De Vlaamse Gids. Jaargang 56

[p. 25]

Het teken

CLAUDE VAN DE BERGE
Geboren in 1945. Leraar voordrachtkunst aan de Muziekacademie van Aalst.
Publiceerde de romans ‘De ontmoetingen’ (1968), ‘Het gelaat’ (1970) en ‘De angst’ (1972).
De schriftuur van Claude van de Berge bestaat uit eindeloze introspectie, analyserende bespiegelingen, waarbij naar buiten uit niets schijnt te gebeuren. Zijn absolute estheticisme en hyper-individualistische instelling zijn alleen met een figuur als Maurice Gilliams te vergelijken.

Er zijn dromen waaruit men niet wakker kan worden zolang ze niet voorbij zijn, maar het einde komt niet, en het is alsof men nooit meer zal wakker worden.

Toen de herder weg was, ging ik het huis binnen, ging voor het raam zitten en begon naar het uitzicht te kijken, en plotseling was het alsof ik allang voor het raam zat. Ik had het gevoel mij het gezicht te moeten herinneren van iemand die droomt, en ons van alles wat hij ziet, alleen maar zijn slapende gezicht toont. Het is op die ogenblikken dat we soms naar onze handen kijken en onmogelijk nog kunnen weten wat ze aangeraakt hebben, hoewel alles wat ons voor de geest komt aan iets doet denken dat we eens aangeraakt hebben. We trachten ons dat vergeefs te herinneren, maar het is volkomen hopeloos naar onze handen te kijken, handen die zelfs niet in staat zijn aan te raken wat ons droevig maakt.

Het is zonder twijfel droefgeestig om te moeten inzien dat het alleen de werkelijkheid is die onveranderlijk is, en dat alles wat ons overkomt een voorbijgaand beeld is, dat we ons wel voortdurend kunnen voorstellen maar dat niet kan beletten dat onze handen hopeloos leeg blijven. Ik luisterde naar de golven, en keek naar mijn handen. Het was avond en het minste geluid stemde tot nadenken, of tot angst, maar nog altijd zag ik niet datgene wat mij ontroerde, want onze ontroeringen zijn bestemd om van iets te maken wat het is zonder beeld. Een ontroering scheen pas betekenis te hebben als ze geen aanleiding bezat omdat ze geen beeld bezat, als ze als een voorwerp was, als een geluid, of als een landschap, als iets dat op zichzelf kan bestaan, en als het niet op zichzelf bestaat, alleen maar kan verbonden worden met onszelf. Er is een tijd waarop we willen dat het anders is, en dat betekent dat we het willen begrijpen, maar er is ook een tijd waarin we alleen maar voor ons uitkijken, want het laatste wat van iets overblijft is zijn doelloosheid.

Ik had voor mij op de tafel een boek liggen, maar terwijl ik in de lege kamer zat, keek ik meer naar het raam dan in het boek. In het avondlicht leken de dingen uitgehold, alsof ze opgeofferd waren aan de leegte, en ik voelde mij even uitgehold als zij, want ik had reeds lang in de leegte zitten staren.

Ik zag alles met een blik die uit een afgrond leek te komen, en toen ik mij afvroeg of de woorden die ik kon zeggen ook de indruk zouden wekken uit een afgrond

[p. 26]

