De Vlaamse Gids. Jaargang 53

[p. 30]

Geestesleven - wetenschappen

En Frans-Vlaanderen?

JACQUES FERMAUT
Winnezeele 9 april 1939.
Middelbare studies in het seminarie van Hazebrouck. Leraar Frans en Latijn te Bergues Saint-Winoc. Redactielid van ‘Ons Erfdeel’.

Wonderlijke naam in Frankrijk: ‘Vlaming’. Zoals ‘boer’, beurtelings scheldnaam en adelbrief!... Het bucolische Vlaanderen of het Vlaanderen van de lomperds. Vlaanderen met zijn schitterend verleden of Vlaanderen, eeuwenlang heen en weer geslingerd van de éne overheersing naar de andere als een vette prooi. Luilekkerland van Gambrinus en van de reuzen of onderontwikkelde Franse provincie... Van dit mijn land dat mij getekend heeft, tracht ik de toekomst te lezen...

Zelfs de geografische realiteit van Frans-Vlaanderen geeft aanleiding tot discussie. Gelukkig Bretanje waarvan de oceaan de onbetwistbare grens aftekent. De zuidelijke grens van het vlakke land werd duidelijk bepaald door het reliëf: in het zuidoosten de eerste uitlopers van de Ardennen, in het zuid-westen de heuvels van Artois. Frans-Vlaanderen besloeg aldus ongeveer het Département du Nord en het Département du Pas de Calais, d.i. ruim 12.500 km². Door de wisselvalligheden van de geschiedenis werd een tijdlang deze grens erkend, maar vaker nog werd ze miskend in het voordeel van het éne of van het andere kamp. En deze of gene theoreticus van tussen de twee oorlogen had zich op de kennelijke behoefte van het water om naar het noord-oosten te stromen kunnen beroepen om de geschiedenis te verwijten dat ze deze stromende voorbestemdheid miskende om het moederland los te maken van de streek waar zijn bronnen liggen.

Laten wij dus de heuvels van Artois oversteken om onze tegenspreker te volgen naar de oevers van de Somme. Laten we haar stroomopwaarts volgen langs Abbeville, Amiens, Péronne, Saint-Quentin en slechts halt houden aan de Ardennen en de Hoge Venen. Laten wij de Oise oversteken om terecht te komen stroomopwaarts van Marie op de Seine, die wij volgen tot loodrecht boven Solre, waarheen wij ons vervolgens begeven in rechte lijn langs de huidige grens.

Gij overdrijft, zullen ons sommige wrevelige en kleinmoedige geesten verwijten. Waarom niet tot aan de poorten van Parijs gaan, zoals de pseudo-Van Byleveld het voorstelde. Ten slotte hebben de graven van Vlaanderen geheerst over het Heilig Land! Laten wij ernstig blijven! Wat hebben die greppels en molshopen te betekenen? Indien er een werkelijke grens geweest is, dan werd deze zeker gevormd door het slijk en de ondoorwaadbare moerassen van de Aa, waar de Frankische kolonisatie halt hield vooraleer zich naar het zuiden uit te breiden, en door deze van de Leie ‘die sedert mensenheugnis West- en Oost-Vlaanderen van elkaar gescheiden hebben, ieder met hun eigen bestaan, ieder behorend tot een verschillende wereld.’ (geciteerd door Emile Coornaert, historicus uit Hondschoote).

Is het bovendien niet onbetwistbaar dat de taal een tijdlang deze grenzen geëerbiedigd heeft? Zien we niet dat het franssprekende Vlaanderen deel uitmaakt van het bekken van Leie en Schelde, terwijl het ‘Vlaamse’ Vlaanderen de kuststreek vormt? En nu we het toch over de kust hebben, laten we dan meteen aanstippen dat ons land niet alleen aan alle kanten door zijn hinderlijke buren werd bedreigd en afgeknaagd, maar ook door de zee. Van de vierde tot de achtste eeuw was de kust ten prooi aan haar zegevierende aanvallen en verplaatste zich 10 tot 12 kilometer achteruit.

