De Vlaamse Gids. Jaargang 38

[p. 391]

Het vraagstuk van de werkloosheid in Vlaanderen
door A. Devreker

IN deze korte uiteenzetting wil ik trachten, in de eerste plaats, een I bondige analyse te geven van de werkloosheid in Vlaanderen; in de tweede plaats, hieruit enkele algemene conclusies te trekken in verband met de mogelijkheden van oplossing van dit uiterst belangrijk sociaal-economisch vraagstuk.

Een aanvaardbaar uitgangspunt hierbij is wel dat het peil van de werkgelegenheid of van de tewerkstelling nauw afhankelijk is van de omvang van de algemene economische activiteit. In vergelijking met de vooroorlogse jaren is deze laatste in zeer belangrijke mate gestegen, vandaar dat ook de tewerkstelling in ons land, tijdens de naoorlogse jaren, op een aanzienlijk hoger peil lag dan zulks in de jaren onmiddellijk voor de tweede wereldoorlog het geval was. De toename in vergelijking met de toestand van het jaar 1937 mag op een vijfde worden geschat.

Aan deze eerder optimistische vaststelling wil ik onmiddellijk de twee volgende beschouwingen vastknopen.

Ze biedt wellicht de verklaring waarom de thans heersende werkloosheid nog steeds niet hetzelfde terneerdrukkende, hopeloze karakter vertoont van de werkloosheid welke wij tijdens de dertiger jaren hebben gekend.

In een dergelijk klimaat, gekarakteriseerd door een over het algemeen bevredigend peil van economische activiteit, worden de vrij hoge werkloosheidscijfers welke wij met grote bestendigheid tijdens de jongste jaren waarnemen, terecht aangevoeld als een welvaarttekort. Het is dan ook zeer begrijpelijk dat men zich de vraag stelt of de thans merkbare verslapping van de economische bedrijvigheid of erger nog een omvangrijke internationale conjunctuuromslag - recentelijk wordt hiervoor in de Verenigde

Spreekbeurt gehouden voor de algemene jaarvergadering van het Willems-Fonds: 25 April 1954. Zie ook: A. Devreker: De na-oorlogse Evolutie van de Tewerkstelling en de huidige Structuur van de Werkloosheid in Vlaanderen. Economica-Documentatie, Jg. 1953, Nrs. 4 - 5.

[p. 392]

Staten gevreesd - niet het einde zal betekenen van wat The Economist enkele jaren terug ironisch noemde: ‘a fool's paradise’.

Laat ons even de toestand in zake werkloosheid nader bekijken. Tijdens de jongste zesmaandelijkse telling van de Rijksdienst voor Arbeidsbemiddeling en Werkloosheid, gehouden in November 1953, werden voor het gehele land 185.800 vergoede volledige werklozen geteld. (65% mannen en 35% vrouwen). Globaal beschouwd betekent dit zowat 9% van de tegen werkloosheid verzekerde arbeidskrachten. Dit werkloosheidspercentage ligt merkelijk hoger dan datgene dat blijkens de onderzoekingen van Sir William Beveridge verenigbaar is met een toestand van volledige tewerkstelling. Een toestand van volledige tewerkstelling - full employment - betekent inderdaad geenszins totale afwezigheid van werkloosheid. Het werkloosheidspercentage zou echter slechts 3 a 5% bedragen en in wezen alleen het gevolg mogen zijn van werkonderbrekingen: arbeiders die van arbeidsplaats verwisselen, seizoenfluctuaties in de economische bedrijvigheid.

De toestand wordt echter nog veel zorgwekkender wanneer wij de globale werklozencijfers analyseren in regionaal verband. Luidens de gegevens van de volkstelling van December 1947 levert Vlaanderen ruim 44% van het totale aantal bezoldigde arbeidskrachten van het gehele land, anderzijds echter levert het met grote permanentie ruim 70% van het totaal aantal werklozen. Met deze wanverhouding treffen wij meteen de kern van de zaak. Zij maakt de werkloosheid tot een specifiek Vlaams probleem.

