De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 557]

Het dubbel rendez-vous
door Mark Woudenberg

HIJ ligt, als in slaap, op nauwelijks twee meter van de hoge prikkeldraadversperring. Een hoop opeengeworpen, blote, blauwige lijken onttrekt hem aan het zicht en beschut hem tegen de kille oostenwind, die de warmte van deze eerste lentedag als met flarden van de zwetende aarde wegblaast. Zijn kaal hoofd rust op de harde naakte buik van een dode, die schuin uit de hoop is gezakt, en hij vindt het niet eens akelig. Waarom ook zou hij het akelig aanvoelen te rusten bij een van zijn broeders, vlees tegen vlees?

Als hij de ogen opent tot twee smalle spleten, is hij blij nog even de zon te zien, laag verwijlend tussen twee barakken van het vrouwenkamp, aan de andere kant van de versperring. De trouwe zon, die door de eeuwen heen de mensen telkens intens dankbaar heeft gesteld voor de gunst van een nieuwe beleefde lente. Hij ook is haar nu dankbaar voor de lentebelofte van deze éne dag. - Hij is niet meer veeleisend.

Vroeger, toen alles nog goed was, dag in dag uit gewoon goed en gemakkelijk, oppervlakkig zelfs, was hij op dergelijke dagen onrustig, omwille van de kracht die dan door zijn aders stuwde en zijn slapen deed bonzen. Op een avond zoals deze was zijn kamer hem te klein: een boek met een wild gebaar in een hoek gesmeten, de stoel vóór de werktafel weggeschopt, en hij, in zijn hemdsmouwen en met opengerukt boord, staande bij het wijdopen venster, luisterend naar de heldere lach van de meisjes uit de buurt, snakkend naar de aanwezigheid van een vrouw aan zijn borst, hunkerend naar tintelende ogen en strelende handen, in een onbeperkt innig gebaar.

Zo voelde hij vroeger de lente aan. Nu kan hij dat niet goed meer begrijpen. Nu volstaat het hem op zijn huid de streling te hebben gevoeld van de eerste zon van 't jaar; nu is hij tevreden, gelukkig zelfs, doordat hij, bij de ingang van de bewakerskantine, de botten van de perelaars heeft zien breken, en doordat hij het herboren lied van een merel heeft gehoord. Dit alles is, in het tijdsbestek van vroeger tot nu, hoofdzaak in plaats van bijzaak geworden.

[p. 558]

Eén elleboog op de grond gepunt, en met zijn linkerhand steun zoekend aan een been van de dode die hem tot hoofdkussen dient, richt hij moeizaam het bovenlijf een weinig op, teneinde zijn ogen vol te drinken aan de laatste straal zon. Enkele ogenblikken blijft hij in deze gespannen houding liggen, de ogen strak op het westen gericht, en zijn spierkracht reikt net zo lang totdat het laatste rood aan de hemel tot een blauwige nevel is versmolten. Dan sluit hij de ogen weer, en om zijn ingevallen mond, die zich reeds als een akelige holte tekent onder de scherpe neus, speelt een povere glimlach: hij heeft afscheid genomen van de zon, van de natuur, van de wereld, - er blijft hem nu nog afscheid te nemen van de mensen.

Langzaam laat hij zich terugzakken en voorzichtig laat hij het hoofd weer rusten op het koude vlees van zijn dode makker, - voorzichtig, alsof hij hem geen pijn wou doen.

Hij ligt nu weer, als in slaap, en wacht.

Deze avond heeft hij een dubbel rendez-vous. Het eerste wil en mag hij niet missen, want anders is alles tevergeefs geweest, alles: het gevaar dat de dokter, een medegevangene, gelopen heeft bij het overbrengen van de boodschap, in der haast gekrabbeld op een stukje dagbladpapier, de versterving die hij zichzelf heeft opgelegd sinds deze morgen, de moeite die het hem gekost heeft om zijn schat verborgen te houden onder zijn hemd. Neen, dat kan niet, dat mag niet! Wat het tweede rendez-vous betreft, daar zal hij alleszins bij zijn: hij is er het hoofdpersonage van.