Met de heer Coornaert zeggen wij

[p. 31]

dat ‘Frans-Vlaanderen gevormd wordt door de vier heerlijkheden of ambachten van Bailleul, Bergues-Saint-Winoc, Bourbourg en Cassel’, en om de eenstemmige bewering tegen te gaan over de zinloosheid van onze noord-oostelijke grens, citeren wij: ‘het land verschilde door taal en zeden van centraal-Vlaanderen’. Het voorstel echter om Frans-Vlaanderen af te snijden van Vlaanderen-zonder-meer, zou de protesten uitlokken, aan de éne kant van hen die lijden aan het ‘heimwee van het Noorden’, en aan de andere kant in het Zuiden van alle Fransen die nog steeds dromen van het Gallië van Caesar en die zich niet kunnen neerleggen bij de sierlijke meetkundige figuur van de zeshoek (mijn handboek aardrijkskunde in de eerste klas begon met de vaststelling van dit heilzame geografische wonder, zonder enige twijfel in het leven geroepen ‘als door toedoen van een intelligente voorzienigheid’-Strabon)...

Maar genoeg! Staken wij de eindeloze discussies van hen die als (Romulus op zoek zijn naar een heilige ringmuur en die steeds ertoe bereid zijn deze te metselen met het bloed van Remus. Van welk Europees volk zijn de grenzen niet min of meer willekeurig? Een volk wordt niet gedetermineerd door zijn ‘natuurlijke’ grenzen, maar door zijn eigen persoonlijkheid en door de stijl die het aan zijn woonplaats verleent.

Dan komen de verdedigers van de menselijke aardrijkskunde in het strijdperk. Aan de kleine man die ik ben (1 m 63) zal men het verontschuldigen dat ik niet spreek over de grote en stoere blonde knapen van Vlamingen van wie Abbé Gantois een van de mooiste twijgen van het Herrenvolk maakte en die, naar een verwaand volk aanneemt, deze streken zouden bewonen. In alle eerlijkheid geloof ik niet dat men uit het fysieke type van mijn landgenoten ook maar enig argument kan puren. Deze ‘extremi homines’ over wie Vergilius het had, hebben te veel invasies gekend!

Vertonen de woonplaats, het karakter opgelegd aan het landschap, voldoende eigenaardigheden opdat men er een criterium van zou kunnen maken? Zeker, op het platteland zijn er nog hutten van Fries model en de steden hebben met hun grote marktpleinen en hun Vlaamse puntgevels (cfr Arras, Aire sur la Lys, enz.), soms zelfs met hun belfort, die van over de grens niets te benijden. Maar waar de juiste grens trekken? En is er geen typisch Frans spreekwoord dat van degenen die hun schaapjes op het droge hebben zegt dat ze ‘pignon sur rue’ hebben, d.i. een eigen huis bezitten? En indien men erin zou slagen op voldoende nauwkeurige wijze het verspreidingsgebied van dit type van hutten en van stedebouw te omschrijven, welk besluit kan men er dan uit trekken in verband met de geaardheid en de verwantschap van de bewoners?

Richten we ons tot de betrokkenen zelf. Wat denken zij over zichzelf? Geen van hen verloochent zijn verbondenheid met Frankrijk, wel integendeel. Indien het gaullisme een manier is om Fransman te zijn in de overtreffende trap, dan kunnen we zeggen dat Frans-Vlaanderen nog nationalistischer is dan de rest van Frankrijk. Dit belet niet dat men zich Vlaams kan voelen, meent gij! Zeker niet. Maar men zou van dit bijvoeglijk naamwoord twintig definities kunnen geven. In de kunst heeft ‘Vlaams’ betrekking op alles wat primitief, geweldig of barok is. In het dagelijkse leven zou het zowat als synoniem kunnen dienen voor ‘rabelaisien’. Op intellectueel gebied is het een wisselwoord geworden voor ‘beotisch’. De reuzen ten slotte en hun stoeten zijn ongetwijfeld Vlaams. Kortom, Vlaams zijn: de reuzen, de stoeten, de drinkpartijen, de banketten, de primitieven van allerlei allooi, de cafés en, ik zou het bijna vergeten, het fameuze hoerageroep.

Tussen de Aa en de Leie woont een merkwaardig, alhoewel een vrij zeldzaam soort Vlamingen: zij die zich beijveren om dit twijfelachtige epitheton als een eretitel voorop te stellen omdat ze zichzelf er niet van kunnen bevrijden. Maar alles bij elkaar genomen blijft het woord volkomen onbekend in alles wat de politiek betreft. Er bestaat geen Vlaams politiek bewustzijn meer in de zin zoals men kan spreken van een Bretoens politiek bewustzijn.

