De Vlaamse Gids. Jaargang 56

[p. 21]

Olleken-Bolleken-Boven
(Twee antwoorden)

(In DVG 10 en 11 word ik, telkens hardhandig, een beentje gelicht door respectievelijk Gerard Walschap en Hubert Lampo. Word ik ooit aangezocht als samensteller van een polemische bloemlezing, dan duim ik in elk geval voor het Lampo-stuk Un mort (qui se porte bien) vraagt ook het woord. Hubert Lampo is altijd al een polemisch talent geweest. Wat ik vooral waardeer is dat hij uit zijn ouwe Lampoplunje is gestapt; ik denk hierbij aan zijn bijna wekelijkse uitvallen destijds, tegen wat hij in 1964, 65 e.v. ook al ‘onbeschofte vlegels’ heette. In die jaren echter insinueerde hij, suggereerde hij, noemde hij nagenoeg geen namen. De ‘nieuwe’ Lampo daarentegen, thans in het bezit zijnde van ‘boeken en herdrukken op een hoop’, van een flinke pièce montée wat geschreven vellen betreft en omringd door talrijke, aan zijn goedige vaderborst gekoesterde zoontjes - de bruisende Britoknapen - insinueert nog wel, suggereert ook nog wel, maar noemt thans namen. Er is moed voor nodig als erkend, gestaatsprijsd en vooral kwantitatief zo hoogstaand auteur als Hubert Lampo zich te willen degraderen naar het peil van deze ‘gefrustreerden’, van ‘aspirant-schrijvers en râtés’. De moed die Hubert Lampo opbrengt om te bekennen dat een auteur zijn grootheid kan afwegen door een ‘Olleken-Bolleken-hoge-Toren’ oeuvre uit te bouwen, is bijna roekeloos te noemen. Kafka heeft nooit die Olleken-Bolleken-hoogte bereikt! Heer der Vliegen is voldoende om de Engelse schoolmeester William Golding in het concert der Groten, definitief dan, te zien tronen. Het handvol Joyce's drukt zijn stempel op de gehele tekstevolutie van de 20e eeuw (behalve op die van Hubert Lampo en Gerard Walschap). De Olleken-Bolleken-theorie van Hubert Lampo bewijst, alle dialektiek ten spijt, helemaal niks. (Volgens de berekeningen van de Franse literatuursocioloog Escarpit moet ik met mijn beide Streuvelsboeken zowat 50.000 lezers hebben bereikt, en dàt met essays. En dan? Wat dan?)

Wél had ik graag een paar Lampo-leugentjes-om-best-wil recht gezet: gelukkig kan elk redelijk lezer mijn tekst in DVG 11, pp. 16-20 toetsen aan de tekst die Hubert Lampo als officieus hekkesluiter van de Knokke-referaten, eveneens in DVG 11, pp. 20-21, pleegde. Zijn beweringen kloppen niet, hij heeft al net evenmin als Walschap de ironie waar mijn teksten van barsten, gevat. Op zichzelf is dat wel bedenkelijk en voor een auteur die al in zo'n onzekere en troebele watertjes als het magischrealisme en in Bres-nevelen waadt, valt het zelfs enigszins te betreuren. Soit! Wat heb ik wél en niet gezegd van wat Hubert Lampo beweert dat ik wél en niet gezegd heb!? Zo zit het mechaniekje ongeveer in elkaar. Alleen nog dit en dàt is het bedenkelijkste: de lezer van deze Knokke-referaten is niet noodzakelijk ook de toehoorder ervan.

Dàt over Maria Rosseels en Bernard Kemp bijvoorbeeld heb ik niet zo gezegd. Hubert Lampo, altijd een voortreffelijk journalist geweest, zou een tikkeltje exacter mijn woorden moeten reproduceren. Moeilijke opgave voor een magisch-realist, geef ik toe! Toen Hubert Lampo tijdens de debatten om het woord vroeg en dat woord ook ruimschoots kreeg, zodat hij de officieuze referaathouder van deze Knokkeshow werd, zegde hij op zeker ogenblik niet in te zien waarom Maria Rosseels voor de literaire staatsprijs niet in aanmerkingg zou komen. Ik ging gewoon niet akkoord en antwoordde dat ik Maria Rosseels wél een fijne dame vond op tal van andere gebieden (film en samenleving, toevallig twee niveaus, die heel wat belangrijker zijn dan een Olleken-Bolleken-hoge-Toren-oeuvre!) maar dat haar romans m.i. een te geringe taalgestalte bezaten om voor dergelijke literaire prijs in aanmerking te kunnen komen. (Als haar ooit de staatsprijs voor het essay zal geschonken worden, ook al bundelde ze niet één van haar ontelbare stukken, dan zal ik instemmend applaudiseren. Olleken-Bolleken zit er niet in, maar elke tekst van haar hand is telkens weer een prachtig repoussoir om over ons maatschappijbeeld, onze samenleving en onze menselijke gedragingen door te denken!) Ik geloof dat dàt wel wat anders is dan de bewering dat Maria Rosseels een mens van niks is. En dat Bernard Kemp een mens van niks is, heb ik al evenmin gezegd. Ik heb wél verteld dat de staatsprijs voor essay naar geconsolideerde waarden gaat zoals Bernard Kemp. En Bernard Kemp die mij op het televisiescherm ‘mijn vriend’ noemt, maar voor mij ‘meneer Kemp’ blijft, weet al van jaren her dat ik hem ‘een burgerlijk monument van onze essayistiek’ vind. Niks is wat weinig, vind ik.

