Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde 1932

[p. 943]

Hoeverre staat de Poirters' studie?
Door
Prof. J. Salsmans, S.I.
bestuurder der Koninklijke Vlaamsche Academie voor het jaar 1932.

‘Het vogeltje zingt, zooals het gebekt is’ zegt ons spreekwoord... Daar ik sedert jaren onzen volksschrijver uit de XVII^e eeuw, Adriaan Poirters S.I., bijzonder bestudeer, zal het U niet verwonderen, dat ik hier enkele, ja enkele woorden over hem wensch te zeggen: hoe langer hoe meer heeft zijn naam goeden klank in de geschiedenis onzer letterkunde, ook in Noord-Nederland en bij onkatholieken. Welke uitslagen in deze laatste jaren de Poirters' studie bereikt heeft, verdient zeker uw belangstelling.

Niet lang geleden heeft Dr. Edward Rombauts de eerste volledige en degelijke monographie over Poirters uitgegeven; zij werd door onze Academie bekroond. Ondertusschen hebben zijn artikelen in Studiën ('s Hertogenbosch), die van Dr. Vercammen in hetzelfde tijdschrift, en die van Dr. Goossens in Tijdschrift voor Taal en Letteren (Tilburg), nog zekere bijzonderheden in het licht gesteld, maar, in het omstreden vraagstuk van Poirters' geboorteplaats en geboortedatum, geen grondige wijzigingen aangebracht aan de traditie, volgens welke P. Adrianus geboren werd in het Noord-Brabantsche Oisterwyck en wel in 1605. Veeleer heb ik zelf dit kunnen bevestigen door de oorspronkelijke stukken, die ik, in 's Rijksarchief te 's Hertogenbosch en in het Jezuïetenklooster te Drongen bij Gent, persoonlijk ben gaan onderzoeken: mijn besluiten staan in onze Verslagen en Mededeelingen.

Middelerwijl heeft meer dan een belangstellende den wensch uitgedrukt, dat toch eindelijk een critische uitgave van Poirters' Masker van de Wereldt het licht zou zien. Met Dr. Rombauts heb ik die taak op mij genomen, en op de eerste plaats hebben wij uitgezien naar den druk die best als basis dienen zou voor dergelijk werk.

Door velen wordt, volgens een paar volzinnen van de 6^e uitgaaf, zonder meer aangenomen, dat vóór het einde van 1649

[p. 944]

drie drukken van Poirters' meesterwerk onder den naam van Ydelheyd des Wereldts, en drie met den nieuwen titel: Het Masker van de Wereldt afgetrocken, te zamen zes uitgaven, verschenen zijn. Welnu Dr. Rombauts heeft in Studiën (1929) als zijn meening uitgedrukt, en ik deel in die overtuiging, dat bij den 2^en druk van Ydelheyd aanstonds de zoogenaamde 3^e druk van Het Masker aansluit: nergens, niettegenstaande onze opsporingen in Zuiden Noord-Nederland, hebben wij een 3^en druk van Ydelheyd noch een 1^en of 2^en druk van Het Masker gevonden: de zoogezegde luxe-uitgaaf van Het Masker, de ‘derde’, zou inderdaad de eerste zijn met den nieuwen titel, en men zou haar de derde genoemd hebben omdat ze wezenlijk de derde is van het meesterwerk van Poirters, in al zijn omvormingen genomen. Vóór het einde van 1649 zouden er wel zes drukken verschenen zijn, maar niet drie als Ydelheyd en drie als Masker, doch twee als Ydelheyd en vier met den nieuwen titel.

Voor den 6^en druk, die ten vroegste in het najaar van 1649 uitkwam, had Poirters zijn tekst grondig omgewerkt, en er Toemaetjens en Toeworpjes bijgevoegd. Die tekst blijft in hoofdzaak de zelfde in de volgende uitgaven, hetzij nog vóór hetzij na 's schrijvers afsterven verschenen, en moet als de volgens zijn opvatting definitieve redactie gelden. Het is dus zeker die tekst welke als basis eener critische uitgaaf dienen moet. Er bestaat een exemplaar van in de Universiteitsbibliotheek te Gent, dat volgens het titelblad de 6^e druk zou zijn, doch veeleer de 7^e is luidens het begin der aanspraak aan Philothea. Doch Dr. De Ronde, van Leuven, wees ons op een onbetwijfelbaar exemplaar der 6^e uitgaaf, waar hij de gelukkige eigenaar van is. Ondertusschen had ik in Holland, in privaat bezit, twee onbetwijfelbare exemplaren der 7^e uitgaaf gevonden. Deze drie laatste exemplaren staan nog niet vermeld in de bibliographie van Rombauts' boek.