te komen, kreeg ik behoefte iets te zeggen, een behoefte die ik bijna nooit voelde als er iemand in mijn nabijheid was, maar soms op een kwellende manier onweerstaanbaar kon worden als ik alleen was. Het kwam mij voor dat er geen andere mogelijkheid was dan alleen te zijn om de woorden te zeggen die we eens zouden zeggen aan iemand voor wie ze bestemd waren, of die we ook dan niet zouden zeggen, die alleen maar in de leegte waren gezegd. Soms is het beter helemaal niets te zeggen en dat alles op ons gezicht met ons mee te dragen, in de hoop dat er zich ooit eens iemand vertoont, die ons aankijkt. Het geluid van de zee was in de stilte verloren gegaan. Ik dacht eerst dat het geluid mij enige tijd ontsnapt was omdat ik alleen maar naar mijn eigen stem geluisterd had, maar plotseling begreep ik, dat ik niets hoorde. Het was alsof ik het nooit gehoord had, maar toch overal om mij heen was. Alles liet vermoeden dat het er was, maar het drong niet tot mij door. Als ik mij minder angstig gevoeld had, zou ik geweten hebben, dat het één van die dingen was die in onszelf moeten zijn. Als ze in onszelf zijn, is het niet nodig ernaar te luisteren, en hoort men ze altijd, maar we vergeten dat door angstig te zijn. Er was eens iemand die een kamer betrok waar voor hem een ander gewoond had, over wie voortdurend gesproken werd. Er werd hem over zijn gewoonten verteld, over zijn uiterlijk, zijn voorkeuren, zijn stem, en nog allerlei andere dingen, en terwijl hij dit alles hoorde en tussen de meubelen van die andere leefde, had hij het gevoel steeds meer op hem te lijken. Hij had hem nooit gekend, maar begon al zijn gewoonten over te nemen, en ten slotte was hij ervan overtuigd dat hij niemand anders meer kon zijn dan die andere, maar dat was voor hem te afschuwelijk om in te zien dat hij alleen maar zichzelf was.

Ik zag dat de dingen in de duisternis verdwenen, staarde zonder nog iets te zien uit het raam, maar hoorde niets, en voor het eerst sloeg ik de handen voor mijn gezicht, want dat was iets wat ik voor dat raam nooit eerder gedaan had. Het wordt ons soms duidelijk waarom we nooit hebben kunnen leven. We luisteren naar onze eigen stem, en er is niets anders, maar als alles terugkeert, zwijgen we. Het is niet verontrustend om te leven terwijl er om ons niets is, en het is zelfs beter als er om ons niets is, en niets te horen is. Maar wat moeten we met onze eigen stem beginnen? Ook als er om ons niets is, trachten we ons nog altijd te herinneren waarnaar we verlangen, en wie het is die we liefhebben.

Ik keek naar de zee, zag de beweging van de grijze golven, zag hoe het schuim opspatte in het avondlicht, hoe de golven uitvloeiden over het strand, herinnerde mij dat dit het eerste was wat ik ooit gezien had, wist dat ik nooit iets anders zou zien, en staarde naar de horizon, maar ik hoorde niets. Het leek alsof alle vermogen om nog geluid voort te brengen uit de wereld verdwenen was. Er viel niets anders te zeggen dan dat het een wereld was zonder geluid.

De schemering hing boven de zee, en als ik op dat ogenblik in staat zou geweest zijn iets te zeggen, zou dat iets geweest zijn dat gewoonlijk niet gezegd wordt, iets dat ons het gevoel geeft dat het alles is wat ooit gezegd kan worden, maar toch is er altijd iets dat niet gezegd is. Iets dat vreemd is, zal niet minder vreemd worden door er over te spreken.

Ik vroeg mij plotseling af hoe mijn gezicht er zou uitzien als ik dood was, en terwijl ik mij dat afvroeg, was het alsof ik het zag, maar toen ik beter keek, bleek het dat ik mij vergist had, want het was de herder die ik zag. Het schijnsel van het avondlicht viel glinsterend op de bewegende golven, en bij de rand van het water zat de herder. Hij scheen over iets gebogen te zijn, alsof hij een ontdekking gedaan had en erbij was gaan neerzitten.

Ik geloof dat het moeilijk is om duidelijk te maken dat we alleen maar kunnen zien wat we al eens gezien hebben. Iemand die denkt iedere keer iets anders te zien, is iemand die nooit weet wat hij ziet, en uiteindelijk helemaal niets gezien heeft.

