De Vlaamse Gids. Jaargang 40

[p. 28]

Ramp van 't Hull
door F. Bordewijk

IK werd lang opgehouden bij de griffier van de strafkamer wegens moeilijkheden betreffende een zeker dossier. Het hoofd liep de goede man toch al om, en met reden. De kolossale inwendige verbouwing had nog steeds geen einde genomen en de zo gewenste rust bleef zoek. Maar wat mij een groter, een bepaald maatschappelijk kwaad toescheen was de verbanning van de stilte uit de wandelgangen, nu al een jaar lang, - de ontzaglijke en ontzagwekkende stilte die voetstap en stem placht te dempen, die vanzelf de blik leidde naar de bruine reeksen stijfgesloten deuren waarachter volgens een geheime rite werd beslist over het lot van tienduizenden. Waar bleef het decorum bij een met stof, kalk, zaagsel, houtsplinters bedekte vloer, bij dat alzijds hameren en schaven, bij de kaatsende roepgeluiden uit de werkploegen, bij de rechters in ornaat voorzichtig stappend over lage stellages of zich bukkend onder hogere, hun ambtscostuum aan het hart drukkend als Mozes zijn volk, - bij de advocaten met toga, bef, baret, tas en wetboeken voltigerend temidden van fluitende persleidingen, - bij het eeuwig geknars van de betonmolen op de binnenplaats naar de gevangenis?

Genoeg! De griffier kon het dossier niet vinden, nadat een bode met pleistervegen aan zijn ellebogen nogmaals was komen verzekeren dat het parket aan zijn edelachtbare de stukken had doorgezonden.

En intussen kwam een andere bode temidden van eensklaps versterkt geraas roepen om de hoek van de kamerdeur:

- Meneer Se, de rechtbank kan niet langer wachten!

De rechtbank! Dat was de onteigeningskamer die een terrein met bouwsels waarvan de onteigening werd verlangd zou gaan bezichtigen in aanwezigheid van de wederzijdse raadslieden en de deskundigen.

Edoch, ik zag nog steeds geen kans met fatsoen te vertrekken, en trouwens, die strafzaak had ook haast. De brave griffier meende zich te herinneren waar precies het bewuste dossier was geborgen, hier in zijn eigen kamer, ingericht als noodopslag. Hij kreeg deze gelukkige inval wel vijf of zes keer en bewoog zich al doende per laddertje langs de rekken, liep vuile handen op, legde een nevelgordijn vanaf zijn knieën omhoog, en bereikte geen zakelijk resultaat.

[p. 29]

Maar nu durfde ik me werkelijk niet langer hier ophouden. Ik wist me los te scheuren en repte me door de gangen naar een van de ingangspoorten waar ik de rechtbank nog hoopte te vinden. Het was een hele prestatie om zonder verontreiniging die kleine vleugel te bereiken die geheel gereed was gekomen, gloednieuw, blinkend, fraai en fris. Ik volbracht de prestatie die lof verdiende, maar obscuur bleef. Ik vond in de aanbouw een prachtige traploper van rood, met koperen roeden, en ik nam deze in de zwevende ren van een volleerde inbreker. Voor dit gedeelte moesten de rechtbankwagens geparkeerd staan.

Maar ach, - toen ik eenmaal buiten was! Nooit van mijn leven meer heb ik zulk een chaos gezien als daar op de gracht. Allerlei voertuigen bewogen er zich met tergende langzaamheid door elkaar, in stromen, tegenstromen, dwarsstromen, draaikolken, - voor zover er althans van actie sprake was. De meerderheid toch leek reeds muurvast samengeklonken. Van de hoogte van de stoep overzag ik het als een machteloos verkeersagent die de armen laat bengelen. Ik ontdekte hele velden zonder ander vertoon van leven dan een enkele zenuwtrek, een stuipachtig schokken. Ik zag in de verte wagens met de wielen zo precies langs de grachtrand bewegend dat ik er niet naar durfde blijven kijken.