De zo pas aangegeven disproportie kan ook nog als volgt worden voorgesteld, nl. door berekening van de procentuele verhouding tussen enerzijds de plaatselijke werkloosheid en anderzijds de plaatselijke werkgelegenheid. De volgende gemiddelde resultaten worden hierbij verkregen: Voor de mannelijke arbeidskrachten:

Vlaanderen: 15%

Wallonië: 4%

Voor de vrouwelijke arbeidskrachten:

Vlaanderen: 20%

Wallonië: 7 à 8%

De bestendige zeer hoge graad van werkloosheid in de Vlaamse gew*esten is derhalve het gevolg van een fundamenteel onevenwicht tussen enerzijds de beschikbare arbeidskrachten en anderzijds de voorhanden zijnde werkgelegenheid, dit spijts de reeds vastgestelde toename van deze laatste. Hieruit blijkt eens te meer de noodzakelijkheid voor Vlaanderen: ‘zijn zonen uit te zenden’. Onmiddellijk wil ik hieraan toevoegen dat de mobiliteit der arbeidskrachten in ons land reeds maximaal, of beter reeds optimaal, is. Bij verdere opvoering ervan zouden de geboekte resultaten niet opwegen tegen de financiële, sociale en ‘volkse’ offers welke hiervoor zouden dienen gebracht.

De verklaringsgronden voor het zo pas in het licht gestelde onevenwicht liggen voor de hand: ongelijke demografische ontwikkeling van de ver-

[p. 393]

schillende gebiedsdelen met als gevolg ongelijke aangroei en spreiding van de actieve bevolking alsook de zeer uitgesproken verschillen in economische structuur. De zware, tevens ook de minder conjunctuurgevoelige, zgn. ‘beschermde’ nijverheden zijn overwegend in Wallonië gevestigd. De bedrijfstakken met hoog werkloosheidsrisico daarentegen komen in overwegende mate in Vlaanderen voor. Men verlieze daarbij ook niet uit het oog dat de bedrijfsconcentratie verder doorgevoerd is in Wallonië. Vlaanderen telt meer werkgevers dan Wallonië, het gemiddeld aantal arbeiders per bedrijf is er echter merkelijk kleiner. De Vlaamse bedrijven zijn overwegend van kleine en middelmatige omvang, vaak vertonen zij een typisch familiaal karakter.

Deze laatste vaststelling heeft zeer belangrijke gevolgen. T.a.v. hun mogelijkheden van beroep op de kapitaalmarkt, alsmede bij het bekomen van kredietfaciliteiten (on ne prête qu'aux riches!) staan de Vlaamse bedrijfsleiders relatief in het nadeel. Onder het oogpunt van hun uitbreidingsmogelijkheden zijn de Vlaamse bedrijven in zeer grote mate aangewezen op de herinvestering van bedrijfswinsten. Het wil mij dan ook voorkomen dat deze auto-financiering, fiscaal té sterk wordt ontmoedigd. Men kan zelfs de vraag opwerpen of de bankhervorming der dertiger jaren - opheffing van het gemengde bankwezen waaronder de nationale nijverheid is groot geworden - per saldo niet nadelig is geweest voor het Vlaams bedrijfsleven. De objectieve studie van de gevolgen van genoemde bankhervorming alsmede van de middelen ter aanvulling van de leemten welke dientengevolge in onze kredietorganisatie zijn ontstaan, dient ernstig ter hand te worden genomen.

Nog één belangrijke opmerking is hier op haar plaats. In feite handelden wij tot dusver steeds over de zogenaamde ‘statistische’ werkloosheid, t.t.z. de werkloosheid zoals wij deze kennen met behulp van de werkloosheidsstatistieken. Nu is deze statistische kennis van de werkloosheid gebaseerd op een reglementering die onmiskenbaar, bv. in vergelijking met de buitenlandse, een grote liberaliteit vertoont. Daarbij komt nog dat de misbruiken inzake werklozensteunverlening, naar algemeen gevoelen, vrij talrijk zijn, ofschoon zij in het individueel geval moeilijk kunnen worden achterhaald.