Blijft de taal. Het Vlaams wordt nog gesproken in een vierhoek, in het westen begrensd door een lijn die loopt van Bourbourg tot de poorten van Duinkerke, in het zuiden door de Aa en in het oosten door een lijn van Aire op de Leie naar Bailleul. Honderdduizend inwoners van Frans-Vlaanderen zouden Vlaams spreken. Niets laat toe dat getal te bevestigen noch te logenstraffen. Laten we eenvoudig zeggen dat de toestand zeer snel evolueert. En ziehier waarom, naar mijn mening. Het Vlaams was sedert lang verbannen uit de steden maar hield stand op het platteland dat afgesloten was van de beschaving en dus conservatief. Dan kwamen de uitbreiding van het onderwijs, de wereldoorlogen, radio en televisie; bovenal de landbouwcrisis en de uittocht van de verstandigsten naar de steden. Dat betekent het bankroet van de structuur van de landbouwgemeenschap en met haar van het oude taalgebruik. Daarom volstaat het niet langer het gebruik van het Vlaams aan een geografische grens te binden: het is noodzakelijk er een leeftijdsgrens aan toe te voegen. De jongeren spreken minder en minder Vlaams. Zelfs zou men een grens moeten trekken die rekening houdt met de graad van technische ontwikkeling. Hoeveel Vlamingen heb ik gekend die op het Frans overstapten zodra men het niet over de traditionele landbouw had of zodra een onderwerp werd aangesneden dat enigszin abstract was. Tot vervelens toe werd beweerd dat het Vlaams een verarmd dialect is. Ik ben er niet zeker van dat het nog meer verarmd is dan elk ander dialect dat van onderwijs verstoken blijft, maar sedert enige tijd heeft het opgehouden ook maar enig vermogen tot aanpassing aan nieuwe werkelijkheden aan de dag te leggen, en daardoor veroordeelt het zichzelf tot anachronisme. Op de manier zoals het nu gaat, en indien niets die evolutie onderbreekt, zal het Vlaams in Frans-Vlaanderen binnen de eerstkomende vijftig jaar verdwijnen.

Maar reeds zie ik van over de

[p. 32]

grens een menigte gebrilde historici op mij afstormen, zwaaiend met stofferige folianten, en die met één gebaar dit roemloze heden wegvegen om de toekomst te lezen in het verleden. Reeds hoor ik hen zeggen, en terecht: wij ook, wij hebben deze ultieme ellende gekend van een volk dat zijn taal en zijn fierheid verloor, tot zelfs zijn eigen zelfbewustzijn. Maar wij hebben gereageerd en aan de mensen van bij ons hebben wij de waardigheid van hun oorsprong bijgebracht.

Ja, gelukkige tijd die nog voldoende zin voor romantiek bewaarde om te trillen bij het horen van de stem van de Leeuw van Vlaanderen... Toch was de situatie enigszins anders: het lager onderwijs in het Nederlands bestond nog altijd en, indien ik Dirk Wilmars moet geloven, vroegen de Vlamingen op dat ogenblik niet beter dan de taalbarrière te overschrijden die was opgericht tussen de maatschappelijke lagen van de bevolking; omdat ze dat niet konden ‘hadden ze geen andere uitkomst gehad dan zich naar het Nederlands te keren’. Dit belet niet, zullen die onverzettelijke tegenstanders mij zeggen, dat gij Vlamingen waart, Vlamingen zijt en Vlamingen zult zijn, indien gij het zelf verlangt. En zij zullen, als bewijs van onze samenhorigheid, kleurige beelden ophangen van een nogal nationalistische geschiedenis. Welke geschiedenis is dat niet geweest in de loop van de voorbije vijftig jaar?

Over het algemeen begint men met een suggestief beeld op te hangen van de verwoesting die het gevolg was van de Normandische invasies om uit die chaos het graafschap Vlaanderen te laten oprijzen. Het is in de 9e eeuw dat Vlaanderen ontstaat uit de Mark die Karel de Kale aan Boudewijn met de IJzeren Arm had toevertrouwd om tegen de Normandiërs te vechten. De werkelijke stichter van het graafschap was echter Arnold I (918-964). In de 12e eeuw strekten de bezittingen van de graven van Vlaanderen zich uit tussen de Noordzee, de Schelde en de Canche. Dit graafschap onderscheidde zich vooral door zijn economische macht en zijn handel; het laken van Boulogne was reeds vermaard in de Karolingische periode, de haven van Quentovic, aan de monding van de Canche, dreef handel met Engeland en met de landen van het Noorden.

