De Vlaamse Gids. Jaargang 58

[p. 16]

Leo Pleysier
Negenenvijftig

Leo PLEYSIER
Geboren in 1945 te Rijkevorsel Onderwijzer.
Publikaties: MIRLITON - een proeve van homofonie, 1971
NIETS DAN SCHREEUW, 1972
Bekroond met de Stijn Streuvelsprijs 1971 voor MIRLITON
Te verschijnen: NEGENENVIJFTIG (eind 1974).

(.......................................). en je zou willen de beweging verder zetten, zo goed en zo kwaad als maar enigszins gaat het stadhuisplein oversteken, de autoparking tegenaan het grasveld vanaf het bruggetje gezien, staande op de doorsteek van het riviertje onder de weg met de rug naar het sombere Kropholler-gebouw, mastodontische post-Berlage, als je hier halt houdt zie je het grasveld rechts van het water waar het jongetje neerplofte op Mark di Suvero, op de betonnen sokkels en rechtsomkeer achter het stadhuis door over de tegels stap je tijdens de maand juli '72 tussen acht en negen uur 's avonds over het plein, je bent licht gekleed, profiteert van de koele damp uit de fontein met de lampen in de bodem en een jongen vlakbij in het licht, in het stuifwater, schoenen en sokken uitgetrokken zit hij op de natte rand aan de voet van het balkachtige gebouw met de konkave gevels hoog de lucht in geduwd door de betonpijlers bovenaan de trappen, de trappen ten einde waar eveneens lampen branden in de glaslokalen en werkvrouwen drukdoende met boenmachines in de hall en de kantoren van het

[p. 17]

gelijkvloers, het plein nog steeds lateraal in de richting van de kerk die vlakbij is als je oversteekt, bereikbaar langs nauwere en bochtige straten en meer drukte daar, meer neon en volksrestaurantjes en café's en discobars met jongens die in en uit lopen en hun bromfietsen vooraan tegen de gevels gestald, opvallend veel buitenlanders, kleurlingen, Indonesiërs, slanke dreigende ventjes die de buurt lijken te terrorizeren, al weet je het niet zo zeker, vooral niet meer naar de buitenwijken toe oplopend in tegenovergestelde richting naar de afrit voor de Helihaven, nog meer naar rechts boven de open klokketoren met het trillende rasterwerk over de kleinere gebouwen beneden, Philips buiten de wallen op zoek naar ruimte en ademvoorraad, het UFO-achtige voorwerp links op de startbaan wachtend in de betonnen steigers op de druk op de knop vanuit de hoge witte betonnen bunkers in de binnenstad, maar de echte woonkernen wellicht meer oostelijk gesitueerd, o ja, Eindhoven uitdagend ekspansief als je meer aandachtig gaat toekijken, als je gaat letten tijdens het voorjaar bijvoorbeeld op de opjutterij die de machtige VVV's geplaatst krijgen in belgische kranten, Eindhoven als trekpleister voor het Groot-Kempense hinterland in één trek langs de Beekse Leeuwen hand in hand samen over het biljartbeton van Turnhout naar Antwerpen naar Eindhoven achter de blauwgrijsgele Philips opliggers aan die duizend reizen over en weer perfekt getimed kunnen uitvoeren nu; als je de beweging doet versnellen nu, de vlucht onder de hitte van Zuid-Holland op twintig juli '72 en getuigen van de dertig graden over de wegen waarlangs je richting Breda ging, op sommige plekken, in de bochten vooral waar geen schaduw van geboomte viel, het kiezel uit de asfaltlaag losgereden, zwarte brede geronde strepen die de autobanden trekken op het wegdek, het kleven van teer en rubber dat speciale rijgeluiden verwekt, verder, overal hollanders, halfnaakt op hun fietsen, in geopende winkeldeuren, op de grasbermen langs de weg, tot in Breda toe, waar het bliksemt, brandt, hete ijzeren geluiden op de werven langs de grote ring, gele betonkamions die brullend door de lege wijken schieten, oranje, oranje overal voor de ramen, de nieuwe appartementen met het broeiende glas, zonder verweer, je raadt er vrouwen en kinderen die het erg lastig hebben nu, de massa lichamen die er bijeengedrongen zit, al deze lichaamstemperaturen die er de hitte nog meer bestendigen, kleine kinderen in zwetende bedden op hete plastic, verder langsheen schuiven met wind in de wagen, schroeiende mazoutstoten van kamions die je voorbijwipt, en heel onverwacht soms een koele bries als je over het water gaat, de Maas, de Oude Maas, het naar hout en tabak karbolineum ruikende Rotterdam om veertien uur vijfendertig en je wentelt om de stad heen en daalt verder af in de vlakte, de vochtige diepgelegen hooivelden waartussen in carré doorsneden ondiepe dregkanalen met links van je het gefilterde onwezenlijke licht boven Delft dat je ook weer snel achter je laat; maar enkele dagen nadien ben je weer aangekomen op het ruime marktplein van Eindhoven, het avondgekoelde terras met pils en oudere echtparen die het aankijken bij hun koffie, hun ijs, soms gebeurt het dat zij

