De Vlaamse Gids. Jaargang 44

[p. 13]

Op reis met Appel

- ‘Mais eet éclair age n'est pas dans la nature!’
BRAQUE: ‘Et moi alors, je ne suis pas de la nature?’

door Hugo Claus

Laat kwamen wij aan in het dorp bij de zee. Vooraleer wij een onderkomen voor de nacht zochten (misschien hadden wij dat al opgegeven) stapten wij, zwijgend in de dichter waaiende nevel die de grijs en wit gekartelde klippen aan de horizon nog doorliet, naar het enige verlichte huis van het dorp, de herberg. De gelagkamer was een verstoft goudgeel, dat zagen wij door de opening van de deur die op een kier stond, een kleine, gerimpelde man stond voor de deur. We zeiden dat wij vreemdelingen waren en dat wij de weg verloren hadden. Het was niet waar maar waarschijnlijk, dachten wij, zou dit medelijden inboezemen. Het mannetje knikte alsof het vanzelfsprekend was dat iemand in deze streek zijn weg niet vinden kon en langzaam gingen wij naar de lange, smalle toonbank onder het onderdrukt gemompel van de vissers die de drie tafels en de regelmatig verdeelde, gelijke stoelen bezet hadden. Hun taal konden wij niet verstaan, het was een hees gegorgel waarvan wij alleen de verwonderde, lage uitroepen konden opvangen. In het midden van de kamer hing een petroleumlamp, een verschaalde tere zon die stonk en met moeite de in jekkers gehulde gestalten belichtte. Sedert wij binnengekomen waren hadden de vissers hun gesprek (hun verhalen?) niet gestaakt maar verstild. Zij spraken log en onzeker en wierpen ons af en toe een blik toe die onderzoekend en tegelijkertijd geruststellend was, alsof onze staat van vreemdelingen in hun midden, ons onschadelijk maakte, in hun bereik en in hun macht. Zij dronken vrij vlug na elkaar grote glazen cider - zonder die te bestellen, de jonge roodharige kastelein waakte over hun glazen - en waren daar waarschijnlijk al enkele uren mee bezig. Wanneer af en toe één onder hen opstond en naar een deur in de gelagkamer ging was zijn stap beheerst maar toch ongemakkelijk, soms hield een jongere zich dan aan een tafelrand of aan een stoelleuning vast. Mijn vriend en ik spraken niet tot elkaar (er was niets te zeggen) en wij dronken even regelmatig als de mompelaars hun cider, onze glazen calvados leeg. De groezelige ruit in het verfloze raam gaf allang geen schijn daglicht meer door toen wij vanuit de nu donkere mist die wij buiten raadden enkele stemmen hoorden die onduidelijke woorden zeiden in hetzelfde

[p. 14]

dialect als dat der vertellende, rustige vissers. Toen deze evenwel ook een geluid vernamen - tussen de stemmen buiten klonk af en toe het gehinnik van een paard - veranderde hun houding, gezichtsuitdrukking en gebaren. Wij zagen hen verschuiven op hun stoel, de herbergier wreef sneller zijn glas schoon en toen stonden een paar jonge vissers, die tot dan toe hun stem het minst hadden verheven, rechtop en liepen, bijna zenuwachtig naar de deur die zij helemaal opentrokken. De nacht wachtte buiten, de deuropening was inktzwart en zij vulden haar gauw met hun lenige, driftige gestalten in de broeken en jekkers van een amerikaanse stock. Het gehinnik en de stemmen buiten naderden.