Volgens Hubert Lampo ging ik op zeker ogenblik ‘op deplorabele wijze naar het vilt’ in een discussie over het sociaal engagement. Dat staat ook weer niet in mijn gedrukte en te Knokke gewoon afgelezen tekst, helaas!

Hubert Lampo, en hiermee is het Olleken-Bolleken-probleem voor mij van de baan, put op zeker ogenblik ook nog uit het zo overbekende argumentatiearsenaal van de intimidatiemethodes. ‘Ik ben oud genoeg om ze als een zuiver fascistoïde procédé te kunnen duiden!’ schrijft hij. Ik intimideer nergens, ik citeer. Ik zet me tegen de schrijver Lampo af om twee redenen:

[p. 22]

1) omdat hij, in zijn boeken, door zijn omslachtig taalgebruik gewoon langs de problematiek van de samenleving heen schrijft. Daarom heb ik, in ongeveer zeven jaar, slechts één zinnetje aan Lampo toegedacht, het zinnetje waarin ik hem ‘de volzinfabrikant uit Antwerpen’ noem. Daar blijf ik bij.

2) omdat ik allergisch ben voor zijn thematiek, die hij voornamelijk put uit para-religieuze krachtvelden. Het magisch-realisme komt mij volkomen vals en vervalsend voor inzake realiteitservaring. Daarom, en om geen andere redenen. Dat luidop zeggen met intimitatiemethodes vergelijken is terugvallen op de kwade gevolgen van een para-religieuze leefwijze. Triest, vind ik, dat Hubert Lampo nu ook nog de ‘Madame Soleil’ geworden is van onze literatuur...

Een jongere generatie (je leest heel goed) die voor L.P. Boon, Hugo Claus en zelfs Stijn Streuvels duimt, Lampo te magisch en Walschap te regionalistisch vindt, kan bezwaarlijk op akademische sympathie rekenen. Ik kan ook moeilijk tijd en energie opbrengen om tegen Walschap te polemiseren; ik laat hem in het Westerlinckzonnetje koesteren en zijn Davidsfondssnoepjes oppeuzelen; de man heeft te veel nonsens inzake alternatieve samenleving en actualiserend denken verteld, opdat ik me daar mee zou vermoeien. Het feit dat hij thans geaccepteerd wordt in de kringen die hem vroeger uitspuwden, spreekt voldoende voor zichzelf. Meteen is dit ook het enige wat ik met betrekking tot Walschaps stukje De Zuidnederlandse pennetwisten (DVG 10, pp. 2-3) te schrijven heb: mij een literair Esessertje noemen zegt heel wat méér over Walschap zelf dan op het eerste zicht merkbaar is. Dat zegt ondermeer iets over de psychologische instelling van Walschap, en hoe hij nu nog niet is losgekomen van zijn oorlogsfrustaties en zijn kwade geweten, toen hij aanvaardde mee te werken met het Duitse propagandaconcern van wijlen Goebbels. Als Walschap zich alleen maar in dat vlak als Nobelprijskandidaat wenst te meten met Thomas Mann en Herman Hesse (Geef me De steppewolf en je krijgt het ganse oeuvre van Walschap van mij kadeau!), dan komt hij van dat collaboratietrauma nooit meer af! Ik wens op dat oorlogsverleden van Walschap niet dieper in te gaan. Het ligt voor de komende generaties - ja, je leest opnieuw heel goed: generaties - in talrijke dokumenten vast. En tot slot dit, je leest het op pagina 92 van het hierboven aangehaalde boek De steppewolf. Herman Hesse laat op zeker ogenblik zijn Harry Haller in een droomsekwens tot de oude Goethe spreken. Vervang de oude Goethe door de oude Lampo en de oude Walschap en je begrijpt een stuk of wat van mijn bedoelingen: ‘Want nauwelijks had hij mij gezien of hij knikte schokkend met zijn hoofd, als een oude raaf, en zei plechtig: ‘Nu, jullie jonge mensen, jullie zijn het met ons en ons optreden zeker niet bijster eens?’

‘Volkomen juist’ zei ik, huiverend onder zijn ministersblik. ‘Wij jonge mensen zijn inderdaad niet met u ingenomen, oude heer. U bent ons te plechtig, excellentie, en te ijdel, u doet te gewichtig en u bent te weinig oprecht. Dat is wel het wezenlijkste: te weinig oprecht.’

Hedwig Speliers