Als proeve van typologie der misbruiken ter zake, geef ik U de volgende:

-	de werkloze van beroep, wie het te enen male aan arbeidslust ontbreekt;
-	de werkloze die, over andere inkomsten beschikkend, de werklozensteun als een welkome bijverdienste beschouwt;
-	de werkonbekwame, die ten onrechte als werkloze geboekt wordt;
-	talrijke vrouwelijke werklozen die in feite alleen loontrekkend geweest zijn met het oog op het bekomen van werklozensteun. Bij de werkloosheid onder de vrouwen kunnen allerlei anomalieën worden aangetoond;

[p. 394]

	bv. het hoog aandeel der gehuwde vrouwen. Bij sommige gewestelijke bureau's maken deze laatsten 70 a 80% van het totaalcijfer uit!
-	de bejaarde werklozen, die als onplaatsbaar dienen beschouwd;
-	jonge werklozen, wier inkomen aan werklozensteun de ouders er doet van afzien de kosten van hun arbeidsscholing te dragen;
-	de medeplichtigheid van werkgevers bij het verlenen van getuigschriften, enz...

Een negatief aspect van de werkloosheidsbestrijding ligt precies in de beteugeling der misbruiken alsmede in een betere klassificatie der voor werkloosheid vergoede personen.

In een referaat, gehouden voor het Vlaams Economisch Congres (Leuven: April 1953) heb ik gepoogd de omvang van de reële werkloosheid in Vlaanderen cijfermatig te benaderen. Naar mijn persoonlijke mening zou dit cijfer schommelen tussen de 35.000 à 40.000 personen. Bij benadering zou dit cijfer de sociaal belangrijkste werkloosheid, de werkelijk economisch getroffenen, omvatten. Voor deze personen betekent de werkloosheid een echt welvaarttekort. Het verstrekt tevens een beeld van de omvang van de permanente of structurele werkloosheid in Vlaanderen-Permanent, omdat ze met grote bestendigheid voorkomt, volledig onafhankelijk dus van de normale schommelingen welke zich in het zakenleven voordoen; structureel, omdat ze in wezen berust op een onevenwicht tussen enerzijds het aanbod aan arbeidskrachten en anderzijds de plaatselijke werkgelegenheid. Bedoeld onevenwicht dateert niet van gisteren, vandaar ook dat het vraagstuk van de werkloosheid in Vlaanderen beslist niet nieuw kan worden genoemd.

Na in hoofdlijnen de voornaamste kenmerken van de structuur van de Vlaamse werkloosheid te hebben blootgelegd, kunnen wij thans overgaan tot een beknopt onderzoek betreffende de middelen tot oplossing van dit belangwekkend vraagstuk.

Een eerste zeer belangrijke conclusie treedt hierbij naar voren. Gezien het endemisch, structureel karakter van de Vlaamse werkloosheid kan voor dit vraagstuk, op korte termijn althans, geen bevredigende oplossing gevonden worden. De afdekking van dit welvaarttekort, de opslorping van de werkloosheid in de Vlaamse gewesten zal tijd, wellicht veel tijd, vergen.

