De Vlaamse Gids. Jaargang 40

[p. 60]

Zeer losse opmerkingen
door Jan Greshoff
11

L'ANARCHIE était un moyen violent d'affirmer un individualisme farouche, hostile à la société et ses régies’. De anarchie is dat nog steeds. En nog steeds zijn alle die de vrijheid oprecht liefhebben geboren anarchisten. Wie individualist wil zijn, moet vijandig staan tegenover de samenleving en haar (meestal krankzinnige) regels. Ik kan mij geen andere keuze denken dan deze éne: men is anarchist of slaaf. Slaaf van staat, kerk, gezin, gewoonte, moraal, illusie. Altijd slaaf.

De anarchist is hij die met dit alles, en nog honderd andere ongerijmdheden, voor goed heeft afgerekend. Het spreekt vanzelf dat niet iedere anarchist een bommenwerper is. Het is zelfs de vraag of de bommenwerper ooit de ware anarchist kan zijn. Wie een samenleving wil vernietigen bereikt niets met geweld. Alles met het geduld van een houtworm, die een meubelstuk uitholt tot het op een gegeven ogenblik een hoop stof wordt, door een windje weggeblazen.

De stille, rustige, goede anarchisten zijn zij, die zich schijnbaar aanpassen aan het bestaan, dat zij verfoeien, om het ongemerkt te kunnen ondermijnen.

Toen de Franse omwenteling een aanvang nam, wist niemand, dat de maatschappelijke structuur totaal vermolmd was, zodat een geringe stoot in staat was een algehele ineenstorting te bewerken. De anarchist, de waarachtige individualist, weet dat ieder contact van de mens met de menigte, hoe klein die ook moge zijn, de enkeling aantast, bezoedelt, verzwakt. Het woord enkeling is niet voor meerdere betekenissen vatbaar. Het betekent de man alléén, zichzelf genoeg en in zich volledig. Het huwelijk is een concessie. Het anarchistische tijdvak in de Franse letterkunde was het tijdvak van een aantal grote, sterke kunstenaarsfiguren. Doelbewuste Eenzamen. Om te leren wat men onder ‘gemeenschapskunst’ verstaat, moet men bij de totalitaire Aragon in de leer gaan.

Ik las heel wat over de anarchie en werd er steeds opnieuw door geboeid. Wat mij er in aantrekt is de streng doorgevoerde afwijzing van alle stelsels, alle beginselen en alle groepen of partijen daarop gebouwd.

[p. 61]

Ik verfoei met hart en ziel de Russische geweldstaat, maar ik haat even vurig de zogenaamde democratie waar wij in gedoemd zijn te leven. Ik koester een mateloze afschuw van iedere vorm van gezag, overwicht, tucht of orde. Ik veracht de valsspelerij die men rechtspraak noemt, ik veracht iedere overheid.

Men kàn geen stelsels meer ten val brengen met wapens. Daarom blijft er geen ander middel over dan ze innerlijk, met zorg en aandacht uit te hollen, door niets te geloven, aan niets mede te werken, geen eerbied of bewondering te gevoelen. Ons uiterlijk zo te schikken dat ‘ze’ (de menigte, de vijand) nooit vàt op ons krijgen, maar door innerlijk geen enkele band hoe gering ook, te onderhouden met wat de Fransen ‘le siècle’ noemen. Het woord dat ik nooit moede wordt aan te halen, geeft ons ideaal aan: ‘l'homme qui n'adhère à rien’. De man die van nature en uit beginsel afwijst en negatief is. De stille, hardnekkige neenbroer, die zich gelukkig voelt in zijn zwijgende, honende afwijzing van samenleving, gezag, staat, kerk, gezin, huwelijk; van leger, school, verenigingsleven; van letterlijk alles. Maar die zich schijnbaar schikt in alle stelsels en alle regels. De gehoorzaamheid alleen, schenkt ons de innerlijke vrijheid om alles te ontkennen.