De Vlaamse Gids. Jaargang 48

[p. 503]

Joh. Anthierens
Chanson en volkslied: Onderling accoord

Wanneer de Heren Middeleeuwers er op uit trokken om met vuur en zwaard de beschaving en het christendom te propageren, werd het vrouwelijke thuisfront onder meer opgemonterd door stemmige liedjeszangers. Nadat de blauwbloedige jonkvrouwen de primeur hadden gekregen, mocht ook het plebs van deze wijsjes proeven. Als er inmiddels niet een en ander gewijzigd was, zou vandaag de dag minstreel Kor Van der Goten zijn ‘Ballade van de Vlaamse Intellektueel’ (‘soms blauw, soms rood, maar meestal geel’) eerst in het boudoir van Prinses Paola opvoeren, vooraleer wij de inhoud mogen horen.

Dit om nog eens aan te stippen dat de eerste sporen van Luisterliedjes (balladen, volkslied, individueel chanson) in de vroege middeleeuwen geraapt worden.

Ik wens niet rond deze bron te draaien. Om de geldige reden dat ik weinig afweet over de oorsprong van het lichte lied, omdat ik wèl weet dat de sporen vaag zijn en dat over vage onderwerpen pakken lectuur kunnen geleverd worden, zonder vrees voor tegenspraak.

Alleen wil ik nog heel summier de verschillende wegen nagaan die het volkslied en het chanson gescheiden houden. Het chanson zoals wij het nu beoefenen; dat wil zeggen, zoals een Georges Brassens, een Léo Ferré en onze Van der Goten het uitdragen, is een strikt individuele kunst. Een goed chanson vertolkt wat in het hoofd en/of het hart van een Enkeling spookt. En het richt zich tot soortgelijke individuen. En dat laatste is belangrijker dan doorgaans aangenomen wordt. Want het kenmerk, het wezen van een geslaagd chanson is dat het ergens onvoltooid blijft. De kunstenaar schept een klimaat, een bepaalde of, liever nog, een onbepaalde sfeer en de Luisteraar die het aanvoelt, die op de gepaste gevoelslengte afstemt, completeert de bedoeling, in zwaardere gevallen, de boodschap.

Dat is een van de verschillen, voor hen die het kwaliteitsverschil niet zien, tussen de schlager en het chanson. In zover de schlager nog een tekst behoeft, vertelt het een verhaaltje. Met een begin, zo nodig een romp, en een einde.

[p. 504]

Charles Aznavour, het gouden kalf van het Franse chanson, zingt zo'n verhaaltjes. Hij is de bewerkstelliger van stervende mama's en huwelijksperikelen. Daar hebben wij niets aan toe te voegen. Wij luisteren met welgevallen naar het reutelende oudje en is la mama goed en wel koud, dan begraven wij mèt haar het liedje.

Niet zo met Ferré, Kor en Brassens (om mij in deze bijdrage tot die drie voorbeelden te beperken). Als Kor over de Vlaamse intellektueel zingt, dist hij geen verhaaltje op en zijn ballade is zonder einde. Pas nà beluistering ontspint er zich een diskussie over het ja of neen van Kor's stellingname. Het is dan nog niet eens een standpunt innemen. In dat chanson legt Kor de vinger op een woekerende mentaliteit en laat de commentaar aan u en mij over.

Maar nu hebt u mij doen afdwalen, want ik stond op het punt een lijn te trekken tussen chanson en volkslied.

_* * _*

In tegenstelling met het individuele chanson behoort het volkslied toe aan de gemeenschap (néé, het is niet het privé-eigendom van Willem De Meyer). Het is geboren uit een dorpsanecdote of een openbare gebeurtenis, een historisch wapen-of ander feit. Zelfs in solo-zang is het een lied van iedereen dat zich tot velen richt, zonder distinktie van persoon of leeftijd.