Ongeduldig wordt hij nu. Onrustig spieden zijn ogen in de richting van de barakken die, aan de overzijde, stilaan vervagen tot donkere gewrochten, waarrond een lage mist in slierten zweeft.

Uit het oosten brengt de wind hem vertrouwde geluiden aan: de schreeuwerige stemmen van de twee bewakers die, barak na barak, het appel houden van de zieken die niet op het appelplein dienen te verschijnen, het metalen geluid van de lege soepbussen die buiten de barakken gezet worden, en dan het opmarcheren van de verschillende nachtploegen die naar de mijn trekken, even buiten het kamp.

Voor de gevangenen die tot de dagploegen behoren zijn deze geluiden de voorbode van het zaligste uur van de dag, vermits de verbeide avondsoep nu spoedig uitgedeeld wordt en ze dan op hun strozak mogen voor een acht-uur-lange nachtrust, die voor dezelfde spanne tijds al de mizeries zal doen vergeten, ondanks luizen, vlooien en ratten.

Voor de wachtende man echter betekenen deze geluiden slechts dat het appel nakend is, zodat het niet lang meer zal aanlopen vooraleer men zijn afwezigheid zal opmerken. En dan zal hij het eerste rendez-vous missen. - Pech!

De kracht die nodig is om terug te sluipen naar de barak is in zijn lichaam niet meer aanwezig en zeker niet de kracht om het nog vol te houden tot morgenavond, de gewone avond van zijn wekelijks rendez-vous.

[p. 559]

Met een ruk richt hij het hoofd op en dan het hele bovenlijf. Was daar geen flauw gerucht aan de andere zijde van de versperring? Hoe zijn ogen ook speuren, er valt helaas geen leven te bekennen. Een poos nog luistert nij scherp, en dan, ontmoedigd, gaat hij maar weer liggen wachten op het onvermijdelijke dat komen zal, zonder de troost van een laatste kontakt met Edith.

Edith, een zoete naam voor een zachte vrouw. Een vrouw die geenszins is zoals zij die in vroegere lentes zijn dromen bevolkten. Neen. Wel een vrouw die onopvallend schoon is, een schoonheid die uit het hart komt en uitstraalt langs zachte ogen en die je bij een eerste kontakt slechts flauw kan vermoeden. Een vrouw die voor een man een keerpunt betekent. De vrouw die voor hem het aanknopingspunt met het nieuwe leven moest zijn, net herboren leven, in een door loutering gezond gemaakte wereld.

Het komt hem vreemd voor, dat hij haar in gedachten ‘vrouw’ noemt, en niet ‘meisje’. Thuis zou hij het niet doen. Hij zou zeggen: ‘mijn lief klein meisje’. Maar ja, hier zijn geen meisjes en geen jongens. Hier zijn slechts mannen en vrouwen, schimmen van vrouwen en mannen, nummers.

‘Owen?’

Het lijkt wel een zucht, meegedragen door de wind. Owen hoort het niet eens.

‘Owen’, klinkt het ten tweeden male, iets luider nu, ‘ben je daar?’.

‘Ja’, zegt Owen, schreeuwt hij bijna, zonder te weten of hij werkelijk naar stem heeft gehoord, ofwel of het een ijlklank is geweest. Maar als hij goed speurt, bemerkt hij vaag een kaal hoofdje en ranke schouders, aan de andere kant van de versperring. ‘Edith!’ Hij zou nu kunnen huilen gaan van vreugde.

‘Een goeie avond, Owen. Heb je het niet te moeilijk gehad vandaag?’

‘En jij?’

‘Niet slechter dan de andere dagen’.

Ze spreken fluisterend, zoals ze het zouden doen in een goedkoop hotel, waar de slaapkamers slechts door een dun houten beschot van elkaar gescheiden zijn.

