De Vlaamse Gids. Jaargang 42

[p. 485]

Journalistieke cursussen in Zuid-Afrika
door Jan Greshoff

IN Zuid-Afrika doet zich, wat het dagbladwezen betreft, een merkwaardig verschijnsel voor. De grote kranten in het Afrikaans en het Engels zijn technisch goed gemaakt. Ik lees als ochtendblad Die Burger, als avondblad de Cape Argus en ik zie enige malen per week de Cape Times. De twee Engelse couranten worden, het eigen nieuws even buiten bespreking gelaten, letterlijk volgepropt met bijzonderheden en wetenswaardigheden uit Engeland. Niets is te onbelangrijk om vermeld te worden, mits het maar in Groot Brittanje plaats grijpt. Dit verschijnsel wordt in de loop van de week opvallender en bereikt een verbijsterend hoogtepunt in het zeer uitgebreide nummer van zaterdag.

Behalve aan Engelse Zaken van belang en belachelijke wissewasjes, wordt in de twee Kaapse kranten een onevenredige oppervlakte aan sport afgestaan. Ik weet wel dat aan alle vormen van veldvermaak en spelletjes in de openlucht ook in Europa veel, te veel aandacht geschonken wordt. Doch dat is sober in vergelijking met wat de Zuid-Afrikaanse pers op dit gebied presteert. Voorts: een overdaad van klein plaatselijk nieuws uit de plattelandsdorpen en de familieberichten van huiselijke aard, welke een krant altijd een provinciaal karakter geven.

Alles wat met misdaad in verband staat en vooral moorden wordt ‘verslagen’ met een wellust in bloederige bijkomstigheden, welke duidelijk op een wijdverspreide sadistische neiging wijst. Er komt in dit land met zijn wonderlijk vermengde bevolking meer geweldpleging voor dan elders. Maar door de sensationele behandeling van zulke gevallen door de pers lijkt de toestand nog veel zorgelijker dan hij in werkelijkheid reeds is. In 1956 werd een bedaagde vrijster, met wie ik jarenlang in dezelfde bus gereisd heb, in de letterlijke zin des woords aan mootjes gesneden door een negentienjarige zeeman, die (mits beschonken) in zulk een bewerking een buitengewoon behagen schepte. De behandeling van deze weinig verheffende geschiedenis door de Kaapse pers valt niet te beschrijven, omdat Nederlanders in dit opzicht aan de uiterste beknoptheid gewend, mij eenvoudig niet geloven zouden. Een van mijn vrienden heeft dagen, weken lang zijn

[p. 486]

avondblad niet van zijn kantoor naar huis kunnen brengen, omdat hij deze met welbehagen uitgesponnen gruwelijkheden niet als de meest geschikte leesstof van zijn zoons van dertien en veertien jaar beschouwde. Men moet niet denken dat de opgewektheid der dagbladen met de veroordeling afzakt en normaal wordt. Neen, wij krijgen sentimentele nabetrachtingen over huwelijksaanzoeken, welke de hardhandige zeeman in de dodencel ontving en een nauwkeurig dagbericht omtrent zijn doen en laten tot hij het hoofd in de strop steekt.

Dit alles altijd met naam en toenaam. De Zuid-Afrikaanse pers stelt zich op een veel breder standpunt dan de onze. Zij wil niet alleen de misdadige brandmerken, maar ook diens familie. Enige maanden geleden bleek een predikant op een al te opvallende wijze in botsing te zijn gekomen met de Immorality Act waaronder de meer vertrouwelijke verhoudingen tussen blank en bruin resorteren. Dat zijn kleine onregelmatigheden, welke men niet in de eerste plaats van een dominee verwacht. Het Zuid-Afrikaanse dagbladwezen in een zedelijke verontwaardiging een betere zaak waardig, heeft ons geen bijzonderheid verzwegen; niet alleen over de geestdriftige predikant maar ook over zijn gade en zijn acht kinderen, zodat die ruim hun deel kregen en tenvolle konden medegenieten niet alleen in de smaad en schande maar ook in algemene bekendheid des vaders.

Het is mij opgevallen dat de Zuid-Afrikaanse journalisten een ingeschapen en levendige belangstelling koesteren voor besmeurde kledingstukken, welke zij met een sterk talent voor de ogen van hun lezers weten, ik zou haast zeggen: te doen leven.

In ernst: er bestaat overal, behalve in Nederland, een soort journalistiek, welke wortelt in het vuil. Maar zo welig als hier tieren die gifplanten nergens. Voor het overige zijn zowel Burger als Argus en Times keurige bladen, in een nette toon geschreven en in ieder opzicht presentabel. Maar als ze bloed ruiken... dan is het meteen uit met de keurigheid. Nu moet ik daar eerlijkheidshalve bij vermelden dat, hoewel bloed verreweg de voorkeur verdient, sandwiches met arsenicum ook bij uitstek geliefd zijn. Gelukkig zorgen H.H. misdadigers voor steeds nieuwe stof en vertonen daarbij een niet alledaagse vindingskracht. Zo mochten wij onlangs uitvoerig ervaren hoe twee heren die bisbieljes met een derde hadden, 's avonds een dunne, maar sterke ijzerdraad op kophoogte spanden over de weg welke nummer drie 's avonds voor zijn terugkeer zou kiezen. Als ik mij wel herinner verwijderde, door de vaart van de auto, de draad het hoofd van de vrouw die naast haar man zat. Dit is natuurlijk een thema om verder op te borduren.