Ik herhaal dat fundamenteel steeds de volgende betrekking geldt: het peil van de werkgelegenheid is een functie van de omvang van de algemene economische activiteit. In dit verband dient terdege rekening gehouden te worden met onze grote economische afhankelijkheid t.o.v. het buitenland. Van iedere F. 3 aan inkomen die in dit land verdiend worden is er gemiddeld 1 afkomstig van de buitenlandse handel. Gezien verder in het licht van ons thans reeds overspannen prijzenen kostenpeil dient terdege gewaakt voor de beveiliging van onze concurrentiepositie op de buitenlandse markten. Een zgn. ‘globale’ tewerkstellingspolitiek, m.a.w. de versteviging

[p. 395]

van de effectieve binnenlandse vraag door middel van monetaire expansie, de ongedifferencieerde verhoging van de kredietfaciliteiten, dit alles teneinde een inflatoire stimulans te geven aan het bedrijfsleven, dient dan ook onvoorwaardelijk verworpen. Ze zou zeer beslist de huidige werkloosheid nog verruimen. Men realisere zich terdege de verschillen welke t.a.v. de mogelijkheden van een ‘globale’ tewerkstellingspolitiek bestaan, in een land zoals België waar de verhouding tussen de waarde van de invoer en het nationaal inkomen gemiddeld 35 à 40% bedraagt, en de Verenigde Staten bv. waar dezelfde verhouding slechts 4,5 à 5% bereikt.

Rekening gehouden met de zo pas gemaakte beschouwingen, alsmede met de gereleveerde structuurkenmerken van het Vlaams bedrijfsleven is alleen een rijk geschakeerde, zeer gediversifieerde politiek op haar plaats.

Gezien verder het uitgesproken structureel karakter van de Vlaamse werkloosheid dient de oplossing vooral te worden gezocht in de lijn van een verdere uitbouw en versteviging van onze economische apparatuur. De verwijzing naar de noodzakelijkheid van de oprichting van nieuwe bedrijven in de Vlaamse gewesten gaat zeker de goede richting uit.

De taak van de overheid blijft hierbij van ongemeen grote betekenis. Het moge hier volstaan met de hoofdlijnen van het overheidsbeleid ter zake nader uit te stippelen.

-	De noodzakelijkheid het onderwijs en de uitrusting van onze vaken beroepsscholen aan te passen aan de vorderingen der techniek, alsmede aan de behoeften van de nijverheid, ook op het regionaal plan.
-	De sleutel van de oplossing van het vraagstuk van de schaarste aan risicodragend kapitaal ligt bij de overheid. Wij wijzen slechts op het overdreven beroep van de overheid op de kapitaalmarkt alsmede op haar sterk bevoorrechte positie op deze markt.
-	De overheid dient er toe bij te dragen het passend sociaal, financieel en fiscaal klimaat te scheppen waarin nieuwe initiatieven kunnen gedijen. De recente maatregelen inzake ruimere kredietfaciliteiten (en fiscale voordelen) bij de oprichting van nieuwe bedrijven betekenen in dit verband reeds een zeer belangrijke verwezenlijking.

Op fiscaal gebied kunnen de te treffen maatregelen wellicht aanleunen bij hetgeen tijdens de dertiger jaren, in talrijke vreemde landen werd tot stand gebracht:

-	de mogelijkheid van versnelde afschrijving van duurzame productiemiddelen;
-	onder bepaalde voorwaarden, gedeeltelijke of zelfs algehele vrijstelling van gereserveerde winsten welke tot investering zullen worden aangewend.

Verder bestaan er in het kader van de openbare investeringen nog belangrijke mogelijkheden om de opslorping van de werkloosheid rechtstreeks in de hand te werken. Denken wij in dit verband bv. slechts aan de zo nodige verbetering van het wegenen waterwegennet. Niettemin blijven

[p. 396]

de financiële mogelijkheden in dit domein, ingevolge de herbewapeningsinspanning, vooralsnog vrij beperkt.

Om te besluiten wil ik alleen nog wijzen op de noodzakelijkheid de diverse, talrijke deelsmaatregelen tot een goed gecoördineerd geheel samen te bundelen. Iedere doelmatige economische politiek op lange termijn, vergt noodzakelijkerwijze het bestaan van een plan, een programma, waarin én doelstellingen én middelen volledig tot hun recht komen. Met de uitbouw van een dergelijk welvaartprogramma, dat de verdere economische ontplooiing van Vlaanderen moet bevorderen, mag niet langer worden getalmd.