Ik liep naar buiten alsof de herder om hulp geroepen had, rende naar hem toe, kwam hijgend bij hem aan, en zag dat hij bezig was iets uit te voeren, één van die bezigheden die niet bestemd zijn de dingen te veranderen, maar die we ons in het uur van onze dood herinneren, en waarnaar we heimwee voelen. Hij zat over een ruwe rots gebogen, en was bezig met een scherp voorwerp allerlei tekens in de rots te kerven, waaraan nog het wier kleefde dat de vorige vloed achtergelaten had. Toen ik bij hem gekomen was, keek hij niet op, maar vervolgde zijn geheimzinnige werk met een bijna wanhopige overgave. Toen hij mij eindelijk aankeek, nadat ik lang voor hem had gestaan, zag ik op zijn gezicht een uitdrukking van volkomen verlatenheid liggen. Ik vroeg mij af wat dit voor iemand kon betekenen, als daarbij zijn gezicht die volkomen hopeloze uitdrukking vertoonde, maar ik begreep dat de dingen die we alleen moeten doen, hopeloos zijn, en dat we in die ogenblikken iemands gezicht beter niet kunnen aankijken. Het zijn de ogenblikken die voor ieder van ons alleen bestaan, waarin we iedere keer achterblijven, hoe ver we ons ook verwijderen, en waarnaar we iedere keer terugkeren. Het zijn de ogenblikken waarin we niets meer vinden, en ook niets ons nog kan vinden, maar we moeten er iedere keer naar terugkeren.

De zon was bezig onder te gaan en er was een koude wind opgestoken. Het leek mij plotseling onmogelijk om nog van een landschap te spreken, toen ik naar de zee keek, want het was niets anders dan een grijze uitgestrektheid, een koude, grijze uitgestrektheid, waar van de aanblik dwars door iemand leek heen te gaan, maar toch zat de herder op de rand van die uitgestrektheid, en scheen niet te vermoeden dat er werelden zijn waar we niet kunnen in binnengaan zonder er ooit nog uit te komen.

Het ene beeld roept het andere op, en ik had dan ook het gevoel in de nabijheid te zijn van iets grenzeloos, iets dat achter ons lag, en ver was, maar wat ver is, blijft

[p. 27]

altijd ver, en verandert niets aan een gezicht dat naar een ander gezicht zoekt, zoals het ook niets verandert aan het feit dat we iets kunnen zien maar nooit alles kunnen zien, iets met onze eigen handen kunnen aanraken, maar nooit alles kunnen aanraken.

Terwijl ik het gevoel had dat ik mij dat alles eens zou herinneren, zag ik dat de herder bang was te moeten verklaren wat de zin was van wat hij deed. Het kwam mij voor dat hij het ook niet had kunnen verklaren, maar hij scheen in de rots enkele woorden gekerfd te hebben, die onleesbaar voor mij waren, en ook niet de indruk wekten bestemd te zijn om te worden gelezen. Ze waren eerder bestemd om ontdekt te worden, om na lang niets te hebben gezien, ze plotseling te ontdekken, en ergens op een andere plaats na te denken over wat we ontdekt hadden.

Ik voelde dat het onmogelijk was hem iets te vragen, maar ik vroeg mij af wat het meest verlaten was, of het zijn gezicht was, of dat het alles om hem was, maar ik bedacht dat men twee vormen van verlatenheid nooit met elkaar moet vergelijken, want er is niets verder van elkaar dan dingen die verlaten zijn.

Terwijl het licht steeds verder wegzonk en er steeds minder om ons was, had ik plotseling het gevoel dat alles wat de herder deed, niet kon gedaan worden, als er niet iets was dat hij wist, dat niemand anders wist. Ik had plotseling het gevoel dat er iets was dat hij alleen wist, en terwijl mij dat een kwellend gevoel gaf van eenzaamheid, kwam het mij voor dat er nog iemand anders moest zijn die hetzelfde wist. Het leek mij onmogelijk dat hij het alleen zou weten, dat er ergens niet iemand anders zou staan die hetzelfde wist. Maar hoe kon men geloven aan een woord dat iemand in de dingen kerft, en dat niet bestemd is om gelezen te worden.

