De Vlaamse Gids. Jaargang 58

[p. 66]

A. Merckx
De aardrijkskunde van de waarneming

Zopas kreeg ik in handen ‘Mental Maps’ van Peter Gould en Rodney White (Pelican Original, 208 blz., 1974, 75 p.). Interessant, zoals zovele zaken in deze tijd van vernieuwing interessant zijn. En dan wordt het weer duidelijk hoe gauw iemand vastgeroest geraakt in denkschema's. En hoe belangrijk het is de kinderen tot nieuwsgierigheid aan te zetten. Zij die van nature nieuwsgierig zijn, worden helaas maar al te vaak in hun nieuwsgierigheid geremd. Als kinderen wisten wij dat bepaalde vragen best niet gesteld werden. Dan maar zelf gaan zoeken of verzinken in een amorfe wereld, vegeteren. En zo wordt een volk onmondig, log, ontoegankelijk.

Dank zij het initiatief van het Ministerie van Nationale Opvoeding heb ik de gelegenheid gekregen een schriftelijke cursus in de moderne wiskunde te volgen. Anders gezegd de nieuwsgierigheid moet soms een handje toegestoken krijgen, en als het heilzaam blijkt, aangepord worden. Hoofdzaak in deze aangelegenheid is de inspanning die men zich moet getroosten om de verworven mechanismen te overwinnen en met stijgende verwondering binnen te dringen in een wereld waar alles zo anders en zo vanzelfsprekend is. Uit je ogen leren kijken, ziedaar een enorme opdracht, niet alleen voor de kinderen, maar vooral voor de reeds ontwikkelden. Meteen kom ik terecht bij het nieuwe boek. De auteurs zijn begonnen met aan de mensen te vragen waar ze werkelijk zouden willen leven. Met al deze inlichtingen in hun bezit zijn zij tot de doodgewone vaststelling gekomen dat de voorkeuren in hun geheel genomen een ander beeld vertonen naarmate zij uitgaan van mensen die in dit of dat deel van het land wonen of verblijven. Het is niet moeilijk te voorvoelen welke mogelijkheden een dergelijke benadering van het menselijk samenleven biedt. Het begrip van relatieve toegankelijkheid van een gebied, de ‘getableness’, speelt een belangrijke rol. De auteurs voegen er onmiddellijk aan toe dat men dit begrip voorzichtig moet gebruiken. Sommigen zullen bv. een stad als Londen vluchten als de pest, terwijl anderen er een broertje aan dood hebben om te gaan leven in afzondering. Tussen deze uitersten in spelen de ontelbare voorkeuren die ingegeven en geconditioneerd worden door nog on-

[p. 67]

telbaarder motieven. We zitten daar volop in de levende werkelijkheid van de samenleving. Dat in kaart te brengen was de bekommernis van Gould en White. Beiden zijn Engelsen, dat wil zeggen wereldburgers. Zij hadden de wereld ter beschikking om hun nieuwsgierigheid, hun zin voor feitelijkheid en hun openheid bot te vieren.

Eenvoudige proeven met kinderen hebben hen op de weg van doorgedreven onderzoek aangemoedigd. Zo lieten zij drie kinderen, Dave, Ernest en Ralph, uit de buurt van Huntington Avenue te Boston, een kaartje van hun omgeving tekenen. Direct werden de informatiepatronen zichtbaar waarin de kinderen hun omgeving definiëren. Deze patronen worden begrensd door psychologische hindernissen als de huidskleur, de opvoeding. Altijd weer en in de eerste plaats: informatie, informatie, hoe meer hoe liever en de meest bruikbare informatie is die welke het kind aan den lijve ondervindt. Het oude gezegde: open uw horizont, wordt weer en onomstotelijk waar gemaakt. Door middel van vectoren, cosinussen, correlatiecoëfficiënten, matrijzen, zijn de onderzoekers erin geslaagd een techniek uit te werken, die hen in staat stelt de ingewonnen informatie over de voorkeuren om te zetten in ‘mental maps’. Zo ontstonden de hoofdstukken: Images of Britain, Environmental Preferences and Regional Images in America, Patterns of Ignorance, Information and Learning, Mental Maps and Administration, Mental Maps in Today's World.

Kaarten met valleien en pieken, die ons vertellen over de woestijnen en broeinesten waar de mensen leven of de kans niet krijgen om te leven. In de jaren vijftig werd er gelachen met een studie over de sociale psychiatrie van Manhattan. Nu weten wij dat sommige stadsdelen toppen van psychische spanning vertegenwoordigen. Deze pieken vinden wij terug in het waarnemingsveld dat beschreven wordt door collectieve beelden van de aardrijkskundige ruimte.

Tegelijkertijd wijzen de auteurs op de mogelijkheden die de ‘mental maps’ bieden om met kennis van zaken een poging tot verandering te ondernemen. De eersten die voor deze pogingen in aanmerking komen zijn de kinderen. ‘The children remain the one hope we have, yet we seem capable only of poisoning them as quickly as we can, generating in their minds images of other people, other places, and other ways of living that we have shaped and annealed in our vicious and savage adult world. ‘Denk maar aan het Ijzeren Gordijn, de Belgische taalgrens, politieke fanatisme.

Wat ik mij afvraag: zou het niet mogelijk en heilzaam zijn, de ‘mental maps’ op te stellen van onze mensen hier te lande, vooral in verband met hun werkelijke culturele belangstelling en voorkeuren? Zouden musea en culturele centra niet gediend zijn met zo'n culturele aardrijkskunde?