De Vlaamse Gids. Jaargang 55

[p. 11]

Spiegel van wankel evenwicht
fragment

Ik ben opnieuw een verhaal dat bestaat bij de gratie van een verhaal. Bij de gratie van duizend en één nacht vertelsels waarin ik in een gebogen lijn cirkel, mijzelf omkring, omwoeker met sferen en stemmingen.

Voorgoed beroofd van de zekerheid, de vaste krop van weten en doen van handelen en zijn. Bij de glorie en de ellende van een dubbelleven verdwaal ik in gisteren, vandaag of morgen. Omdat niets meer wezenlijk is dan wat me in dit ogenblik weer bezielt en dat zijn bijna nooit handelbare feiten. Dat zijn bijna altijd ongeboren dansen, verloren minnaars, toekomstige geliefden. Het pijpje, het witstenen broze gratievolle pijpje dat ik rook, waaraan ik mij beroes, dat mij doet bedwelmen is een kleine bellenspuwer.

Een glazen doorkijkbel die langzaam wegdrijft tot de atmosfeer haar samendrukt en zij uiteenpletst in een mengeling van regenboogkleuren.

Ontsnappen is een onmogelijkheid met zeven drakekoppen. Ik ervaar vast te zitten in mijn mensverschijning. De dagen van aanpassing, van inlijving zijn nabij. Kan ik het aanvaarden? Kan ik het afwijzen?

In de voorbije zomer was het begonnen, steeds nader kwam de belangstelling (zij wist: dit is het einde, ik kan de bossen groeten, afscheid nemen van velden en vogels. Er komt nu vlug een morgen zonder stoopgerinkel en gekraai van hanen, een dag zonder de vrijheid van vennen en beemden. Een avond zonder maan, zonder dreef. In zelfspot, een tikje pathetisch zong ze die laatste morgen door het raamgat hoog in de gevel, - de wereld gaf de valse indruk aan haar voeten te liggen -: Verheug u, o koeiestaarten en blauwstaarten, de mensen komen, de mensen?)

De bezoekdagen ronkten van de plannen die godweet waar boven haar hoofd werden uitgebroed. Zij dachten, ik had enkel te doen. Op die kamer slapen, naar die school lopen. Die en die te vriend houden. (alles is een kwestie van de juiste relatie, op het juiste ogenblik, op de juiste plaats.) Het sloeg haar stom. Hun zekerheden als vlag en marsmuziek op kop trokken zij de wondbare zone binen. Zij voerde de intensie van dagen en uren ondraaglijk op, iedere waterduik kon de laatste zijn. Duizendmaal groette zij de hemel, die je hier nog onver-snipperd kon bezitten, tussen de huizen en in de straten is hij geen vrije ruimte meer maar herleid tot een meetkundig figuurtje. Een getrouwe weerspiegeling van de straatvorm daaronder. Er is nog een hemel om te verdromen, ergens, ik wil niet zeggen waar. Je loopt er niet onder, maar in, en bij de horizon bevrucht hij de aarde. Een heerlijke illuzie, een fatamorgana dat je drijvende houdt. Ze streelde de bomen, fluisterde bezweringsformules, ik kom terug, ik kom terug. Zij kon inderdaad terug komen, maar zou alles dan niet verdwenen zijn? Een herinnering kan je niet onbewaakt laten. Hier en daar markeerde zij een teken, een vogelkras in een boom. Ik ben hier geweest, hier heb ik geleefd, bestaan. Ik besta.

Hardnekkig de droom willen voltrekken. Maar op dit ogenblik al ver verwijderd van de dieren en de planten, was de aansluiting, het opnemen in de groep en de bepalingen daarvan zo brutaal snel gebeurd dat ze verbijsterd het tempo verloren was en nog altijd (na een half schooljaar) de dingen hun eigen vorm en plaats niet kon toedenken.

Maar de slag en de daaropvolgende verdoving begon langzaam te wijken en in haar was getintel van iets dat was blijven leven en daaraan gelijklopend het afzetten tegen fraude en holle frazen. Het verzet. Dit was een valse spiegel. Het beeld van iemand (zwartgerokt - gele huid) die tot de spiegel sprak, ik bezit de waarheid en de mooiste inhoud waar ook te land. Nooit horen we de spiegel antwoorden, laat staan beamen.