Soms is het alsof we niets meer bezitten om over te praten, om over na te denken, om te voelen of te zoeken. Vele dingen zijn alleen maar gewoon, maar er is een ogenblik dat ze niet gewoon zijn en dat ook niet kunnen zijn, en dat gebeurt als we ze een bedoeling geven. Het is mogelijk dat we nooit zullen kunnen leven, maar we moeten bereid zijn dat in te zien, als we ons ooit een mening willen vormen over wat het leven is. Het is dan ook niet ongewoon als men de blijken van zijn aanwezigheid in een steen kerft, als het achterblijft in iets doods en iets sprakeloos, en daardoor ondoorgrondelijk geworden is, doods en sprakeloos.

Terwijl ik naar de rots staarde waarvoor de herder zat, was ik verstard in de houding van iemand die naar iets luistert, en ik herinnerde mij hoe ik eens verlangd had een brief te schrijven, daarna een andere brief en daarna nog vele andere brieven, tot ik mij door die brieven van iemand een voorstelling gevormd had, tot ik begreep dat ik die brieven kon bewaren tot de dag kwam dat ik ze aan iemand kon geven. Op zijn minst is degene die ze zal lezen, of toch begrijpen, de schrijver zelf, maar ieder kent een ogenblik waarop hij voldoende anders is om zijn eigen brieven te lezen.

Het avondlicht viel op de golven, die aanspoelden op de plaats waar de herder zat, en ik begreep dat we soms niet eens weten wat onze verlangens van ons kunnen maken, en dat we ons onmogelijk nog van iets anders rekenschap kunnen geven dan van onze wanhoop, en van de beelden zonder leven, die ze voortbrengt.

‘Ik wist niet dat je ook nog neigingen had om te beeldhouwen,’ zei ik, terwijl ik mij stond af te vragen of het niet beter was naar het huis terug te keren, en over iets na te denken, of niets anders te doen dan alleen te zijn.

‘Ik wilde eens iets in die rots kerven,’ zei hij.

‘Het deed erg vreemd aan om je daar te zien zitten,’ zei ik.

Het uitzicht was grauw geworden, maar de zee zweeg nog altijd, en ik bedacht hoe dit alles mij van het leven losgemaakt had, en mij geleerd had hoe men iets kon vinden en het verliezen.

‘Die steen,’ zei de herder plotseling, ‘zal mijn naam dragen.’

‘Ik vermoedde eigenlijk al dat het je naam was,’ zei ik dromerig.

Toen we enige tijd zwegen, vergat ik wat we gezegd hadden, maar ik wist dat ik mij alles zou herinneren, en dat ik mij zou afvragen waaraan het mij deed denken, en ik zou weten dat men daarop geen antwoord kan geven. We weten dat we aan iets zullen terugdenken als we er vroeger al aan dachten. Het is niet iets dat we plotseling ontdekken, maar iets dat teruggekeerd is, en iedere keer als het terugkeert, laat het iets achter, iets dat even onverklaarbaar is als een gezicht in onze verbeelding, en eigenlijk laat het niets achter dat er niet altijd was, want het is een kenmerk van gevoelens als wanhoop dat ze niet alleen van onverklaarbare dingen gebruik maken maar ook nooit veranderen, welke beelden we er ook in vinden.

‘Soms is het nodig een soort van boodschap achter te laten,’ zei hij. Ik dacht terug aan een nacht, waarin ik mij aan iets vastgeklampt had om iets anders van mij af te zetten, herinnerde mij dat ik tot de ontdekking gekomen was dat ik mij aan het duister vastgeklampt had, en dat ik tegen haar was beginnen spreken, en ik zei tegen de herder dat we soms die behoefte kunnen hebben.