Na de ‘recessie’ van de 10e eeuw maakten de ontginning van gerooide gronden, de rijkdom van de polders en het graan van Artois een heropleving mogelijk van de stadsontplooiing en van de handel, met een uitstraling van Engeland tot Italië en tot de Baltische Zee. De steden van het graafschap schitterden evenzeer op intellectueel en artistiek gebied. Laten wij, zonder over de kathedralen te spreken, slechts herinneren aan de miniaturen van Sint-Vaast en Saint-Bertin, aan de bloei van de zilversmederij en aan de faam van Arras, dat een centrum was van literaire bedrijvigheid. Maar deze schitterende samenleving verborg niet weinig zwakheden. De graven waren er niet in geslaagd de financiële en centraliserende macht te verwerven waarvan de eerste Kapetingers zich in stilte hadden verzekerd, en zij hadden dikwijls de burgerij tegen zich. De voorspoed van Vlaanderen was afhankelijk van de konjunktuur: de wol uit Engeland en de concurrentie van Italië. Hij steunde ook op de uitbuiting van het proletariaat in de steden door enkele dynastieën uit de burgerij. Van 1245 te Douai, zien wij de arbeiders zich verenigen om hun belangen te verdedigen. Tijdens het beleg van Aalst (1128) werd Diederik van den Elzas reeds geholpen door de burgerij, in zijn strijd tegen Guillaume Cliton, die zich in haar ogen schuldig had gemaakt aan het niet eerbiedigen van haar privileges. De patriciërs kiezen partij voor de koning van Frankrijk, leenheer van het graafschap, tégen hun graaf. De graaf speelt het proletariaat uit tegen de burgerij. Gevaarlijk spel. Voor de loop van de geschiedenis had de slag van Bouvines (1214) zeker meer belang dan de slag van de Gulden Sporen, al was hij niet zo spectaculair.

Toen kwam voor Frankrijk de duistere tijd van de honderdjarige oorlog (1337-1453). De politiek van Karel V, die Vlaanderen schonk aan de Boergondische Valois-Kapetingers met het doel het dichter bij Frankrijk te brengen, bleek catastrofaal. Een tijd lang bleek de Boergondische staat de erfenis over te nemen van Lotharingen: hij bevorderde de verfransing van de Vlaamse adel. Maar na de nederlaag van Karel de Stoute kon de geslepenheid van Lodewijk XI het huwelijk van Maria van Boergondië met Maximiliaan I niet verhinderen.

Dit is het begin van de Habsburgse dromen. Maar Spanje is ontvolkt en het ‘Heilige Roomse Rijk’ komt futloos uit de dertigjarige oorlog. In de Spaanse Nederlanden kraakt het aan alle kanten. De Verenigde Provinciën veroveren hun onafhankelijkheid (1579). Richelieu sterft te vroeg om de Spaanse infanterie voor goed te zien verpletteren te Rocroi (1643).

Frankrijk heeft de wind in de zeilen en niets lijkt te verhinderen dat het bezit zou nemen van de geruïneerde Zuidelijke Nederlanden. Verdragen volgen op verdragen. Het verdrag van de Pyreneeën, het verdrag van Aken, het verdrag van Nijmegen zijn mijlpalen in de opmars van Frankrijk. De Devolutieoorlog is bijna een militaire parade. Lodewijk XIV staat op het punt het Gallië van Caesar nieuw leven in te blazen, maar de Verenigde Provinciën staan op het hoogtepunt van hun macht en Lodewijk XIV vindt in Willem III van Oranje een onoverwinnelijke tegenstander. De vrede van Utrecht (1713) laat aan Lodewijk XIV nochtans een gebied dat nagenoeg overeenstemt met het huidige Frankrijk. De Franse droom van een Gallië van de Rijn tot de Pyreneeën stuit echter daarna op de hardnekkigheid van Engeland.

Dit alles, zullen de historici zeggen, bewijst dat de Nederlanden gedurende eeuwen hun definitieve vorm hebben gezocht en getracht hebben tot eenheid te komen. De Franse auteurs zelf getuigen van het verzet tegen de inlijving. Dit land is niet dood, het werd vermoord...