Wij beschikken dus over materiaal genoeg om een degelijken tekst uit te geven. Ik zeg een ‘degelijken’ tekst, want een dusdanige bestaat er nog niet. Zelfs in de zoogenaamde luxeeditie, de best verzorgde, zijn er veel fouten, en ook de definitieve tekst in de 6^e en 7^e drukken is zonder eenige wetenschappelijke nauwlettendheid gezet en verbeterd. Het ging hier immers niet over een Plantijnschen druk van wetenschappelijke, vooral van latijnsche werken: daarvoor zouden de correctoren der groote drukkerijen met nobele ambitie gezorgd hebben.... maar wel over een ‘volksboeksken’, waar de schrijver ‘onnoosel aengheraeckt’ was, en waarvan hij zelf, verre van de drukkerij wonende, de

[p. 945]

proeven niet eens kon nazien. De schrijfwijze of orthographie van ons Vlaamsch-Nederlandsch en de interpunctie hadden in dien tijd nog geen vaste regelen. De zetters en verbeteraars van tweederangsche drukkerijen keken zoo nauw niet, en waar zij een woord niet verstonden, schroomden zij zich niet naar hartelust te wijzigen of iets onverstaanbaars te zetten. Het is ongelooflijk voor iemand die het niet met eigen oogen bestatigd heeft, hoe slordig dergelijke drukken van de pers kwamen. Dit geldt vooral van den 8^en druk van Het Masker af: die uitgaven zijn heelemaal onbetrouwbaar. Maar zelfs voor de zeven eerste, is er heel wat werk noodig om den tekst wetenschappelijk vast te stellen: uitgaande van onze typische 6^e en 7^e drukken, moeten we de overeenkomende deelen met de vorige uitgaven collationeeren, om daaruit, mits vermelding, betere varianten over te nemen.

Het is ook onze bedoeling de onontbeerlijke voetnoten aan te brengen, opdat een ontwikkeld Nederlander, Hollander of Vlaming, onzen druk vlot en genoeglijk lezen en begrijpen zou. Daartoe is niet alleen woordenuitleg noodig maar ook toelichting bij ingewikkelde gedachten, geschiedkundige toespelingen en onduidelijke verwijzingen.

Wij hopen aldus een behoorlijke uitgaaf tot stand te brengen, wat tekst en commentaar betreft, en meteen een daad van piëteit te stellen tegenover de eerbiedwaardige nagedachtenis van Pater Poirters, een verdienstelijke daad tot meerderen bloei van onze Nederlandsche letterkunde.

_**_*

Dit weze mijn bondig besluit om de vergadering niet langer te laten wachten op de met spanning verbeide rede van ons hooggeacht buitenlandsch eerelid, Mevrouw Henriette Roland Holst. Ik heb het geluk - want ja dat is ook een geluk voor een Bestuurder - niet veel woorden te moeten gebruiken om de hoogbegaafde spreekster voor te stellen. Ook in Zuid-Nederland is zij goed gekend en door elk ontwikkelden Vlaming naar waarde geprezen. En al deelen niet allen in al haar opvattingen, toch erkennen allen in haar een diep doordenkend gemoed, dat eerlijk, ja hartstochtelijk naar de waarheid en naar de oplossing der groote levensvragen en sociale problemen zoekt. Zij huldigen in haar de dichteres, die als 't ware een nieuwe dichtkunst, de poëzie der gedachten, in onze Nederlandsche letterkunde geschapen

[p. 946]

heeft: met buitengewone virtuositeit weet zij haar idealistische strekkingen in woordenklanken en -rhythmen te vertolken.

En hiermede, haar dankend bij voorbaat, geef ik het woord aan Mevrouw Roland Holst-Van der Schalk.