Onder zulke omstandigheden komt de voetganger er het beste af. Ik kon tenminste, zij het met uiterste traagheid, nog voortgaan. Ik vond, nu hier dan daar, maar altijd wel ergens een paar keien voor mijn schoenen. Het zou zeker een half uur duren eer ik me aan deze zich tot de horizon verliezende opstopping had ontworsteld. Aanstonds zag ik de onmogelijkheid in naar de auto's van de rechtbank te zoeken. Het stond vast dat ze reeds vertrokken waren, doch het bleef denkbaar dat ze hier ergens gevangen werden gehouden. In het laatste geval kon alleen het toeval me helpen, maar in zulke dingen was ik nu eenmaal een ongeluksvogel. Ik zag de heren met mijn geestesoog ontsnapt, veilig op weg naar het terrein, en mezelf achtergebleven, achtergelaten. Ook moest ik hun besluit billijken op de koop toe. Tenslotte bevond zich op het te onteigenen terrein nog altijd mijn cliënt, en de heren mochten verwachten me daar wel te eniger tijd te zien opduiken. En toch bleef de troost schraal. Ik kon het strikt genomen niet helpen, maar mijn cliënt zou desondanks zuinig kijken. Aan de raadsman behoort immers niets te ontgaan.

Ik had het besluit genomen om zodra ik deze baaierd te boven was een taxi te requireren, en ik geloofde daartoe instinctief de beste weg te hebben ingeslagen, die in de richting van de nog verre binnenstad. Maar het tempo waarmee ik voortging bracht me toch de wanhoop nabij, temeer toen ik merkte dat er in deze verwarring een vage lijn viel te ontdekken. Er kwamen meer voertuigen en voetgangers uit de richting van de binnenstad dan er daarheen gingen. De tegendruk nam toe, maar mijn route nog te wijzigen ging niet meer.

[p. 30]

Toen stelde ik iets anders vast. Er lag op de gelaten die langs mij gingen een gejaagde en tegelijk strakke trek. Verbeeldde ik het me? Was het mijn eigen onrust, een afwijking in mijn normale perceptievermogen? Neen. Ik wreef mijn ogen uit. En neen. Een zekere nerveusheid viel stellig niet te miskennen. Ik vond er echter geen verklaring voor, want de woorden die ik kon opvangen verriedden niets. En in weerwil daarvan, - er heerste rondom mij een onbepaalbare opgewondenheid. Ze leek zichzelf bovendien nauwelijks bewust, ze moest instinctief, dierlijk wezen, niet de gevolgtrekking van de menselijke rede, en ze was toch ook weinig pregnant. Ze leek me de neerslag van een voorgevoel omtrent iets verschrikkelijks, dat misschien reeds gebeurd was, misschien nog gebeuren moest, zoals een elk ogenblik te verwachten ontploffing, - en waarvan men later zou zeggen: ‘Ja, ik heb het wel voelen aankomen’, - maar op het ogenblik zelf weet men zijn eigen gemoedsbeweging nog niet te registreren, laat staan te ontleden. Ondertussen werd ik van links naar rechts geworpen, naar voren geduwd, naar achteren gestoten, eenmaal naderde ik de waterkant bedenkelijk dicht, - maar met dat al vorderde ik. Het was bij lange na niet voldoende, natuurlijk niet; ik kwam er op die manier nooit, en indien ik er kwam was ik toch hopeloos te laat. Toen overviel me de reactie. Er komt een ogenblik waarop alle spanning in eens schijnt weg te smelten, waarop een zee van gelatenheid alle verzet overspoelt. Dat ogenblik had ik bereikt.

Deze toestand duurde slechts even, want:

- Meneer Se! Meneer Se! werd er geroepen, en het leek vlak bij mijn oor, ofschoon het kwam van hoger.

Ik voelde me bij een arm grijpen en opeens zag ik de uitredding. Mijn spieren verstevigden en moeiteloos beklom ik de hoge bok van een cabine, waar iemand, hellend in de gevaarlijkste houding, me naar zich omhoog trok. We zaten gedrieën op de bank, de chauffeur, de man die me opgehesen had en ik. Ik kende die twee niet. Hoe wist de zware mijn naam? Wellicht op de rechtbank vernomen, want de motor trok een grote laadbak voor bouwmateriaal, nu leeg, daargelaten wat steensplinters, en denkelijk op weg naar nieuwe vracht voor daarginds. Ik vroeg het me niet af: er was iets belangrijkers; het verkeersbeeld ving aan me ongemeen te boeien. Ik zat nu in elk geval veilig en ik voelde me neutraal.

- Het zal wel gaan, het zal wel gaan, zei de chauffeur en sprak tegen zijn stuurwiel als tegen een schichtig paard.

