De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 484]

Over het proza van Joris Vriamont
door A. Roland Holst

MAAR al te dikwijls ben ik onzeker en bijna altijd laat het mij nagenoeg koud of een boek eigenlijk wel goed is geschreven, want ook als het niet goed geschreven is kunnen het verhaal, de gedachten, de gevoelens, vaak mijn belangstelling wel gaande houden. Bovendien deugt mijn opvatting van proza gelukkig heden ten dage in vrijwel geen enkel opzicht.

Maar ik loop warm als ik het, lezende, ineens niet meer laten kan, hardop te gaan lezen, want dat overkomt mij alleen als de woorden in hun onderling verband en verkeer van (al of niet goed) proza tot taal, persoonlijke taal zijn geworden. Ik ben dan niet meer alleen: iemand is in de kamer gekomen en laat zich hooren. Er is zoo veel blijkbaar wel goed geschreven proza waarbij ik, al of niet belangstellend, wél alleen blijf, dat ik mij, letterlijk, als een kind zoo dankbaar voel worden wanneer, voor ik erop bedacht ben, mijn lichaam meteens betrokken wordt bij de woorden, die mijn oogen volgen.

Deze lichamelijkheid van de taal ervaar ik - naar mijn aard vermoedelijk - eerder bij gedichten dan bij proza, en toch heeft die ervaring vrijwel nooit iets uit te staan met het welluidende in den zin van een aangename muzikaliteit, waarin de vorm den inhoud zoozeer verdoezelt, dat men door het ‘hoe’ over het ‘wat’ heenleest. Deze lichamelijkheid wijst integendeel op een zich overweer bevestigen en vervullen van vorm en inhoud, en klopt treffend met het feit, dat de menschenkenner gerust op het uiterlijk af kan gaan. De ervaring ervan in gedicht of proza heeft, evenals andere lichamelijke ervaringen, vele mogelijkheden. Zij kan hevig zijn (zooals in mijn jeugd de ervaring van Milton's taal mij was) of zwevend, prikkelend of bedwelmend, verontrustend of weldadig, versterkend of vertederend - maar zwak is zij nooit, zooals de ijlste woorden van Leopold en de meest omzichtige regels van Pater nooit zwak zijn.

_**_*

Toen ik, vele jaren geleden, ‘De Exploten van Tabarijn’ begon te lezen, las ik, voor ik goed wist wat ik deed, hardop. Ik kon het eenvoudig niet laten. Met mijn stem moest en zou ik lucht geven - een uitlaat letter-

[p. 485]

lijk - aan wat er in mij gaande raakte en weldra te keer ging: een verticaal vibreerend welbehagen, dat herhaaldelijk, en toch telkens weer bij verrassing, als besprongen werd door een even hevig als helder genot, om even later - en nog meer bij verrassing - zich rechtstandig te voelen smelten van heimwee om verloren liefelijkheid en ‘zachtgestemde meewarigheid’ om de warme dwazen, die wij menschen zijn.

Deze taal is een lichaam, een lichaam van ras, en daarom van staal en streeling, hard en smedig, ertsig en dierlijk, en dat lichaam danst, en in zijn dans sleept het, onweerstaanbaar, het wezen dat mensch heet, mee van de eene lucide zotheid naar de andere, om het tenslotte - want het lichaam danst niet alleen, maar het zingt er bovenuit - te doen zwichten naar dat ‘aardsche bloedwarme lied van een mensch die houdt van zijn planeet en niet wenscht te ruilen tegen bedenkelijke beloften’.

_**_*

Niet zelden heb ik, lezende, het geluk beleefd van te worden meegesleept door een meerdere met wien ik mij toch wel verwant mocht voelen. Maar ik had het genot niet willen missen van te worden overrompeld en uit mijn veld geslagen door een ander, die niet in mijn verlengde leeft, maar die mij vanuit een zijweg besprong en die mijn taal van onzalige zekerheid onzeker maar niet onzalig tot zwijgen bracht.

Deze tekst van A. Roland Holst is geschreven als Inleiding bij een uitgave van het proza van Joris Vriamont. welke bij A.A.M. Stols te 's Gravenhage en Antwerpen zal verschijnen.