In die goede vervlogen middeleeuwen moest je muggezifter zijn om volkslied en chanson uit elkaar te houden. Daarna echter is er een kloof ontstaan tussen beide genres. En nu is het onderscheid klaar en duidelijk, zoals ik daarnet aantoonde. Maar dat wil niet zeggen dat beide kunstvormen niet bij elkaar passen.

Integendeel, zij vullen elkaar harmonisch aan. Wij zijn niet altijd in stemming om in afzondering te genieten. Wij zingen ook graag in groep en luisteren graag naar bodemliedjes in koorzang. De liefhebbers van het chanson, het genre voor ieder apart, en de afnemers van het massaproduct volkslied, moeten meer naar elkaar toegroeien. Het chanson richt zich meer tot het Hoofd, het volkslied gaat recht naar het Hart, maar samen moeten zij front vormen tegen het genre dat zich tot de Heupen richt, daarmee wezen bedoeld de elektrisch-aangedreven-melodietjes.

Hiermee predik ik geen kruistocht tegen de ritmische kitsch. Ook aan wansmaak moet geëerbiedigd worden en in een gemeenschap van mensen bekleedt de kitsch een ereplaats.

Ik zeg alleen, wij mogen ons niet onder de voet laten lopen. In tegenstelling met wat de zakenlui (ach, was ik

[p. 505]

maar zakenman!...) van de daken schreeuwen behoort niet iedereen tot de kategorie van afgestompten. Er is nog altijd een belangrijke minderheid die van zijn hart geen jukebox maakt, maar ‘zinnige’ liedjes naar waarde schat.

Het volkslied en het chanson zijn familie van elkaar. Maar ze leven wat vervreemd.

De schuld, volgens mij, ligt bij mensen die het volkslied met klompen aan de voet aankleven en het aanwenden als instrument voor hun oeroude opvattingen en als klankbord voor bloeden bodem verzuchtingen.

Het volkslied gedijt ook buiten drassige weiden, het schijnsel van kampvuur en de transpiratie-lucht van nationalistische café-lokalen.

Het volkslied blijft, maar het gezicht en de gewoonten van een volk veranderen.

Het Franse volkslied wordt in ere gehouden rond de kampvuren van de Provence, maar ook - en niet het minst - in de strenge, sobere vertolking van moderne troubadours als daar zijn Jacques Douai, Yves Montand, Mouloudji, en andere.

Daarom pleit ik bij de goede Vlaamse voorzangers, met name Miel Cools, Hugo Raspoet, Will Ferdy, Kor Van der Goten, Antoon De Candt, Bob Davidse, Emmy Cassiman en hun spitsbroeders om in de rijke graanzolders van het Nederlandse volkslied hun gading te zoeken en te vinden en naast hun eigen persoonlijke repertoire in een eigen persoonlijke stijl de oude parels nieuwe glans te geven.

_* * _*

Wat nu het chanson, mijn broodwinning, betreft.

Lieve mensen, wij Vlamingen zijn een vriendelijk vrolijk volk, maar wij kunnen er te weinig getuigenis van afleggen.

Onze kwesties en taalperikelen hebben onze mening omtrent ons humeur nogal misvormd. Het is absoluut niet noodzakelijk dat wij de wereld steeds met samengetrokken wenkbrauwen en een verbeten mond bekijken.

Laat alle narigheid ons niet doen vergeten dat wij onder de gepantserde schors een zacht-en zelfs lichtzinnig hart meedragen.

Daarom stemmen wij af op het chanson, dat ontspant. Stijlvol en beschaafd.

Het chanson is een vrijgevochten miniatuurkunst. Het duldt geen censuur, uit welke hoek ook. Het mag op de grens van het gewaagd-zijn balanceren, het kan pikant smaken, héél gekruid (-en roer mij niet) zelfs, maar nooit ordinair, jamais vulgair.

[p. 506]

Een chanson is nooit platvloers, het prikkelt wel de geest.

Het kan zelfs onschuldig zijn. Braaf, lief, teder, speels, stoeis...

Het chanson, lieve lezers, is een peukje poëzie.

En ik ben kettingroker.