Zeker, het droeg in zich de kiemen van de ontbinding: een elite die een vreemde taal sprak en die soms blijk gaf van het meest verfoeilijke klasse-egoïsme, een kwetsbare economie die steunde op de handel met oorlogszuchtige en machtige buren. Maar

[p. 33]

het had evenveel bestaansrecht als Frankrijk, waarom niet!

Ongetwijfeld: welk land kan er zich op beroemen sedert het begin der tijden geschitterd te hebben aan het firmament der rechtvaardigen? Maar dat wil niet zeggen dat men van Franse zijde zijn goed recht niet kan verdedigen. Ten slotte is het met de geschiedenis zoals met de meetkunde: alles hangt af van het standpunt: de Vlaamse geschiedenis vertrekt van de 9e eeuw en beschouwt het graafschap als een onafhankelijke staat; de Franse geschiedenis vertrekt van 843 en beroept zich erop dat bij de verdeling van het rijk van Karel de Grote de Schelde bij benadering de grens werd van het Germaanse rijk: het graafschap Vlaanderen was een leengoed van de Franse kroon. In 1060 zien wij Boudewijn V met onwankelbare trouw het regentschap waarnemen tijdens de minderjarigheid van Filips I. Het British Museum bewaart een handschrift waarop wij dezelfde Filips I omringd zien door zijn vazallen. Behalve de graaf van Vlaanderen zijn het allen edelen van het Ile de France.

Men zou het debat tot in het oneindige kunnen rekken... Het is mogelijk zonder veel moeilijkheden te bewijzen dat het gebied tussen Aa en Leie deel uitmaakt van de Nederlanden. Veel moeilijker zou het zijn hetzelfde te bewijzen van Artois, dat niet ophield van de éne hand in de andere over te gaan.

Met een trefzekere blik tussen al de verschijningsvormen van Vlaanderen die de geschiedenis ons biedt, diegene te kiezen die het meest aan zijn wezen beantwoordt is even moeilijk als het bepalen van zijn geografische omschrijving. Maar deze moeilijkheden zelf zijn tekenend: Vlaanderen kan moeilijk gezien worden in functie van grenzen. Wij weten het, God heeft de Nederlanden niet geschapen. Frans-Vlaanderen moet gemaakt worden, zoals zijn haven, met zwaar labeur uit de grond gestampt in het zand...

Ik denk overigens dat onze tijdgenoten niet meer zozeer als vroeger geneigd zijn om de toekomst te zien in functie van het verleden. De gouden eeuw wordt van het verleden overgeheveld naar de toekomst. In mijn ogen is het een goede zaak: de Zuidelijke Nederlanden zoals Gantois ze zag, hebben de genadeslag gekregen in de laatste wereldoorlog. Men kan het betreuren of er zeer bedroefd over zijn. Men kan ook de mening toegedaan zijn dat het goed is dat er een einde komt aan het verspillen van energie voor het najagen van een anachronistische droom. Vlaanderen heeft alles te winnen bij een Europa waarin de grenzen vervagen, het kan zijn energie beter gebruiken dan voor het herkauwen van een oude feodale droom.