Toen omstreeks dezelfde tijd een dame, die zonder uitgesproken wispelturig te zijn, toch eens een andere man wilde proberen en haar wettige echtgenoot door middel van boterhammetjes met iets er op, een beter, een eeuwig leven deed binnengaan, beschreven de verslaggevers tot in bijzon-

[p. 487]

derheden de verschillende toiletten waarin de dame in kwestie ten tonele verscheen, geen halsdoek, geen handschoen, geen ruche werd over het hoofd gezien.

Een van mijn Afrikaanse vrienden zag, na een verblijf van vele maanden in Nederland voor het eerst weer Kaapse kranten in Londen. De schrik sloeg hem om het hart toen hij daarin vrijwel niets aantrof dan roofovervallen, die een dagelijkse specialiteit in Johannesburg geworden zijn en tal van geweldplegingen onpartijdig over het gehele land verspreid.

Die Burger is, voor zoverre ik de Zuid-Afrikaanse dagbladen ken, een der beste. De beschouwingen zijn over het algemeen voortreffelijk voorbereid en evenzo geschreven. Het is zoal geen ambtelijk partijblad, toch openlijk en nadrukkelijk de huidige administratie toegedaan. Het is echter niet over politiek dat ik nu schrijf, maar over de techniek van het dagbladbedrijf.

Die Burger is wellicht nog provincialer dan de in het Engels geschreven bladen. Wanneer een huismoeder in Matjesfontein haar vinger klemt tussen de voordeur, dan is dat belangrijk nieuws voor een Afrikaanse krant. Maar als er in Indonesië een aanslag op een staatshoofd gepleegd wordt met meer dan honderd gewonden en tien doden, dan vinden wij als het maar ver weg geschiedde dat niet of slechts terloops vermeld.

En hiermee raken wij aan het zwakke punt in de Zuid-Afrikaanse journalistiek in beide landstalen: men gaat uit van het standpunt dat alleen en uitsluitend van belang is iets dat op enigerlei wijze met Zuid-Afrika, liefst zo direct mogelijk, in verband staat. Berichten over voorvallen van algemene betekenis in het buitenland worden zelden en altijd zo beknopt mogelijk opgenomen. Ik moet het overlijden van bekende Europese of Amerikaanse kunstenaars, schrijvers, schilders, beeldhouwers, componisten vernemen uit mijn Nederlandse krant, die ik een maand na de datum van verschijnen ontvang. Over de merkwaardige economische en politieke structuurveranderingen, wanneer die niet op de een of andere wijze Zuid-Afrika raken, ontvangt het publiek in Zuid-Afrika slechts de allersoberste voorlichting, wanneer het er voorlichting over ontvangt.

Van de werkzaamheid van vaste berichtgevers en overzichtschrijvers in de wereldhoofdsteden (behalve Londen) bemerkt men bedroevend weinig. Wat er op kunstgebied in Europa of Amerika omgaat, welke nieuwe stromingen zich bemerkbaar maken, gaat buiten de belangstelling der dagbladen om. Alleen door het feit dat hij in Zuid-Afrika aankomt, wordt een kunstenaar belangrijk en dan ook elke kunstenaar, zelfs de geringste onder de broederen.

Bij een zeer behoorlijk technisch peil, vinden wij een onbeschrijfelijke geestelijke armoede in de Zuid-Afrikaanse journalistiek en een beginselvaste bekrompenheid, waar men versteld van staat. Het lijkt op een samenzwering, welke ten doel heeft het Zuid-Afrikaanse volk te doen geloven, dat

[p. 488]

Zuid-Afrika het middelpunt van de wereld is en dat alles wat daar plaats grijpt van onschatbaar belang is, terwijl wat elders geschiedt, de moeite niet waard is er woorden over vuil te maken. Er wordt op die manier stelselmatig en kunstmatig een volkomen, tot het ongerijmde toe, vervormd wereldbeeld geschapen. De bedoeling is bij brave boeren, burgers en buitenlui de indruk te wekken dat de gehele wereld een ietwat hinderlijk niet zeer betamelijk aanhangsel is van Zuid-Afrika, waar men zo weinig mogelijk aandacht aan dient te besteden. Hoe ver dit gewilde provincialisme zich, ook buiten de dagbladwereld uitstrekt, blijkt uit een verhaal, voor welks waarheid ik in sta. Een vertaling in het Afrikaans van een wereldberoemd jongensboek ‘Emil und die Detective’ werd door een groot uitgever alléén aanvaard, wanneer de vertaler de handeling overbracht naar Zuid-Afrika. Thans is er een ietwat verstandiger uitgever voor gevonden.