[p. 18]

enige woorden wisselen in een ingehouden maar sterk artikulerend engels met de Tunesische ruikeluisjongen die kennelijk kontakt en konversatie zoekt en ietwat rusteloos op zijn stoel zit rond te draaien en het met jou probeert aan te leggen en veelbetekenende blikken gaat werpen als het hippe dienstertje met bier komt voorbijgelopen en hij haar van dat ogenblik niet meer loslaat, haar met zijn blikken ontkleedt (en jij? wat gebeurt er? wellicht ook jij haar met je blikken ontkleedt, in de eerste plaats jij wellicht; in godsnaam: wat maak je misbruik), zij staat ruggelings naar hem (naar jou) toegekeerd en als zij vooroverbuigt om af te ruimen kijkt hij (kijk jij) tot tegen het broekje aan en zij schijnt heel gewillig het spelletje te willen meespelen als hij sigaretten vraagt en opnieuw bier vraagt en zij hem (en jou) heel gewillig over het décolleté tegen haar borsten laat aankijken, en hij, direkt daarna als zij weer met het dienblad verdwijnt, glunderend zegt hij het (tegen jou, tegen de canadees rechtover): ‘c'est un beau morceau ça’; ook andere heel mooie meisjes en vrouwen komen voorbijgestapt, overmoedig, je begrijpt het nauwelijks, alle eindhovense vrouwen overmoedig vanavond, en het is erg duidelijk nu: hier is geen terugkeer meer mogelijk

Alledag de vaak niet meer te doorbreken ring, de omsingeling door woorden, teksten. De opdringerigheid die ervan uitgaat. Weerloos voel ik me ertegenover. Maar wil ik nog wel anders? Wil ik nog wel ontsnappen aan deze belegering waar ik me haast dagelijks telkens weer middenin laat droppen? Botweg maagkrampen als het niet lukt.

Handel in mensen. En evengoed H. die in een ‘zaak’ is terechtgekomen. Van langsom meer wordt dit duidelijk. 1 feb '73

Ik heb geen zin meer om naar H. toe te gaan. Het gejank, het zweet, de luiers, het braaksel, de serumflessen, de jachtige week-end gebaren van verpleegsters, de uitgelatenheid van de namiddagbezoekers, hun drukdoenerij, hun te luide stemmen, kinderen wild en luidruchtig in de traphallen en de liften en de gangen waar zij rondhangen. Ik heb echt geen zin. Hij zal wel braaf zijn bedje houden en toekijken naar de drukte achter het glas. Met klaaropen kijkers. Niets dan kijken. Slaaf van de eigen kijkertjes, maar dan blijft nog de vraag wat H. zal aanvangen met deze mistige namiddag, de geluiden, de vormen, de tijd.

Op dit uur wordt er in dit dorp met baksteen gesleurd, mortel gedraaid, hout gezaagd, genageld, wordt gepraat, gegeten, gedronken, gespit, genaaid, gezaaid, gevoetbald, geschuurd, gekookt, gedanst, gereden, gevogeld, geluisterd, gewassen, gerookt, gevrijd, geplant, gekakt, gekeken, gegaan, gezeten, geschilderd, gebeden, gelachen, geslapen, gevloekt, gestorven, gevoed, gekwetst, gelijmd, gepoetst, gesneden, gehakt, gestart, gedraaid, gesloten, gezegend, getekend, geploegd, gedacht, geverfd, gepast, geschreven. 3 feb '73