Vroege lente. En daar sta ik in het blauwgrijze uniform, huiverend naast de koffer, het einde van een trimester. De mensen lopen los en luchtig voorbij en kijken half spottend half medelijdend naar mij, de getekende, de tuchtschoolklant, het elitejong. Vergeefs tracht ik het opzichtige medaillon op de rechterborst te maskeren, het kruis van Lotharingen, de t.b.c.-patiënten en de ridders die eens grijsbestoft hetzelfde kruis op hun flank en in naam van dit symbool gekleurde hoofden hakten, geliefden ontvoerden, brandden en plunderden, van hier tot in Jeruzalem, waar nog altijd gevochten wordt, waar altijd gemoord zal worden want deze stad is heilig. Bloed verzinkt, dringt in de bodem, de stank wordt in wierook gehuld. En hier sta ik dan naast het buspaaltje, nauwelijks droog achter de oren, maar met een rood kruis op de borst. Ik wil het niet, maar toch loop ik in dit apepakje rond, een teken, een soldaat, allang geen mens meer. Dat ben ik nog alleen binnenskamers, verdoken, verstopt met een boek of in het bad, naakt zonder maskerade. Het uniform is ook heilig, moet iedere avond ritueel opgehangen worden, om de vele plooien in de rok, de stijve kraag. En op de bloeze, het vest, de jas, de plakette, wij moeten door dit te dragen getuigenis afleggen. Getuigenis waarvan? Voor wie? Voor de man die god moet zijn en als dank boven onze hoofden hangt, wansmakelijk met namaakbloed, kronkeladers, geschonden lijf. En als opperste vernedering de leuze onder zijn voeten, ziehier de mens. Maar is dit een mens? Was hij geen god? Hij is een verhaaltje gekleurd volgens de nor-

[p. 12]

men van een denkwijze. Hij kan zichzelf niet zijn, net als wij die in zijn naam dingen moeten doen, meestal misdoen en daarvoor boeten. Ze kruisigen de mens omdat hij niet in het systeem past, en daarna worden andere onwilligen met zijn kruis om de oren getimmerd! Maar wij zijn geen mensen, geen meisjes. Het uniform dat zijn wij. Mädchen im Uniform. De uitverkorenen, de onvrijen. En ikzelf, ach ja, nog even en het vreet mij ook aan, ik ben al wat schichtig, onzeker, de mensen ontwijkend, vervreemd.

Alleen de fanatiekelingen onder ons, die hun angst verbergen onder agressie kijken je staalgrijs, verstard in de ogen. De anderen botsen vertwijfeld, raken geïsoleerd. Altijd weer schuifelen de rijen stom langs de muren. De steeds herhaalde processie naar kapel en refter en studie. De vage vochtige boenwaslucht. De eiken deuren met mat glas. De rinkelende sleutelbossen. De vitrienkassen met opgezette apen, fossielen en negermaskers. Er loopt een stippellijn van deze levenswijze tot in Afrika. Deze prachtige sculpturen, een knielend vrouwenbeeld, vooruitspringende mond, gesloten oogleden, grote oren en zware dronken borsten, geknield, het zwarte kontje rustend op de hielen. Of haar partner, staande met schild en speer. Een krijger. Starend in een onbekende vrijheid. Welke boze betovering hield hen in de verstarring?

En verder slappe koffie, uitgemeten porties, varkensvlees waar de helft een onsierlijke pukkelsnuit van kweekt. Vieze w.c.'s. Gotieke galerij. Het is niet makkelijk zich te handhaven. Het is moeilijk het ritme van een schim aan te nemen, te verdwijnen in een star mechanisme. Telkens weer hetzelfde uitvoeren, iedere morgen beginnen en iedere dag besluiten met dezelfde holle gebaren, het leidt tot volkomen nivellering, alle dagen zijn kleurloos en beroofd van hun mogelijkheden. Het doet er niet meer toe wat er gebeurt en het doet er niet meer toe wat je bent. Je bent niets buiten de norm.