‘Ja,’ zei ik, ‘soms vinden we dat nodig.’

‘Als ik wegga waar ik altijd gewacht had,’ zei de herder, ‘zal er iets achterblijven. Er zal iets zijn om te blijven bij stilstaan. Er zal misschien iemand voorbij komen die zal blijven stilstaan.’

Ik herinnerde mij hoe ik mij aan de duisternis vastgeklampt had en gesproken had, en hoe ver onze woorden weggaan als we ze in het duister zeggen, hoe grenzeloos ver ze weggaan en hoe weinig we er ons later nog

[p. 28]

van herinneren, maar er was nog veel meer waar ik aan dacht. We krijgen soms het vermoeden dat we de gelukkige bezitter zijn van een waarheid.

Er is niets gewoner omdat we het bestaan van waarheden onmogelijk kunnen ontkennen. Alleen veranderen ze voortdurend. Ze zien er voortdurend anders uit. Op zeker ogenblik hebben we het gevoel dat we een waarheid bezitten, en dat zou op zichzelf zeer verheugend zijn als het daarmee ophield en we ze voor onszelf konden houden, want een waarheid is zoals wanhoop iets waardoor wij alleen kunnen gekweld worden, maar om de een of andere reden denken we dat de verplichting op ons rust ze aan anderen mee te delen, ze als het ware te gaan verkondigen. We gaan daar dan ook toe over, tot de dag komt dat we ontdekken dat het bezitten van een waarheid, betekent dat we ze meedelen aan niemand. Een waarheid kan voor alles gebruikt worden. Ze kan zelfs iets zijn om mee te vluchten, iets om mee te nemen, maar ze is nooit iets dat we meedelen. Ik was tot de ontdekking gekomen hoe waar iets is dat we tot niemand zeggen, en daarom had ik die nacht tot de duisternis gesproken, tot iets dat geen woord hoort, hoe luid we ook roepen.

Terwijl ik naar de herder keek, herinnerde ik mij ook hoe mij dat getroost had, hoe goed het mij gedaan had, want er zijn ogenblikken waarop het leven minder verschrikkelijk lijkt dan we altijd dachten, maar dat zijn ook ogenblikken waarop er van dat leven bijzonder weinig overblijft, te weinig om eigenlijk nog van leven te kunnen spreken.

Zelfs de beelden die opgeroepen worden, lijken nog nauwelijks uit haar voort te komen.

Ik was mij ervan bewust dat er nog een andere reden was waarom ik mij dat herinnerde, want men kan niet tot het duister spreken zonder daarin achter te blijven. Het is mogelijk dat we allemaal eens ergens onze naam achterlaten, soms waar we hem kunnen terugvinden, soms waar we hem nooit zullen terugvinden, maar waar we niet kunnen aan twijfelen als we tot het duister gesproken hebben, is dat we niemand zijn. Er is niets waarbij we meer het gevoel hebben niemand te zijn, en er is niemand, werkelijk helemaal niemand, in de hele ruimte niet, die ons nog ooit zal herkennen.

‘Je laat je naam achter op de rots,’ zei ik, terwijl ik naar de zee keek als naar iets dat ver van ons is, ‘en dat is goed. Als je ooit aan je naam gaat twijfelen, kan je er altijd naar terugkeren en opnieuw je eigen naam vinden, en dat is goed, want soms heb je behoefte aan een naam, aan iets waarmee iemand je kan roepen.’