Laten wij daarom naar het heden kijken, veeleer dan te weeklagen en vragen wij ons af welke mogelijkheden dit heden ons biedt. Indien aan de Vlamingen in Frankrijk zou worden gevraagd hun vaderland en hun taal te kiezen, zij zouden allen, of toch nagenoeg allen, Frankrijk en het Frans kiezen. Niemand herinnert zich zelfs nog de onnoemelijke intellectuele verwarring waarin Frankrijk ons gedurende 250 jaar gestort heeft door ons van taal te willen laten veranderen. Wie herinnert het zich overigens nog in Vlaanderen? Vraag aan de mensen wie De Swaen was en waaraan Hondschoote zijn welvaart te danken had. Men zal u geen antwoord kunnen geven. Vlaanderen exporteert zijn zeldzame grote geesten en importeert de zeldzame politici die ter plaatse faam verworven hebben (van Lamartine tot Reynaud). Maar Frans-Vlaanderen, en vooral Duinkerke, heeft een talrijke jonge generatie die noch de wrok, noch de remmingen, noch de dromen koestert van de vorige generaties. De langere schooltijd bewerkt een betere bewustwording van de eigen persoonlijkheid en van het milieu. Indien het Nederlands ‘bruikbaar’ zou zijn in het normale schoolleven, meer dan één zou bereid zijn het te leren. Het is bekend dat de wet-Deixonne het Vlaams niet als een streektaal beschouwt en het geen enkel recht toekent. Maar er heeft te Hazebrouck, in het kader van het officiële onderwijs, een erkende cursus Nederlands bestaan. Deze cursus heeft een aantal moeilijkheden gekend en ik betwijfel of hij nog bestaat. Er zijn ook een aantal privé-cursussen (Steenvoorde, Bailleul, Capelle, Hazebrouck). Ten slotte bezielt Prof. Dr. W. Thys een lectoraat aan de universiteit van Rijsel. Maar opdat al deze pogingen een werkelijke kans zouden krijgen is het nodig dat het Nederlands als schoolvak een beter statuut zou krijgen. Ik heb mijn leerlingen te Bergues gevraagd wie er een cursus Nederlands zou willen volgen. Ik heb een goede helft positieve antwoorden gekregen. Maar in de huidige omstandigheden - het werd al beproefd te Bergues - zou dit platonische verlangen spoedig afbrokkelen door de dagelijkse moeilijkheden. Men zou zich die supplementaire arbeid moeten opleggen zonder eigenlijk zeker te zijn van zijn schools rendement. Nochtans ben ik er ervan overtuigd dat een goede kennis van het Nederlands nuttiger zou zijn dan een slechte kennis van het Duits of het Engels.

Ten slotte kan in verband met het statuut van het Nederlands geen enkel resultaat worden bereikt zonder de instemming van de Franse regering.

Dat men er daarom mee ophoude, om redenen van takt, maar vooral uit een drang naar eerlijkheid en waarheidsliefde, aan ons probleem de allure te geven van een Sudetenkwestie! Wij zijn Fransen. Het belang dat sommigen onder ons stellen in het Nederlands spruit soms voort uit het verlangen om een deel van ons patrimonium te herwinnen, maar ook uit de natuurlijke nieuwsgierigheid ten overstaan van actieve en ondernemende buren. En dan, welk een armzalige politiek de verspreiding van het Nederlands te willen beperken tot die gebieden die historisch tot zijn taalgebied hebben behoord. Heren nederlandssprekenden, gelieve voldoende in uw taal te geloven om ze een bredere verspreiding waardig te achten. Indien gij aan Frankrijk vraagt u een onderwijs toe te kennen dat de goede nabuurschap maar alleen kan bevorderen, doe het dan op een andere manier dan in het kader van geniepige feodale conflicten: vraag het voor heel Frankrijk.

Indien men voor Vlaanderen in zijn breedste zin geen grenzen kan

[p. 34]

bepalen, toch kan men er een centrum in erkennen en dat is altijd zijn echte roeping geweest. ‘Vijfenzestig miljoen mensen leven in een straal van 300 à 350 km rond de “région du Nord”’ (François Pouille). Wie bedenkt dat het Nederlandse taalgebied in zijn geheel begrepen is in dit gebied, begrijpt moeilijk de gluipers en de kleingeestigen. Het is in het belang van allen dat verstandhouding mogelijk is en als ik dit zeg meen ik niet getuigenis af te leggen van om het even welke onbeschaamde eenheidsdrang.

De kansen van het Nederlands in Frans-Vlaanderen worden voor een deel bedorven, dit zeg ik nadrukkelijk, door een hele reeks grensboodschappers die aan de mensen vragen het te leren uit sentimenteel-historische overwegingen, met in hun achterhoofd de hoop op een taalkundige herovering, en die bij ons komen met het smartelijke air van apostels.

Er is maar één apostolaat dat loont: de uitstraling! En wie zal durvan zeggen dat de kansen daartoe ooit gunstiger zijn geweest?

Geloof in uw taal, cultiveer ze, doe goede zaken en vraag daarna voor het Nederlands de plaats die het toekomt. En dan, ik kan niet weerstaan aan de verleiding erover te spreken, tussen het gesis, het gegons, het schor gebrul, de keelschrapingen van het Hollands en het ruwe gekef, de pathetische trillers van de Vlaamse nationalist, kies toch de discrete en welluidende uitspraak van het gecultiveerde Vlaams, op gevaar af toe te geven aan het Hollandse purisme!

Vooruit! Alles is gezegd! Vlaanderen is dood, leve Vlaanderen!

Jacques Fermaut