‘Owen, waarom heb je ons wekelijks rendez-vous met één dag vervroegd?’

‘Men spreekt weer duchtig van kampontruiming’, liegt hij. ‘Het kan elke dag gebeuren. Daarom wou ik geen risiko lopen’.

‘Weer een transport’, zegt Edith moede. ‘Wij hadden zo gehoopt de bevrijding hier te kunnen afwachten’.

‘Het ware natuurlijk gemakkelijker geweest en minder krachtrovend. Maar anderzijds is het toch een goed teken’. Hij slaagt er niet in, de nodige overtuiging in zijn stem te leggen, maar Edith schijnt het niet te merken. Haar vraag klinkt bijna als een smeekbede:

[p. 560]

‘Zijn er goede berichten?’

‘Heb je gisteren het kanongebulder niet gehoord?’

‘Ja’, zegt Edith met een zucht; ‘maar in het vorige kamp hebben wij het ook gehoord, meer dan eens, en dat is reeds drie maand geleden’.

‘Het gehele front stort ineen, zegt men’. Om zijn woorden kracht bij te zetten voegt Owen er aan toe: ‘En ik geloof het’.

‘Men zegt...’.

‘Kop omhoog, kind. Wij halen het wel’. Owen siddert onwillekeurig bij dat ‘wij’.

‘Denk je dat wij er tijdig zullen uit zijn? Nog voordat de universiteit haar poorten opent in Oktober?’

‘Maar natuurlijk, meid. Vóór de zomer zijn wij thuis’. Owen siddert weer bij dat ‘wij’. Hij zou nog zoveel willen zeggen, maar weet plots geen woorden meer te vinden. Een enkel woord hamert obsederend in zijn ijl hoofd: ‘Wij, wij, wij,...’ Een mooi woord - tussen man en vrouw - een woord dat een hele wereld betekent, maar dat worden moet, worden zal, in feite reeds geworden is: ‘Jij, jij’ - als zij nog een hoop geluk heeft.

‘Owen?’

Hij hoort haar stem als een zingen dat van heel ver aankomt, een zacht zingen als van een kinderstem die de solo aanheft bij een koor-kerstliedeke.

‘Owen, wij moeten gaan, of ze missen ons op het appel. Hoor je me, Owen?’ Er ligt een grote angst in haar stem.

‘Ja, Edith. Wij - o, weer dat woord! - Ja, we moeten gaan’

Plots herinnert hij zich het pakje, verborgen onder zijn hemd. Met al de hem resterende energie werpt hij de bedwelming van zich af. Zijn hand grijpt het pakje en hij gaat zitten, rechtop, de knieën omhoog getrokken en met de voeten een maximale druk uitoefenend op de grond, zodat zijn schouders een sterke steun krijgen tegen de lijken. Hij spreekt snel, uit angst dat hij het niet meer halen zal:

‘Edith, ik heb nog wat voor je meegebracht. Ik werp het over de versperring. Kijk goed uit’.

Het kost hem een reuze-inspanning om de worp tot een goed eind te brengen, maar het gaat. Een paar seconden later hoort hij de stem van Edith: ‘Ik heb het. Wat is het?’

‘Een stuk brood’.

‘Owen!’ klinkt het afkeurend.

‘Ik heb vandaag een tweede portie kunnen bemachtigen’, liegt hij weer.

‘Dat is nog geen reden’.

‘Spreek er niet meer over, Edith. Dat het je goed smake, straks, als je op je brits ligt. Trouwens, een man moet toch zorgen voor het onderhoud van het gezin’. Zwak glimlacht hij.

‘We zijn toch niet getrouwd, Owen’, klinkt het zacht aan de andere kant van de versperring.

[p. 561]

‘Voor mij, Edith, is het net of wij het wel waren’, fluistert Owen terug. ‘Voor mij ook, Owen.’ Haar stem is nauwelijks hoorbaar. Owen meent een snik te horen.

