De aandacht van de dichter voor het lot van de sociaal misdeelden blijkt in deze beginjaren vooral in verzen als ‘Armoede’, ‘De huisarme’ en ‘De werkloze’.

Al nam hij vaak een ironische toon aan, toch blijft Luc van Brabant vooral de vertolker van een wrange onrust in een leven zonder evenwicht. En klonk zijn stem in de eerste twee bundels nog onvolgroeid, dan blijkt hij in de derde bundel, ‘Brieven zonder zegel’, uit 1936, zijn eigen toon voorgoed gevonden te hebben. Hij houdt van de ironische zelfbeschouwing, blijkt geen respect te hebben voor woordenpraal en zingt eerder vrij uit wat hem door het hoofd schiet. Hierdoor blijkt hij verwant met Reimond Herreman en vooral met Richard Minne. Net als deze laatste is Luc van Brabant een soort empirisch- eclectische wijsgeer, die langs de waarheid om de schoonheid poogt te bereiken. Men zou zijn werk dan ook kunnen vergelijken met dit van de Franse ‘fantaisisten’ als Paul-Jean-Toulet en Tristan Derême zonder dat men echter van enige invloed mag gewagen.

Deze dichter is bereid het leven te aanvaarden en het betrekkelijk geluk, dat dit leven hem biedt, met beide handen te grijpen. Toch stelt hij zich in het gedicht ‘Zelfkennis’, dat een soort biecht is, voor als een ontgoochelde, wat een gevolg is van zijn sceptisch-relativistisch wantrouwen tegenover alle geïnstitutionaliseerde waarden.

De dichter blijkt nu ook een middenweg gevonden te hebben tussen ironie en sentimentaliteit. Geleidelijk zien we ook drie hoofdthema's steeds meer naar voren treden: een scherpe sociale aanklacht, het ongeloof en het sensualisme.

Zijn ongeloof heeft hij het scherpst verwoord in de kleine bundel ‘De onze vader’, die hij eveneens in 1936 liet verschijnen onder het pseudoniem Aug. Urk.

In 1937 richtte Luc van Brabant, samen met Marcel Coole en Johan Daisne het tweemaandelijks tijdschrift ‘Klaverendrie’ op, dat uitsluitend aan poëzie was gewijd. Gedurende twee jaar hebben zij gedrieën steeds trouw de 16 of 20 bladzijden met hun verzen gevuld, zodat zij, hoe sterk ook verschillend in wezen, toch een groepje zijn geworden waarin een zekere eenheid is te bespeuren. Nadien zou het tijdschrift een springplank worden voor veel debuterende dichters. Het blad kreeg in 1939 de titel ‘Klaverdrie’ toen de Nederlander Pierre H. Dubois de redactie kwam aanvullen. Het bleef bestaan tot in 1948, wat een uitzonderlijk lange tijd is vooreen tijdschrift, temeer daar de promotors ervan toch vrij uiteenlopende ideeën over de poëzie huldigden.

Eén van de beste bundels van Luc van Brabant wordt ‘Zeven ellen liefde’, verschenen in 1940, waarbij de titel, zoals blijkt uit het openingsgedicht, slaat op ‘zeven jaar huwelijks-

[p. 10]

liefde’. Toch dekt deze vlag een zeer verscheiden lading, waarin de liefde onder al haar vormen, van de tramidylle tot de volledige overgave, wordt bezongen.

In deze poëzie komen zowel pantheïsme als ironie, zowel felle zinnelijkheid als tedere innigheid tot uiting. Het pantheïsme blijkt vooral in het ‘Gebed van den Dichter’, waarvan vooral het slot als de formulering van zijn levensbeschouwing kan gelden:

Aarde! Ik wil u diep bezitten,
uw schaduw nemen voor mijn zon,
uw zoeten adem voor mijn bron,
niet vitten om een berg of dal
maar als een God zijn, overal...

De zinnelijkheid blijkt het ‘Erf’ te zijn, dat hij van zijn moeder heeft meegekregen. Zijn woorden gloeien vaak van hartstocht, dan weer worden ze eerder gepreveld. Soms klinkt zijn vers triomfantelijk, dan weer als de stem van een gebroken man. Herhaaldelijk legt van Brabant de nadruk op het bittere van de liefde, maar soms klinkt zijn vers speels en zuiver, zoals in de ‘Onvoltooide Symphonie voor een Onbekende’.

