De Vlaamse Gids. Jaargang 48

[p. 611]

M. Stijns
Herinneringen aan Blankenstein

Het overlijden van Dr. M. van Blankenstein heeft niet alleen in de Nederlandse pers maar ook elders weerklank gevonden.

Hij is heengegaan zoals een journalist het zou wensen vermits hij tot het einde toe de pen bleef hanteren en een paar dagen voor zijn overlijden nog een overzichtsartikel liet verschijnen in ‘Het Parool’.

Geboren te Ouderkerk, aan de IJssel, op 13 juni 1880 promoveerde hij cum laude tot doctor in de Nederlandse letteren aan de universiteit te Leiden en met het oog op verdere filologische studie begaf hij zich naar Kopenhagen, wat hem een gelegenheid bood correspondent te worden van de ‘Nieuwe Rotterdamse Courant’. Het begin van zijn loopbaan bood aldus enige overeenkomst met deze van prof. Geyl, die correspondent was te Londen voor hetzelfde blad, maar naderhand het journalisme vrijwel vaarwel zegde om zich aan historische studies te wijden.

De belangstelling voor filologische vraagstukken bleef echter levendig bij Blankenstein en toen een Nederlands minister van Onderwijs, de h. Marchant, op eigen hand een soort vereenvoudigde spelling invoerde, stelde Blankenstein ons eens de vraag hoe men deze spelling zou kunnen toepassen op de verzen van Guido Gezelle.

Van Kopenhagen ging Blankenstein naar Berlijn en zijn bijdragen verschenen in de ‘Nieuwe Rotterdamse Courant’ zonder zijn handtekening maar met een ster, zodat men weldra in brede kringen gewag maakte van de ‘stercorrespondent’ van de N.R.C. Het was voor hem een belangrijke tijd. De eerste wereldoorlog was uitgebroken en hij vertegenwoordigde in een van de hoofdsteden der oorlogvoerenden het gezaghebbend blad van een onzijdig land. In die tijd en overigens tot in 1940 waren er twee uitgaven van de N.R.C., het middagblad met het beursnieuws en vooral met wat genoemd werd de ‘brieven van correspondenten’ en het ochtendblad met de laatste berichten. De bijdragen van Blankenstein behoorden voorzeker tot de voornaamste die ook buiten Nederland uitgepluisd werden.

[p. 612]

Tegen het einde van de oorlog bezocht hij bezet België en te Oudenaarde vroeg hij aan een vooraanstaande of hij bij de Duitse overheden iets kon doen ten voordele van de stad die weldra in de frontlijn zou komen. Het antwoord was nogal onthutsend, want de man vroeg eenvoudig of het niet mogelijk was het bruggetje over de Schelde, gelegen achteraan zijn tuin, rechtover het gerechtshof, niet op te blazen daar zulks schade zou veroorzaakt hebben aan zijn woning.

Na het einde van de eerste wereldoorlog werd Blankenstein een reizend redacteur en dit verschafte hem de gelegenheid herhaaldelijk België te bezoeken. De betrekkingen tussen beide landen waren toen gespannen tengevolge van de propaganda van het ‘Comité de politique nationale’ dat opkwam voor de naasting van Zeeland, Nederlands-Limburg, een gedeelte van het Rijnland en het Groot-Hertogdom Luxemburg. Vlaamse leiders waren tegen dergelijke politiek gekant en Blankenstein kwam dikwijls op ‘Het Laatste Nieuws’ bij J. Hoste jr. poolshoogte nemen. In 1921 was hij ook medewerker geworden van het liberale weekblad ‘De Vrijheid’, waarin zijn bijdragen verschenen onder de doorzichtige handtekening ‘Montalbaen’, terwijl ik in die jaren als Belgisch correspondent optrad. In dit weekblad ving de vermaarde tekenaar Tom van Tast zijn loopbaan aan. Aldus maakte ik weldra kennis met Blankenstein op ‘Het Laatste Nieuws’. Hij was toen een gezaghebbend en ervaren journalist en ondergetekende had het voorrecht twintig jaar jonger te zijn maar nog geen ervaring op journalistiek gebied te bezitten. Hoe dan ook heeft Blankenstein nooit dit verschil laten voelen. Veeleer stelde hij het op prijs een jonge collega aan te moedigen.

Onze betrekkingen namen nog toe van 1932 af toen wij de Volkenbondsconferenties te Genève en ook de laatste conferentie over de Duitse schadevergoeding te Lausanne gingen bijwonen.