Een poos zwijgen zij, en dan weer Owen, smekend:

‘Edith, kan je nog wat dichter sluipen en je een weinig oprichten, zodat ik je gezicht kan zien?’

‘Ik zal het proberen, Owen’.

Hij ziet haar behoedzaam bewegen, tot heel dicht bij de prikkeldraad. De duisternis belet hem haar aangezicht duidelijk te zien, maar toch herkent hij haar. Hij voelt de warmte van haar blik zijn richting uit. Dit zal het laatste beeld zijn dat hij van haar zal meedragen.

‘Ga nu, Edith’, zegt hij stil, ‘voordat het te laat is. Het ga je goed, mijn liefste’. In elke ooghoek voelt hij een traan en het verwondert hem: hij kan nog wenen, hij wist het niet meer.

‘Tot ziens, liefste Owen’.

Hij ziet nog hoe de nevels haar schim verzwelgen. Dan overvalt hem een mateloze zwakte, zijn lichaam ontspant, en hij voelt zich wegschieten in een afgrond, met een duizelingwekkende vaart. Hij hoort ijle winden ruisen, plots overstemd door koren van mannen en vrouwen, die aan hem voorbijtrekken in dichte drommen en die zingen van vervulde hoop en van vrede, van een nieuwe wereld. Hij hoort bazuinen schallen die de boodschap verkondigen over de velden heen tot in de dorpen en de steden, waar de klokken luiden als op een zonnige zondagmorgen. Hij hoort... hij hoort... ja, hij hoort sirenen loeien, huilen! Waarom sirenen in al die vreugde? En toch, ja, hij hoort ze duidelijk, de sirenen... Maar waar zijn de steden? Waar zijn de dorpen? Waar de velden? Alles is weg! Er blijft slechts het kamp en de lijken achter hem. De sirenen, ze loeien over het kamp! Ze loeien voor hem, voor Owen, die ontbreekt op het appel. De schijnwerpers zoeken naar hem met hun logge vangarmen. En Owen weet dat de gevangenen net zolang op het appelplein zullen moeten blijven staan, totdat men hem zal gevonden hebben.

Daar staat hij recht, armzwaaiend en schreeuwend tegen de wind in: ‘Hier ben ik. Laat de sukkelaars terug naar de barakken. Ik ben niet ontvlucht. Ik ben hier en wacht op Vriend Hein. Ik heb een rendez-vous met hem’.

Een schijnwerper krijgt hem in zijn licht, en dan een tweede. Hij hoort de bloedhonden blaffen, woest. Hij hoort het fluiten van een kogel die aan hem voorbijschiet. Nu mag hij weer liggen gaan, want ze hebben hem gezien.

‘Je bent laat op het rendez-vous, Vriend Hein’.

‘Hier ben ik toch, vriend Owen. Je weet dat ik steeds op het vastgestelde uur kom; geen minuut vroeger, en ook geen minuut later’.

[p. 562]

‘Hoor je de klokken zingen, Vriend Hein? Hoor je ze zingen over de herboren wereld, voor de mensen van goeden wille, voor de kinderen die zorgeloos door de wereld zullen gaan? Hoor je ze, Vriend Hein?’

‘Neen, vriend Owen, ik hoor ze niet. Ik hoor slechts het gehuil van sirenen, en het gebrom van zware vliegtuigen, en het gillen van vrouwen en kinderen bij het inslaan van bommen op de huizen. De lieden van goeden wille zijn te klein, en de anderen te groot, veel te groot. Maar och, dat heeft voor jou geen belang meer: jij hebt je rol gespeeld zoals een goed kind het doen moet in deze verloren wereld, met een totale overgave, die het leven in die wereld ten slotte nog zin geeft. Kom, laten we gaan. Bij mij zal je de rust vinden die je zoekt, en die je wel verdiend hebt. Kom, vriend Owen’.

‘Ja, laten we gaan, Vriend Hein. Maar jaag nog eerst die bloedhond weg, die zijn stinkende adem in mijn aangezicht blaast’.