En uiteindelijk, waarom zou ik eraan ontsnappen. Steeds maar weer tussen de mazen van het net glippen terwijl het toch altijd anderen zijn die op de straatstenen worden platgereden, de anderen die de ledematen worden afgerukt, de anderen die kanker krijgen of kinderen kweken met een waterhoofd welke op hun dertigste dan plots

[p. 19]

ergens in een regenput verzuipen. En dan nog. Wat heeft het te betekenen? De mikroob zal overmeesterd worden, de pijn eens geleden, de pakken gemaakt en de rekeningen betaald. Maar nu, op dit ogenblik, weet ik mijn leven verschrikkelijk aangetast als ik eraan denk hoe H. morgenvroeg weer doorprikt zal zijn, als hij weer eens de stoot tot in het merg zal hebben ondergaan wanneer ik tegen de avond weer bij hem kom en kwasi-argeloos hem de vraag zal stellen omtrent die pleister op zijn rug. En hoe hij het weer hardnekkig zal vertikken antwoord te geven dan, de verbetenheid waarmee hij het alles weer zal negeren. 5 feb '73

Veelbetekenend in feite, telkens na iedere terugkeer uit het ziekenhuis, mijn behoefte aan verwoording. Relevant wellicht voor de morbiditeit die achter dit gebaar schuilgaat. 6 feb '73

De angst voor de amputatie, de wonde, het gekwetste vlees. Nu herinner ik mij namiddagen met vader in de vlakte wanneer nieuwe prikkeldraad werd gespannen. De hele lengte afgerold in het gras. De ogenblikken waarop de draad werd aangetrokken, de trekkers hard aangespannen met een katrol. Ik durfde mijn angst niet laten blijken wanneer ik halfweg werd gestuurd om de draad van de grond te lichten terwijl voortdurend nog werd aangehaald. Het staalharde trekken in de draad, in mijn handen voelbaar, trekken tot het waanzinnige toe en ik durfde niet meer. De angst dat het plots zou breken en met een afschuwelijke ruk het vlees uit mijn handpalmen dat in flarden op de razendsnel aan weerszijden wegschietende spiralen geprikt zit. En riep: het volstaat, het volstaat. En alsmaar bleef trekken.

Ruitentikkende ouders. Over heel de lengte van de afdeling. Nog erg jonge paartjes meestal. Overbezorgde en met hun affektiviteit geen blijf meer wetende moederdiertjes. De ietwat stuntelig kijkende echtgenoot die het allemaal zo best niet meer weet, die nu ook wel eens wat doet, maar te heftig en te onbeheerst te werk gaat om de aandacht van het joch te trekken dat schrikt en dat begint te janken. Beduusd zet hij een stap achterwaarts. Hij had het allemaal niet bedacht, niet zo bedacht dat dit kon gebeuren. De bedrogen en stomme nachten in het bed met het niet te troosten en tot niets meer te bewegen wijfje. Al de dagen dat dit zo blijft. De massale afvloei van energie en tijd die hem weldra teveel gaat lijken, ik zie het op zijn gezicht. Ik stel mij voor: de wrevel die pas echt gaat bovenkomen op weg naar huis in het karretje, de thuiskomst en de nog resterende nukkige uren achter TV, de inertie nadien in het bed, de loden bittere slaap. 7 feb '73

Caligula: les hommes se meurent et ne sont pas heureux... En ik zie de stoet voorbijtrekken. De bodem nat van regen. Wind. Februarizon die zich bijwijlen tussen de jagende wolken laat zien. Dit is geen tijd om dood te gaan. Om met een touw naar de zolder te trekken en hoog in de nokken je hals in een strop te breken. 10 feb '73

Nu sedert bijna vier weken dagelijks de trip naar het ziekenhuis. Waar ze me zo langzaam aan gaan kennen. Maar ik kan niet blijven liegen. Opgeruimd de kamer binnen komen gestapt en er na een uurtje weer van onder muizen waarbij men het me ondertussen nog maar eens diets heeft gemaakt dat H. morgenvroeg weer eens op de

[p. 20]

pijnbank zal worden dubbelgeplooid. (Opgespannen als een veer bijna, o ja, en te ziek om te reageren en grolgeluiden verwekte als een dier en nadien enige minuten lang in je armen bleef schokken en snikken en wat moest je aanvangen toen?). 12 feb '73

Driftsneeuw in de namiddag. Kleverige vlokken die wonderlijk veel water bevatten. Tegen de avond het licht van de koplampen dat slechts moeizaam door dit grijze scherm heenboort maar ik vind het alles geen reden om vaart te minderen. Als ik aankom vertel ik H. ervan.