Donderdagmiddag vier uur: biologie. De rij klimt trap na trap, achter mekaar de poppen met hun neus op de hielen van hun voorgangster. Tot in de nok van het dak. De zolder is afgetimmerd en het hout geurt nog. Tegen de wanden staan glazen bokalen waarin slijmerige dingen drijven. Er liggen keien en kleine geraamten. Op een rijtje staan opgezette vogels. De blauwvoet vooraan. De ramen zijn klein hierboven, maar het uitzicht is groots. Er schijnt geen eind te komen aan de daken en de bomen en verder waar alles zich oplost in een ijle nevel ligt het veld. Het is herfst en de wind speelt in de dakspanten, ergens rammelt een losse pan altijd weer dezelfde roffel. Alles is nabij, de hemel en de wind, het uitzicht en de geur van het hout. Maar voor in het lokaal wordt een kikker ontleed, de week daarvoor was het een ei, afwezig kijkt ze naar de lillerige kikkerdril in de bokaal, de dikkopjes, en uiteindelijk de kikker met zijn tragi-komisch gezicht, hij schuift telkens weer naar beneden tegen het glas in een vergeefse poging om weg te komen. Werd ik maar terug ziek, dacht ze, ik zou kunnen herstellen. Ze begon zich te verzetten tegen de anonimiteit, negeerde de code, en trachtte de straf als een noodzakelijk kwaad te inkasseren, wat haar makkelijker viel dan de anderen die nog altijd naar huis verlangden. Haar huis was een onmogelijk geworden levenswijze. Wat is een weekend vrijheid als je ze niet mag gebruiken?

En in het vrije kwartier moet je spelletjes spelen voor kleine kinderen, tikkertje, diefje met verlos, eindelijk de belruk als een verlossing. Fluistergesprekken over de houten schutsels van de chambrettes gevoerd die in hun schaamteloosheid (een vorm van overkompensatie) en onbenulligheid nog meer insloten, afstoten. Weet je Maria, die van chambrette 223, ja die schijnheilige bet, in de vakantie (de zonde voltrekt zich in de vrijheid) heeft een jongen haar bijna helemaal uitgekleed. Ze heeft het me zelf verteld. En Mia die heeft het al eens echt en helemaal gedaan. Wat? Ik was eens bij een vriendinnetje uit logeren en die haar vader en moeder deden het. Hoe weet jij dat? Ik heb het toch zelf gezien zeker. En wat deden ze dan? Ja, helemaal juist weet ik het ook niet, maar... Ik geef niet om jongens. Ga je dan non worden? Nee. Haha, Connie wil non worden. Nietes, welles. We verwittigen zuster Consolata. Jij draak! Ssst!

Godsdienstles van een non die het oude testament verwenst en het in alle stilte een schunnig boek vindt, een voorloper van alle vieze gevaarlijke boeken die de geest ongezond opfokken. Zijzelf had met de goedkeuring van haar vader moeizaam toestemming gekregen enkele van haar boeken bij zich te houden. Ze las ze verder onder de dekens met een zaklamp, de straf uitdagend. Toch was het meer dan een vorm van protest. Het was een harde noodzaak. Ze moest zichzelf iedere nacht weervinden om de volgende morgen in stilte en zonder een schreeuw van afgrijzen op de bel te reageren.

Die nerveuze stemmen die ons voortdurend moesten spreken over het leven, het echte leven, het bovennatuurlijke leven. Het groepsleven, de roddelende commune. De kliekjesvorming. De hartsvriendinnen, stijf gearmd, jaloers aan elkaar klissend. Jij hebt puistjes, mijn jurk is mooier dan de jouwe. Mijn borsten dikker, maar mijn ogen mooier. Ik kan nu niet zwemmen, tante rosa komt op bezoek. Heb jij het al? Die heeft nog niets, ik weet alles. En onder wat vaag meelachen weten dat dit alles je niet raakt en bij nader kontakt de weerzin die niet te verbergen is. Hun onbegrip, geen interesse. Ze zongen volmaakt het liedje van hun vorming. Ze leven als kleine tevreden diertjes, zijn volkomen naar maat mens geknipt. Haar blijvend verlangen dat machtig vertakt, naar de zon, de wind, het water en de bomen. Naar een zuiverheid als die van vogelogen en ongeboren kuikens. Een heimwee dat haar wormstekig uitholt, zodat zij de dagen vult blozend en vrolijk als een schijnvrucht die langzaam rijpt, maar die in zich niets anders is dan een verdwalen in ontelbare gangen, kokers en kamers die in haar gegraven zijn, een doolhof even verward en gevaarlijk als deze scheefgeslagen film die zich voor haar ontrolt en die ze voor werkelijkheid moet nemen. Het wordt een dubbelleven, een tweeslachtigheid die haar nooit meer verlaat.

Monika Van Paemel