Aanvankelijk ging het nog, inderdaad, al was het met rukken. En toen, opeens, werd onze wagen onwrikbaar vastgeklonken, ook deze. Zoals een emmer doodstil water bij vorst plotseling tot ijs stolt wanneer men er een steentje in werpt, zo stolden plotseling de verkeersvlakten tot bewegingsloosheid, en we zaten geklemd middenin een schier onafzienbaar veld bevroren transportmiddelen.

Uit de heet geworden cabine wielde de chauffeur een raampje omlaag;

[p. 31]

hij keek rond, trok de schouders op en deed zijn hoorn loeien. Anderen namen het van hem over. De versteende vlakte gaf een macht van geluid. En onverwacht, bij toverslag, zweeg ook dit. Er werd iets van de verte, van het stadshart aangedragen in woorden die, niet overluid, zich van mond tot mond voortplantten. Wij hoorden de klank aanvaren gelijk een sterk windgeruis in dichtbebladerd bos.

- Er is iets gebeurd! Een ramp! Op 't Hull!

Deze exclamaties uit mannekelen, schor van emotie, maar gedempt, trokken, gespleten door de kop van onze vrachtauto, aan weerskanten langs ons heen. Wat er gebeurd was scheen niemand te weten. Wij drieën keken uit naar 't Hull, achter de huizenzee verborgen, dat kleine verre razende hart volgestampt met oude sombere huizen, wier fundamenten nimmer tot rust konden komen door de meedogenloze schudding van het stadsleven.

Waar we stilstonden hadden we de blik in twee lange smalle straten die enigszins van elkaar wegweken. Ik zocht de ene af, zag evenwel niets dan heel aan het eind boven de afdamming met gebouwen een bleke horizon, geen stof, geen rook, geen vlammen, geen as. Maar ik heb nu eenmaal een merkwaardige déveine: ik bepaal mijn keus altijd verkeerd. Mijn zware makker stootte me aan.

- U moet daar kijken.

Hij wees de andere straat in. En waarlijk, ik had mij weer georiënteerd. 't Hull lag ginds verweg, verborgen. Maar mijn mond viel open om wat ik aanschouwde, en dat merkte ik eerst toen ik hem weer sloot. Want op schijnbaar onmetelijke afstand begon er iets boven de daken te gluren, donkere likkende tongetjes, neen, de slappe kelkbladeren van een zwarte bloem, neen, lange slingers zwart zeewier dat omhoog zich samenvlijde tot... ja, het werd weer een bloem, een grote losse zwartfulpen tulp, en door reten in loodlijn scheen de dag. Even verder begon op de stadskim zich een tweede dergelijk gewas te ontwikkelen. We hadden nimmer zoiets gezien. Niemand had ooit nog zoiets gezien. De chauffeur gaf een vloek.

Het meeste komt wel weer terecht, en zo was het ook hier. De opstopping ontbond uiteindelijk zichzelf; voor de verkeerspolitie die evenmin doorgang had kunnen verkrijgen viel er per slot niets meer te doen, en twee uur te laat stond ik op het binnenterrein bij mijn rechtbank die vanuit een andere hoek het verschijnsel had waargenomen en er even weinig van begreep als ik.

Laat ik eindigen met de mededeling dat ik me nooit heb verdiept in wat er precies was gebeurd op 't Hull. Ik kon de krantenkoppen niet ontgaan, en aldus werd me iets opgedrongen van chemische goederen, van een ketting-reactie met onvoorziene fantastische uitwerking, zonder ontploffing, zonder merkbaar geluid. Maar er moeten daar wel een dozijn tulpen hebben gebloeid, kunsttulpen die los gevlochten leken uit iets met het voorkomen van inktzwart zeewier.

[p. 32]

Ik wist reeds te veel. Ik sloeg de verslagen over, zette de radio voor de nieuwsberichten de eerste dagen niet aan, en toen ik na maanden en maanden weer eens op 't Hull verscheen, omdat ik er nu eenmaal wezen moest, vond ik het even razend van drukte, even nauw, even somber, zij het met Amerikaanse bouwrazernij volkomen vernieuwd en van een doffe zwartigheid met wat wit. Ik bleef er geen minuut langer dan noodzakelijk; ik voelde me daar allerminst veilig. Wie me in die tijd met het geval aan boord kwam, die wimpelde ik dadelijk af. Ik kon de tulpen niet vergeten, en, eerlijk gezegd, ik kan het nog steeds niet; alle biezonderheden schuw ik daarom ook als de pest. Indien dus dit verslag een onbevredigend einde neemt, - dan juist niet voor mezelf.