De Vlaamse Gids. Jaargang 35

[p. 422]

Onvrijwillige slagen onder de riem

IN het Mei-nummer van ‘De Vlaamse Gids’ heeft L.P. Boon, door zichzelf bijgenaamd Boontje, maar ik heb hem altijd als een ferme boon aangezien, met lof en geestdrift geschreven over Richard Minne's boek ‘Wolfijzers en Schietgeweren’, dat uit 1942 dagtekent, maar dat, naar ik geloof, ook nog voor vele volgende geslachten actueel zal zijn en dat overigens nog altijd niet door iedereen ontdekt is; en hij, Boon, heeft van die gelegenheid gebruik gemaakt om 't Fonteintje, mitsgaders Roelants, Leroux en mijzelf een paar flinke trappen van zijn korte beentjes te geven, wat zijn goed recht is, en wat ik althans, zonder mij kwaad bloed te zetten, kan incasseren, bijaldien men dan ook gedoogt dat ik gebruik maak van het recht om mij te verdedigen, wat niet zeggen wil mij wit te wassen of mij genialer voor te stellen dan ik in geweten mijzelf acht te zijn.

Als ‘De Vlaamse Gids’ plaatsruimte heeft voor dit nogal persoonlijk debat, en zoniet weet ik ook elders weg met mijn kopie, want ik maak er voorwaar geen recht van antwoord van, zou ik beginnen met de verklaring dat ik hier niet 't Fonteintje zaliger kom verdedigen, maar enkel en alleen mijzelf, en niet tegen een beoordeling van mijn literaire arbeid, die ik och God niet hoger dan en niet eens zo hoog aansla als Boontje, maar wel tegen zekere verkeerde voorstellingen en goedgemeende maar onaangename aantijgingen.

Ik onderstreep dat ik niet 't Fonteintje kom verdedigen, en gij zult begrijpen, dat die onderstreping nodig is, als ge dat opstel van Boontje hebt gelezen en u dus zult herinneren, dat hij daar de schijn wekt, alsof mijn kameraden en ik het gehele Vlaamse land hadden afgedrenteld als sandwichmen met reclame voor 't Fonteintje op onze buik.

‘Het Fonteintje’, schrijft Boon, ‘als het soms de afgelegde weg overschouwt en verwijst naar al het gepresteerde, haalt dan in de eerste plaats met trots Minne aan.’

Wel, dat zou nog altijd beter zijn dan dat ieder van ons voortdurend over zijn eigen genialiteit en zijn eigen miskenning sprak, en voor zover ik weet heeft geen van ons veel over zijn eigen werk gesproken. Maar de aangehaalde volzin heeft voor mij iets onplezierigs, want als het waar is dat ik meer dan ettelijke keren over Richard Minne heb gesproken, en zolang tot hij eindelijk een begin van erkenning vond in Noord- en zelfs in Zuid-Nederland, dan ben ik er mij niet van bewust, dat ik ooit met Minne zou gezwaaid hebben als met een vlag, die de lading van 't Fonteintje moest dekken. Ik wil Boontje, die beters te doen heeft, niet uitdagen om te gaan opsporen waar en hoe een van ons de lof van 't Fonteintje is gaan maken; hij zou daar moeilijk een bewijs van vinden, laat staan dat wij onze prestaties op de naam van Minne zouden naar omhoog getild hebben, en hij, die altijd zo goed spreekt, zou ondervinden dat hij ook lichtvaardig spreekt.

[p. 423]

De waarheid is, dat er wel anderen, met lof of met vernedering, van 't Fonteintje hebben gesproken; vrienden, ofwel tegenstanders met wie wij kibbelden; maar ook nu nog jongeren, en onder hen wellicht sommigen als Boontje, die dat tijdschriftje nooit gezien hebben en er niets van weten, tenzij wat er door anderen over verteld wordt.

Dat is een eerste woordje tot Boontje, en ik herhaal dat het hier niet gaat om 't Fonteintje of om mijn literatuur, maar om de aantijging dat ik of mijn kameraden Minne zouden gebruikt hebben als een voetschabelletje of zelfs het verzamelwoord ‘'t Fonteintje’ zouden gebezigd hebben om onze gezamenlijke en individuele lof te maken.