De herbergier boog zich naar ons over en zei met een onwennige glimlach in een schoolfrans dat men Pierre had gehaald, de grote Pierre. ‘Ah’ zeiden wij samen, ‘Ah, oui’ op de toon van ‘juist, inderdaad, natuurlijk’. Wij vroegen maar om geen uitleg. Zijn gezicht met de grove, onduidelijke groeven, straalde. Hij zwaaide met de geruite vaatdoek in zijn hand naar de open deur, keek ons doorlopend aan en zei dat de grote Pierre meteen zou komen, en langs zijn rode, gekloofde hand zagen wij dat de nacht buiten tot leven was gekomen. Het sissend gepraat der vissers in de kamer verhevigde, de jonge mannen liepen uit de deur, een bandhond ver weg, huilde en in het gele licht kwamen drie mannen tussen de jonge vissers binnen die een vierde (een grote, wijde man die hun gestalten klein en breekbaar deed lijken) vasthielden. Wij en de vissers die opgestaan waren, uit eerbied leek het als tegenover een ambtenaar of een priester, wij allen in de kamer werden klein en smal tegenover deze jonge reus. Hij kon ons met moeite zien, leek het, zo ver stak zijn hoofd boven de groots ten onder ons uit; zijn roodomrande zeemansogen keken langs het kegellicht van de petroleumlamp naar de vale rij flessen op het rek achter de toonbank. Pierre heette hij, dat had de herbergier gezegd, wij wisten waarom, hij was een reuzensteen die bewegen kon. Pierre liep tegen een tafel aan, de vissers lachten stilletjes. Pierre zat boven op een tafel, die men haastig ontruimd had. Hij was jong, rimpelloos, hoogrood en had geen voorhoofd. Het zachte, witte haar, papierwit vrouwenhaar, liet een vingerbreedte gezwollen roze vel door voor de wenkbrauwen met ongemeen dikke en platte haren boven een korte neus met de lichtjes opgeplooide neusgaten en de kwijlende open mond waarvan de tanden geel en gelijk in ontstoken tandvlees stonden. Hij was bijna zo breed als hoog, het enorme lichaam met de zwellende borst, de buik als een graanzak bewoog over en weer met een eigen, onschuldig leven.

‘Pierre’, zeiden de vissers, ‘ah, Pierre’.

Hij glimlachte in hun richting en draaide zich daarvoor naar alle kanten opdat zij zouden zien hoe welwillend hij gekomen was, hoe lief hij hen allen, ook de oudsten in de hoek bij de kachel, vond, en hij stootte plots het hoge gehinnik uit dat wij buiten voor dat van een paard gehouden hadden. Toen staarde hij vóór zich, bewoog zijn gezwollen handen en zijn knieën. De vissers keken hem met gespan-

[p. 15]

nen blikken aan, zij werden opgewonden van zijn zo dichtbije aanwezigheid, zij werden er stil van. Zij stootten mekaar zelfs met de ellebogen aan toen de roodharige (die een ogenblik verdwenen was geweest, wij hadden het niet eens opgemerkt) uit de deur bij de toonbank kwam met een witstenen soepkom waarop blauwe bloemenkransen waren geschilderd. Pierre gromde vrolijk en met een schokkende begeerte die zijn ogen vernauwde strekte hij zijn handen naar de kom, hief hem naar zijn mond en dronk. Het was een dunne rijstsoep, zij liep langs zijn samengeperste mondhoeken in de halsopening van zijn blauw linnen hemd terwijl hij verrassend vlug slikte. Toen de kom leeg was kauwde hij wat na, de vissers stootten bewonderende oudewijvenkreetjes uit.

Rustig en precies (zodat het ons duidelijk werd dat dit meer voorkwam, dat dit een afgesproken, misschien wel een wekelijkse sport was in dit verlaten gehucht) vulde de herbergier de soepkom nu met rode wijn (hij goot er twee flessen in) en reikte hem Pierre toe, die onmiddellijk weer slokte. Daarna werd de kom gevuld met een grijze, grofgemalen brij waarin wij meel en aardappelschillen en peulen konden herkennen. Pierre dolf er zijn vinger in en at. De vissers hieven hun glazen naar hem en dronken hem toe, die niet opkeek, hun drukker en heftiger wordend gekir en gesis niet hoorde. Nadat hij zich had opgericht van het onbedaarlijk eten richtte hij, opnieuw zich naar de vier hoeken wendend, hen een weke glimlach toe van zijn nog overvolle, hijgende mond. De kom werd dan met cider gevuld, naar wij konden opmaken door de opgewonden gebaren der vissers, door hen allen aangeboden. In een tijd die ons vier à vijf uur voorkwam werd de kom gevuld tot driemaal met cider en tweemaal met wijn. En in de broeierige stilte - de lachjes waren weggeëbd - werd Pierre dronken zonder van zijn tafel te verroeren, zonder één woord te zeggen. Dronken, ja, want er was een overgang, een verandering in het logge, onwrikbare, ondoordringbare leven te bespeuren dat huizen moest in de opgezwollen huls. De osseschouders die zich kromden, de mistige lichte pupillen in hun rode schubben verraadden een dreigende onzekerheid. Pierre beefde.