Ik merkte dat mijn woorden iets verlorens hadden omdat ik naar de zee keek, en ik wist dat we de dingen zouden kunnen aanvaarden als ze alleen maar waren wat ze zijn, maar dat waren ze nooit. Ze bestonden ook in ons, en dat bestaan was altijd anders. Het was een bestaan waarin niemand was, een bestaan waarin we ons iets moesten herinneren. Toen ik vroeger op iemand wachtte, had ik soms het gevoel dat mijn naam geroepen werd, en dat ik hem niet herkende omdat ik mijn naam vergeten was, maar ik wist ook dat hij eens zou gevonden worden, waar ik hem achtergelaten had. Iedere keer als ik daaraan dacht, trachtte ik mij voor te stellen wie mijn naam zou vinden, maar ik herinnerde mij niemand. Ik herinnerde mij alleen iets dat op een zee leek, of toch iets dat een verte had, de verten die het verlangen ons leert kennen, de onbekende verten waar een onbekende onze naam roept, de grenzeloze verten.

Terwijl ik daaraan dacht, keek ik naar de zee, en begreep ik ook de herder.

‘Het is niet alleen mijn naam,’ zei de herder, ‘het moet alles zijn.’

‘Ja,’ zei ik, ‘het moet alles zijn’.

Het kwam mij plotseling voor dat er niets kon bestaan dat niet een vraag was, en terwijl ik mij daarvan bewust werd met het gevoel dat er geen uitkomst voor mij was, wist ik dat het geen zin had te antwoorden, want wijzelf waren niets dan een vraag, en iedere keer opnieuw werd dezelfde vraag gesteld, ook als we vroeger al eens geantwoord hadden.

De golven waren in de schemer zwaarder en trager geworden, en het was alsof het uitzicht zijn oppervlakte verloren had en alleen nog een verte was.

Ik bedacht dat ik er al jaren door gekweld werd mij een gezicht te herinneren, terwijl ikzelf niemand meer was, vroeg mij af of daarom mijn wanhoop om mij dat te herinneren, het grootst was als ik in een spiegel keek, en had het gevoel alsof de ruimte om mij alleen maar bestond om zelfs mijn wanhoop overbodig te maken.

‘Ik vraag mij af wie die tekens zal vinden,’ zei de herder. ‘Ik weet dat die vraag mij niet meer zal loslaten, maar ik heb het gevoel alsof ik het zelf zal zijn die bestemd is ze terug te vinden.’

Hij stond plotseling op, en bleef mij aankijken alsof hij een droom beleefde. Men kan alleen maar iemands gezicht werkelijk zien als men de dromen ziet die het uitdrukt, maar tegelijk er is niets meer overenigbaar als een gezicht en zijn dromen. Er is niets dat een gezicht leger maakt dan de dromen die het uitdrukt, maar tegelijk is het alsof dat het enige is wat het ooit kan uitdrukken. Iedere keer als ik mij het gezicht had willen voorstellen dat ik mij wilde herinneren, was het iets als een leegte geweest, waarin men aan een droom denkt, de leegte, die over landschappen kan liggen, maar die ook nog ergens anders ligt, de leegte die verder ligt dan landschappen, daar waar geen landschappen meer zijn.

Het is mij altijd een raadsel geweest hoe iemand het ooit nodig kon vinden bij te dragen tot de verbetering van de menselijke toestanden, behalve als hij voor zichzelf op de vlucht moest gaan, of weinig genoeg wist om het in een afschuwelijke schijn te kunnen uithouden, want er valt helemaal niets te verbeteren zolang een

[p. 29]

mens niet gaat nadenken, en als men de tijd neemt een ogenblik om zich heen te kijken, moet men toch tot de overtuiging beginnen te komen dat de hoop daarop steeds belachelijker wordt. We kunnen voor mensen moeilijk andere gevoelens koesteren dan walg, maar in de leegte is het nog altijd mogelijk, om een gezicht te vinden, dat we zouden kunnen beminnen.

Ik dacht daaraan terug toen de herder tegenover mij stond, en mij bleef aankijken zonder dat er nog een samenhang te ontdekken was tussen ons, hoewel wat zonder samenhang is ongewoon sterk met elkaar kan verbonden zijn. De hele tijd was het geruis van de golven zwak geweest, maar in de duisternis was het volkomen onbestemd geworden. Het kon iets zijn dat dicht bij ons was, maar ook iets dat onmetelijk ver was. Ik zag hoe tegen dat geluid de rots afgetekend was als iets waar alles ophield, iets dat bestond en toch niets wist, terwijl wijzelf in staat waren wat dan ook te weten, maar niet om te leven.