In ‘De oude Don Juan’ vormt het cynisme dan weer de ondertoon. En in ‘Het stille verwachten’ vindt men de tederheid weer. Het hier behandelde thema van de moederschap zal Luc van Brabant trouwens nog vaak inspireren. In deze cyclus heeft de dichter zijn zinnelijkheid ingedijkt. Zij verglijdt in innigheid, in een verrukt aanschouwen van het ware gelaat van de vrouw.

Bij de jonge Luc van Brabant werd de poëzie gekenmerkt door de speelse, soms uitbundige, maar altijd als in één geut uitgestorte verzen, waarbij vooral de gemakkelijke zwier, waarmee hij rijm en maat beheerste, opviel.

Sterk verschillend is dan ook de volgende bundel, ‘Het boek Analene’, uit 1941, die veel meer geconstrueerd is. De dichter heeft deze maal niet de spontaan neergeschreven verzen prijsgegeven, maar heeft ze grondig herwerkt.

In drie zangen wordt hier een cyclus opgebouwd, waarin het meisje Analene haar puberteit vertelt. Op het eerste gezicht lijken deze verzen objectief. Zij vormen eigenlijk een kleine psychologische roman in verzen, waarbij vooral de fysieke invloeden een grote rol spelen. Delikate gevoelsschakeringen worden geformuleerd in een glasheldere vorm, die geduldig bewerkt werd.

Als vijfde aflevering van het maandschrift voor poëzie ‘De Spiegel’ verscheen in september 1945 de bundel ‘Klein Viaticum’, met een inleiding door Marcel Coole, die van Luc van Brabant zegt dat hij ‘het wonder verwezenlijkt een lichte snaar diep te doen zingen’.

Ondanks de spottende toon spreekt er uit deze poëzie een verering voor het leven. Soms wint het verdriet het op de ironie, maar Luc van Brabant gaat zijn verdriet nooit exploiteren. Na de speelse toon of de bittere opmerking klinkt telkens weer de stem van een ervaren, wijze man, die op zoek blijft naar een houvast in het leven. Het optimisme behaalt steeds de bovenhand. ‘Als gij alles verliest, blijft er nog de maan’, schrijft hij.

Er schuilt wel bitterheid in dit vers, maar de wil tot het verwerven van het

[p. 11]

geluk blijft bestaan. De dichter zoekt daarom nog geen loszinnig geluk. Integendeel, de levenskunst bestaat erin steeds meester te blijven, zowel van het geluk als van het ongeluk.

In 1952 laat Luc van Brabant de verzamelbundel ‘Het hart van buskruit’ verschijnen, die twee edities zal beleven. Hierin heeft de dichter een keuze uit zijn vroegere bundels opgenomen, aangevuld met drie nieuwe cycli, ‘Oorlogsballaden’, ‘Voeten en vleugels’ en ‘Alles is niets’. Waar de dichter vroeger zijn innerlijk met speelsheid verdoezelde, geeft hij zich nu wel meer bloot. Hij is ernstiger geworden en ook soberder.

Het moederthema zal hij nog een laatste maal bezingen in de ‘Verzen bij Moeders Dood’, een bundel uit 1961.

De gebreken, die sommige oudere gedichten vertoonden en die te wijten waren aan een elegante achteloosheid, zijn hier vermeden en hebben plaats gemaakt voor een grotere soepelheid.

Dit is de poëzie van een man, die zijn grenzen scherp heeft afgebakend, die zich niet op de voorgrond wenst te dringen en anderen niet wil overschreeuwen. Wel klinkt in zijn verzen een bezonnenheid, die soms bescheiden moraliserend klinkt. De dichter bezingt de schoonheid en de droefheid van het leven, de waarde van de liefde en de zwakheden van de mens. Bewust van de donkere kant van het leven, verkiest Luc van Brabant toch liever te denken aan de zonzijde. Dat was ook de boodschap in zijn poëzie, dat was zijn ‘Testament’, zoals de titel luidt van het korte gedicht, waarmee ik deze hulde aan de dichter Luc van Brabant wil besluiten.

Wanneer ik dood zal zijn,
eet uit mijn bord,
drink van mijn wijn,
maar leg mij,
liever dan drie dagen in het donker,
drie uren in de zonneschijn.