Tegen Boontje's betoog, dat Minne eigenlijk niet tot 't Fonteintje behoort, omdat hij voor dat burgerlijk dingetje veel te groot was en eerder tot de groep van ‘Ruimte’ moest gerekend worden, heb ik niet veel in te brengen. Wij zijn het eens over de grote waarde van Minne en verder heb ik beloofd 't Fonteintje niet te verdedigen. 't Fonteintje zou nochtans Boontje kunnen antwoorden, dat Minne nu eenmaal een Fonteinier was, van de eerste tot de laatste dag, en tot nog toe daarover geen berouw heeft betuigd. Laat ons met Boontje zeggen, dat Minne te groot was voor 't Fonteintje, maar er aan toevoegen dat Minne van 't Fonteintje was, wat een feit is.

Een beetje minder aannemelijk is het, dat Boontje de ‘hoveniers Herreman en Roelants’ altijd en overal ‘als bekommerde tuinmannen met het snoeimes aan de zij’ van Richard Minne vindt staan. Snoeien is knoeien, zei onze professor in landbouwkunde. Richard Minne ziet er nochtans niet verknoeid uit, als men... Boontje zelf mag geloven.

Dwaas is het te zeggen: ‘Jammer is het, dat de Fonteiniers zich een beetje gevoeld hebben als de door de Heer uitverkoren hoveniers in de tuin onzer letteren.’ Wat mij betreft, niet door de Heer uitverkoren, want ik zou liever eens een goed vers schrijven dan al die stapels critiek. Maar daar ik nu eenmaal tot niet méér in staat ben, voel ik mij verplicht de critiek naar mijn eerlijkste overtuiging te bedrijven. Ik kom daar dadelijk op terug.

Maar Boontje overdrijft, en dat is een tweede aantijging waartegen ik in verzet kom, als hij beweert, dat wij een kunstenaar maar als dusdanig zouden erkennen ‘op voorwaarde dat het (werk) in de geest van het Fonteintje blijft’. Hij licht deze beschuldiging wat verder duidelijk toe, en dat zal wel speciaal voor mij bedoeld zijn. Zij hebben, de Fonteiniers, zegt hij, veel knoeiers aangemoedigd, en ‘aan de andere kant hebben zij wildebrassen, van heelwat ander formaat, naar eenzelfde vorm willen knippen en daardoor met het snoeimes beschadigd’.

Als dat niet lichtvaardig geschreven is, zal Boontje - want zulke bewering is nogal lasterlijk - enige bewijzen aanvoeren. Welke knoeiers hebben wij, of heb ik, te veel lof toegezwaaid? Maar vooral, welke literatoren van formaat hebben wij beschadigd, willen knippen of zelfs enkel maar miskend? Boontje

[p. 424]

hoeft mij niet te sparen, ik zal me wel eens vergist hebben. Maar ik wil hem, pleitend pro domo, zoals ik aangekondigd heb, reeds wat antwoorden.

Al is dat wellicht bij toeval geweest, toch ben ik fier Boontje zelf te hebben ontdekt. Ik heb hem de eerste in het openbaar bekend gemaakt. Waarschijnlijk ben ik ook een van de eersten, zoniet de eerste, die de handschriften van meer dan één van zijn romans heb ingezien en hem daarover, op zijn verzoek, mijn oordeel heb medegedeeld. Ik heb sedert zijn eerste roman niet opgehouden hem voor een van onze beste schrijvers overal en elders aan te bevelen. Hij is, zou ik menen, een echte wildebras, en ik herhaal dat hij van formaat is.

Het zou voor hem zeker beledigend, en overigens onzinnig zijn te beweren, dat zijn werk ‘in de geest van 't Fonteintje blijft’. Ik heb bezwaren tegen zijn werk, dat voeg ik er aan toe. Maar heeft mij dat belet hem de verdiende lof te geven? Hoe heb ik hem willen knippen en snoeien?

Een ander voorbeeld is Hugo Claus. Ik haal het aan, omdat ook met Claus een ruzietje dreigt, en omdat die naam straks nog te berde komt. Ik weet niet of ik Claus ontdekt heb. Maar jaren geleden reeds heb ik het handschrift van ‘De Metsiers’ gelezen en geprezen; ik heb voor deze roman gestreden; ik heb hem voorgedragen voor de Krijn-Prijs; ik heb hem voorgedragen voor integrale publicatie in het ‘Nieuw Vlaams Tijdschrift’, wat ondertussen geschied is.

Hugo Claus is een wildebras, zou ik menen, en een schrijver van formaat, en geen slaafse volgeling van de burgerlijke traditie van 't Fonteintje zoals die door Boontje geschetst wordt.

Ik spreek van Hugo Claus om tot mijn derde verweer te komen.