We stonden tegenover elkaar alsof we op iets wachtten, en trachtten te horen wat we niet zagen.

Er ging enige tijd voorbij voor het tot mij doordrong dat ik werkelijk iets gehoord had, maar mij daarvan niet bewust geweest was. Ik had er onbewust naar geluisterd, zoals we iets horen dat niets hoeft te betekenen. Ik had altijd een behoefte gehad aan diepe ontroeringen maar het was mij nooit duidelijk geweest waarom ik die behoefte had.

Het kwam mij plotseling voor als een behoefte aan leven, maar om te kunnen leven moeten we weten wie we zijn of moeten we ons op zijn minst enkele belangrijke dingen kunnen herinneren. Er zijn allerlei dingen waaraan we kunnen herinnerd worden, maar het zijn meestal juist die dingen die het ons nog onmogelijker maken te leven, terwijl alles dat ons eraan herinnert wie we zijn, nooit verschijnt. Het is vreemd dat iets dat nauwelijks lijkt te bestaan, de grootste betekenis heeft.

Toen we ons ervan bewust geworden waren dat we achter het geruis van de golven nog iets anders hadden gehoord, en dat het kreten waren die we gehoord hadden, was het alsof het tot ons doordrong dat er ook nog iets anders bestond. Het was niet moeilijk om ons voor te stellen dat het de kreten van vluchtelingen waren, maar het scheen ons wel moeilijk te vallen ons voor te stellen dat er ook nog iets anders kon roepen en dwalen.

‘Ze roepen,’ zei de herder.

‘Zoals alles roept,’ zei ik.

We bleven wachten tot we opnieuw de kreten zouden horen, maar we hoorden niets meer. Het was opnieuw stil geworden, en het verbaasde mij dat men stemmen kan horen, en dat daarna de duisternis terugkeert, waarin soms iemand staat die dat alles kan horen.

‘Het had geen enkele zin,’ zei ik, en bemerkte plotseling dat ik naar de rots keek, en met een gevoel van wanhoop verlangde in het huis te zijn. Ik wist wat ik zou voelen als ik opnieuw in de lege kamer stond, wat ik mij zou herinneren terwijl ik in het duister keek, en ik wist dat ik mij ervan zou overtuigen dat niets zin heeft, behalve een herinnering.

‘We zijn wanhopig,’ zei ik, toen ik het gezicht van de herder zag, ‘maar wat is dat: wanhoop?’

Ik bedacht dat wanhoop is, iets achterlaten en weten dat we niets achterlieten, verlangen naar iets dat niet te bereiken is, en in het doelloze dwalen, in het doelloze onze naam kerven, en geloven in iets dat doelloos is.

Terwijl ik dat bedacht, trachtte ik de duisternis te doorgronden, alsof ik een vermoeden had dat daar iemand naar ons keek, en alles wist wat ik dacht, maar voor ik wist wie ik zocht, wist ik al wat ik zou vinden. Ik wist al voor ik haar aangekeken had dat zij het was.

Voor we weten wie we aankijken, weten we al dat zij het is en het niemand anders kan zijn. Het is de leegte die we aankijken en die ons aankijkt, en beiden kijken we elkaar aan en wachten we, alsof dat de enige reden is waarom we elkaar ontmoet hebben. Het is natuurlijk mogelijk dat er ons het een of andere geluid bereikt terwijl we elkaar aankijken en elkaar bereiken tot op de diepste bodem, en dat we daarbij het gevoel hebben dat er iemand op weg is en voortdurend een naam roept, maar we zijn allemaal op weg, en dat belet niet dat het even ondenkbaar blijft, dat iemand ons daar ooit zou vinden, en dat weten we.

Claude van de Berge