Er is geredelijke hoop dat hij morgen mee naar huis kan.

13 feb '73

en dat vektoren opnieuw kunnen uitgezet, de beweging voortgezet, de cirkel gesloten gesloten misschien? o neen, driemaal neen moet je schrijven want die hoop heb je inmiddels al lang laten varen; trouwens er zijn helemaal geen bewegingen af te ronden, geen cirkels te sluiten en moest die intentie er buiten je weten toch geweest zijn: damned ermee en waar er dan toch van enige hoop sprake moet zijn lijkt jou die alleen gerechtvaardigd de breukvormingen en polarisatieverschijnselen betreffende die onvoorzien in de beweging zijn komen opduiken en er een beslissende wending aan hebben gegeven; maar tenslotte had je die juliavond '72 ook je tijd kunnen besteden door bijvoorbeeld een rondgang te maken in het museum, je had er kunnen bewegen door de zalen, een weg afleggen binnen de beslotenheid van deze muren en met enige verbeelding had je dan kunnen schrijven dat juist deze weg de mediaan had kunnen zijn van alle mogelijke uitvoerbare en nog op deze aardbol uit te voeren bewegingen of te begane wegen die steeds weer tot gevolg hebben dat je jezelf niet meer terugvindt waar je thuis was of waar je bekend was of waar je veilig was want dit bewegen en dit tijdsverloop hebben je veranderd, vreemder gemaakt en bevreemd wellicht had je naar de ingang gegaan en je toegangsticket betaald en zo had je de rondgang door de zalen kunnen volbrengen, de richting volgend van de wijzers van het uurwerk had je gezien in zaal I vertrekkend links vooraan bij de ingang NIET GEVESTIGDE SAMENLEVINGEN, maar gezien het vrij late uur de standen middenin negerend, in zaal I dus bij het binnenkomen Kung-bosjesmannen; Inuït, Groenland; Mhamdiah, Tunesië; Pas Gevestigde Nomaden; Zigeuners; Nomaden Afrika; Semi-nomaden; Prehistorie West-Europa; Caraïben, Suriname; Indianen, Noord Amerika; Toearegs, Noord Afrika; de doorgang naar zaal II BOERENSAMENLEVINGEN: Turkije Prehistorie; Mexico; Ksar; de rondgang voleindend in II langs Afghanistan; India; Bali; Indonesië; Spanje; Oost Europa; Samo; Mopti; Dogen en diagonaal de zaal door naar links boven in III STRAAT EN LANDSCHAP HOLLAND: Straat en landschap in West-Nederland; Middelburg; Landschap en straat Willemstad; Midden-Beemster; Nieuw Vennep; Haarlemmermeerpolder; Wieringermeerpolder; Noord-oostpolder; Emmeloord; Nagele; Oostelijk Flevoland; Dronten naar IV PREINDUSTRIELE STRAAT: Straat bij de stad; Italiaanse stadsstraten; Florence; Middeleeuwse straatvorm;

[p. 21]