De vissers herkenden het, zij hadden het verwacht, het was een eerste oponthoud in een te voren geregelde avond. Waar haalden zij de reus voor hun wekelijks onderonsje? In de bergen, op het eiland? Een lava-eiland misschien vlak bij de klippen waar blinden, eenbenigen, tweekoppigen groeiden, waar gedeserteerde soldaten in de lage appelbomen woonden, waar kinderen regeerden, waar...

Een der vissers (de burgemeester, de koster?) een uitgedroogde zestigjarige was tot vlakbij Pierre gekomen, hij tikte hem op de knie. Aan de glimlachende Pierre die met zijn open mond met de safranen slagtanden hikte op het ogenblik dat de koster hem aanraakte was niets te bespeuren tenzij onschuld, verwarde goedheid.

De koster vroeg hem of hij blij was. Pierre begreep hem niet. De vissers giechelden. Daarop stelde de koster vlugge vragen die spiraalvormig naar een mening, verscholen grijnzende mening leidden. Hoe

[p. 16]

ging het met zijn achttien broers? En met zijn éénoog van een vader? De kosterstem werd beverig, licht en geil, een geitestem. Hoe was het met (triomf! de vissers hielden hun adem in, en met trots, met angst loerden zij schichtig naar hun leider) met zijn moeder?

Pierre gleed moeilijk van de tafelrand, zijn naakte voeten schoven onbegerig naar een afgrond, de inspanning trok zijn mond open met een gele tong, gele stompen van tanden. Wij dachten, dat hij iets zou zeggen want zijn lippen beefden, trachtten elkaars korstige, gekloofde randen te bereiken, maar hij raakte los van de tafel, stond onafhankelijk recht en rekte zich, zodat de herinnering aan zijn intrede in de deuropening uren geleden verscheurd werd, alsof wij hem voor het eerst rechtop zagen staan, een placenta door een reuzin achtergelaten en tot eigen leven geraakt in de woekerende tuin der mensen.

‘Ta maman’ zei de geit, ‘ta maman si jolie’.

Toen gebeurde iets wat de vissers misschien niet kenden, of dat zij vergeten waren als doel, als uit te lokken bekroning, want hun afschuwelijk gespannen koppen leken een onvermoed en hol genot te beleven, Pierre zwol merkbaar.

Hij begon eerst trillerig, toen geweldig met zijn armen en flapperende handen te zwaaien, te klapperen als een eend die opvliegen wil, de tocht die hij veroorzaakte waaide langs onze gezichten als een zeebries. Keelgeluiden, koerend gesteun ontsnapte aan de vissers.

Pierre kreeg voor het eerst een stem, hoe verwrongen en gekwetst de kinderstem ook was die klaagde. ‘Rosine’ verstonden wij. En de kracht van die naam overwoekerde razend zijn stembanden want hij kon niet meer spreken toen en met een uiterste krachtsinspanning, die zijn keel deed uitzetten en aders te voorschijn riep tussen de krijtwitte wenkbrauwen kakelde hij: ‘Ro-sie-’. In zijn gele en rode mondholte verschenen etensresten die brokkelig zijn lippen overspoelden. Hij hield niet op te klapperen en te zeilen met zijn armen, terwijl hij de benen spreidde en de verschrikkelijke naam probeerde op te roepen en uit het ijzeren lijf te persen. Een vervaarlijke stank van azijn en mest kwam van hem los en vlotte in de gelagkamer. Hij fladderde nog wat na, toen viel hij met zijn gezicht tegen de elleboog langs de tafelpoten en lag daar onbeweeglijk. Iemand gooide de deur open. De vissers hernamen hun gesprek, keken niet naar hem, naar elkaar of naar ons, zij spraken tegen de tafels een gebed uit, leek het, een meervoudige bezwering.

Welk kwaad was er verdreven, welke onschuld opgeroepen?

De herbergier knikte ons toe.

‘Kom’, zei ik tegen mijn vriend die Appel heette, een schilder. Een paar jongere mannen trokken al aan de gesneuvelde reus die in een wijde plas lag. Zij kregen geen hulp van de andere vissers, dat zou later komen, na het gebed. Zij zouden hem weer naar het eiland voeren waar de... Wij betaalden en stapten in de nacht die week en lichtblauw werd in het Oosten, op zoek naar een kamer om te slapen.