Want ziehier de derde beschuldiging van Boontje: Het Fonteintje, schrijft hij, ‘heeft nog pas onlangs de strijd willen aanbinden met het in de kinderschoenen staande Tijd-en-Mens. Ik weet niet, maar mij wekt het de indruk of het een weinig met kannibalen-mentaliteit is behept: na Ruimte te hebben verscheurd, begint het te likkebaarden als het dat Tijd-en-Mensje in het oog krijgt...’

Boontje doelt op een vriendschappelijk debat, dat Roelants en ikzelf voor de radio hadden aanvaard, en waarbij onze tegensprekers twee redacteurs van ‘Tijd en Mens’ waren, Walravens en Van de Kerckhove.

Ik weet niet wie het debat had uitgelokt, maar zeker niet Roelants of ikzelf, en in ieder geval ging, volgens onderlinge afspraak, de aanval uitsluitend uit van onze tegensprekers. Zij hebben ons onze zaligheid gezegd, en wij hebben ons onvoorbereid mogen verdedigen.

Verder heb ik onlangs, - en misschien doelt Boontje ook daar op, - het essai ‘Phenomenologie van de moderne Poëzie’, dat Walravens in ‘Tijd en Mens’ liet verschijnen, scherp beoordeeld. Met al de tanden die ik nog heb (ik heb ze nog alle), maar zeker niet met een kannibalen-mentaliteit, want ik acht Walravens als essayist veel te goed om hem naar het lijf te staan, en - nu we toch uit de school klappen, mag ik het wel zeggen, - ik kreeg nadien van Walravens dit naderhand in boekvorm verschenen essai met de mij vleiende

[p. 425]

opdracht, aan ‘de eerlijke tegenstrever, en ook: de vriend’. Vriend, gaarne. Maar tegenstrever enkel in die zin, dat ik Walravens tracht te weerleggen waar ik meen, dat hij zich vergist.

Er is nog een ander incidentje te vermelden. Onlangs heeft Hugo Claus, die ook in ‘Tijd-en-Mens’ zijn natuurlijk orgaan vindt, in een interview gesakkerd tegen de criticasters (en ik moet dat voor mijn rekening nemen), die ‘de mond vol hebben van het gesukkel van juffrouw D'Haen’. Ik zal hem daarover elders van antwoord dienen, maar als Boontje met de knoeiers die ik zou gesprezen hebben, deze dichteres bedoelt, dan ben ik bereid tot een debat... op leven en dood.

Ik haal al deze bijzonderheden en persoonlijke feitjes aan, omdat het hele stukje van Boon in ‘De Vlaamse Gids’ er op schijnt gericht te zijn sommige mensen, en zekerlijk mij, als gewetenloze criticasters te doen doorgaan, die geen concurrentie kunnen dulden in de literaire commercie; die al wat talent heeft willen ten onder brengen als het zich niet laat verminken, en die enkel maar hier en daar een dichter van formaat dulden om zich met diens veren te tooien.

Wat nu ‘Tijd-en-Mens’ betreft, Walravens en de andere redacteurs zullen het waarschijnlijk niet plezant vinden, dat Boontje hen als kleine kinderen wil behandeld zien, wie men met zoetekoek moet belonen; tegen wie men niet een debat moet voeren als met volwaardige tegenstrevers.

En wat dit debat met de ‘Tijd-en-Mensjes’ aangaat: sedert jaar en dag roepen een aantal jongeren om wat meer roering en wat meer vinnigheid in ons literair wereldje. Walravens is de eerste, die met talent en inhoud de dodelijke rust komt verstoren en mij en anderen uitdaagt, terwijl Boontje zelf maar altijd voort schrijft en ons vertelt dat hij schrijft en hoe hij schrijft en wat hij van zichzelf denkt. Ik raap de handschoen van Walravens op; deels omdat ik meen andere stellingen te moeten verdedigen, maar ook deels om Walravens niet tegen een blinde muur te laten schermen. En ineens komt Boontje voor de dag met argumenten, die het debat tot verdachtmakingen en ongestaafde beledigingen verlaagt. Ik zeg: beledigingen, maar Boontje zal het wel niet zo bedoeld hebben. Hij heeft zich enkel door zijn rechtmatige afkeer voor wat hij de Fonteintjesgeest acht te zijn laten meeslepen tot een vloed van geestig bedoelde critiek, die echter door wat fijner aangelegde mensen als ernstige beschuldigingen kunnen opgevat worden.

Het is voor hen, dat ik dit verweer meende te moeten schrijven. En ook, weeral, omdat ik persoonlijk van polemiek houd en een steekspelletje nuttig acht voor ons literair leventje.

R. HERREMAN