Op deze conferenties kende Blankenstein zo goed als alle aanwezige staatslieden en werd door hen in vertrouwen genomen. Zijn brieven uit Genève hebben dan ook een documentaire waarde behouden, evenals die overigens van jhr. de Jong van Beek en Donk, die reeds voor 1914 aan de vredesbeweging had deelgenomen en redacteur was van het ‘Algemeen Handelsblad’ en medewerker van ‘Het Laatste Nieuws’.

Een ander Nederlands journalist was in 1932 door de ‘Telegraaf’ uit Berlijn naar Lausanne gestuurd met als opdracht vooral niet te schrijven in de trant van Blankenstein. Hij wisselde dan ook bij voorkeur zijn ophefmakend nieuws uit met Geneviève Tabouis van ‘l'Oeuvre’

[p. 613]

en gedurende jaren kon men nagaan hoe door beiden gewag werd gemaakt van de indrukken in ‘gezaghebbende kringen’ te Parijs en te Berlijn.

Blankenstein was een van de eerste journalisten die na 1918 een reis ondernam in Sovjet-Rusland en zich niet beperkte tot een bezoek aan Leningrad en Moskou. Zijn verhalen over het volksleven in ver afgelegen Sovjet-republieken waren bijzonder aantrekkelijk. Later bezocht hij Afrika, het Midden-Oosten en het Verre Oosten.

In 1936 was hij adjunct-hoofdredacteur van de N.R.C. geworden, maar enige jaren later kwam het tot een breuk en ging hij over naar het ‘Utrechts Nieuwsblad’ en de ‘Haagsche Post’. Hij had de gewoonte zijn opvattingen klaar en duidelijk uit te drukken en dit werd soms wel ongelegen geacht in een tijd toen het nationaal-socialisme in Duitsland aan de macht was gekomen en bij de buurlanden voortdurend vrees inboezemde. Tijdens de ‘zonderlinge oorlog’ werd hij aangesproken door een geallieerde inlichtingsdienst. Naar hij ons naderhand te Londen verklaarde had hij daaraan gevolg gegeven in overleg met de Nederlandse overheden en op voorwaarde dat deze eveneens over de ingewonnen inlichtingen zouden kunnen beschikken. Men zal zich herinneren hoe een in Nederland gevestigd Brit, captain S. Payne-Best, in betrekking was met de Intelligence Service en majoor R.H. Stevens van dezelfde dienst overhaald had besprekingen aan te gaan met Duitsers om tot een vrede te komen. Op 9 november 1939 begaven beiden zich naar de Duitse grens bij Venlo in gezelschap van de Nederlandse luitenant D. Klop, die een ontmoeting met Duitse agenten als waarnemer zou bijwonen. Toen zij bij de grens kwamen, lag de Gestapo in hinderlaag en na een schietpartij op Nederlands grondgebied, waarbij luitenant Klop het leven liet, werden beide Britten over de grens gesleept en zij brachten de verdere duur van de oorlog in Duits gevangenschap door.

In mei 1940 gelukte Blankenstein er in naar Londen over te komen waar hij weldra hoofdredacteur werd van het weekblad ‘Vrij Nederland’. In die jaren waren zijn betrekkingen met J. Hoste nog inniger en Blankenstein die vroeger wel eens van mening was geweest dat ‘Het Laatste Nieuws’ te gematigd was, vertrouwde mij op zekere dag toe hoe de vastberadenheid van J. Hoste in gespannen en beroerde tijden hem had getroffen.

Bij het overlijden van Frans Van Cauwelaert heeft hij er nog in ‘Het Parool’ aan herinnerd hoe J. Hoste hem op zekere dag had opgebeld omdat de voorzitter van de Belgische Kamer, die uit New York naar Londen was overgekomen, niet in de mogelijkheid was gesteld geworden

[p. 614]

leden van de Nederlandse regering te ontmoeten. De reden voor deze houding was ons bekend en zij vloeide voort uit een misverstand. Blankenstein is er toen in gelukt deze zaak bij te leggen. Dit was een van de vele bewijzen van de invloed waarover hij beschikte.

Ook na de bevrijding kregen wij nog herhaaldelijk het bezoek van Blankenstein. In 1954 schreef hij voor ‘De Vlaamse Gids’ een artikel ‘Achtergronden en contrasten der Geneefse conferentie’, namelijk de conferentie over Oost-Azië. Wij waren samen in Praag toen het gezag van president Benesj en Jan Masaryk reeds wankelde. De vele herinneringen van Blankenstein bevestigen welke belangrijke rol hij gedurende lange jaren achter de schermen heeft vervuld. Zijn wilskracht bleef onverminderd en tot het einde toe heeft hij onomwonden zijn opvattingen verdedigd en zijn onafhankelijkheid gehandhaafd.