Straatgebeuren Oude Steden; METROPOLEN (gedeeltelijk doorlopend in V): Londen, straten in een metropool; Glasgow, 19e eeuw; Glasgow heden; Europese fabriekssteden; Slums (tweemaal); Europese hoofdsteden; Parijs (tweemaal) naar VII INVLOED INDUSTRIELE OP NIET-INDUSTRIELE SAMENLEVINGEN waar op een lijn: Barriadas; Peru; Indiase steden; Vietnam; Bantoe thuislanden, Zuid Afrika; Midden Oosten; Afrika; Indonesië en in een kring hierrond geschaard New York; De highway; Hongkong; Peru, 1969; India, 1971; aansluitend bij VIII INDUSTRIELE SAMENLEVING: Las Vegas; De highway; Levitown, Los Angeles; CHINA; Volksrepubliek China naar IX HUIDIGE ONTWIKKELING VAN DE STRAAT: Tokio; Verdwijnende wijken; Actie voor en op straat (vidio); Specialisatie van de straat; Fascisme, geweld op straat, en de rondgang beëindigend met de vraag in X HEROVERING VAN DE STRAAT?: Nieuwe stedebouw; Heeft de actie de straat verlaten?; Stockholm, straten voor auto's, niet voor mensen; Chicago, Roosevelt Road; Philadelphia, South Street; De ‘extended’ straat en terug naar de ingang en dalend langs de receptie had je omstreeks sluitingsuur opnieuw het gebouw kunnen verlaten langs het kasseiwegeltje tussen de bloemperken de straat schuin over naar de wagen, maar dat heb je niet gedaan, niets van dit alles gedaan, niet de rondgang gemaakt, niet in de wagen gestapt maar aarzelend en niet goed wetend wat aan te vangen met de nu plots beschikbaar gekomen tijd heb je ruim een halfuur lang over het plein blijven drentelen en heb je er gewacht tot het helemaal donker was terwijl je er waarschijnlijk beter aan had gedaan van de gelegenheid gebruik te maken om in het ziekenhuis een vroegere kennis op te zoeken die er sedert enkele tijd specialiseert of misschien nog beter ware geweest dat je op de markt een goedkoop café was binnengegaan, of neen, liever nog een restaurant waar allicht de kans groter ware geweest dat je er in afwachting dat wordt opgediend de tijd had kunnen doden met het inkijken van voorradige kranten, het Eindhovens Dagblad bijvoorbeeld waaruit je zonder twijfel meer was te weten gekomen, heel zeker dat je er een artikel in had gevonden over de nu lopende tentoonstelling in het stadsmuseum, mogelijk een verkorte inventarisatie of misschien zelfs een summiere schets van de rondgang waarbij jou dan ongetwijfeld na een poos zou zijn opgevallen dat in de omloop van I naar X om een onverklaarbare reden de sprong van V naar VII wordt gemaakt, wellicht zal het toeval zijn dat hier zaal VI ontbreekt en je zou zelfs aannemelijke redenen kunnen vinden waarom dit nu eenmaal zo is, maar het is ook mogelijk dat je plots gaat denken dat dit hiaat, deze fout, deze vergetelheid er op een welhaast wonderlijke manier voor jou in tot stand is gekomen, voor jou alleen, jij argeloze schaapachtige kerel wie het plots als een muur uit het water gaat oprijzen dat het juist over dit vide heen is dat je er stap voor stap je eigen weg, je eigen route, je eigen beweging minutieus zal dienen in te vullen en je zal de kelner een nieuw glas bier vragen misschien en hem vragen te wachten met het opdienen en behoedzaam zal

[p. 22]

je beginnen noteren wat je je herinnert, kronologisch, van meet af aan: Baarle Hertog/Nassau; bochten van Boschhoven; kruising spoorlijn Turnhout-Tilburg; Alphen (kapel en archeologisch museum, kerk, zandontginningen, zendmasten leger, opnieuw kruising spoorlijn Turnhout-Tilburg); Riel (kerk, melkerij, speeltuin, net voor de oprit autostrade; zandwinningen); Tilburg (Marisziekenhuis, oude molen); Shellstation; verkeersbord Herten over 7 km; afrit Hilvarenbeek; hoogspanningslijn over weg; vergezicht over velden; over (Wilhelminakanaal?); rechts typisch Van Goghbruggetje; door Heide van Best (links in de verte building, rechts militair domein); over (Beatrixkanaal?); in de verte Eindhovense blokken; EINDHOVEN 4 km; splitsing autostrade naar Venlo - Maastricht; EINDHOVEN 70 km radarkontrole; links Evoluon; rechts toren met optisch effekt; bord: HELIHAVEN; rode lichten; links PHILIPS Medische Dienst; rode lichten; rechts PARKING; links Stadhuis met plein en fontein en neogotische kerk; rechts PARKING; riviertje De Sluis; jouw beweging, je kan ze steeds weer overdoen, de stereotypen ervan onderkennen en behouden of vernietigen of andere ervoor in de plaats laten komen en het zal steeds veranderen, en ook jij zult steeds anders zijn; maar het kan ook ophouden, ondertussen is gaan blijken dat het ook kan ophouden.