‘De Noodklok luidt voor ons bedreigd Vlaamsch Conservatorium’
De affichecampagne tegen Émile Wambach
Jan Dewilde, Hogeschool Antwerpen

Muziek verzacht de zeden, zo wil althans het spreekwoord. Maar de muziekwereld is een afspiegeling van de maatschappij. Het is dan ook een wijdverbreide misvatting dat musici en componisten, omdat ze dagdagelijks met hoge kunst bezig zijn, ook moreel hoger gestemde zielen zijn. Het klassieke muziekmilieu is letterlijk en figuurlijk een klein wereldje waar het niet altijd even consonant en harmonieus aan toe gaat. Intriges worden niet geschuwd om een concert of een benoeming in de wacht te slepen. Dit is nu zo, dat was vroeger zo. Een geruchtmakende kwestie uit de eigen muziekgeschiedenis is de benoeming van Émile Wambach (1854-1924) tot directeur van het ‘Koninklijk Vlaams Conservatorium’ in Antwerpen.1 Niettegenstaande het om een Antwerpse affaire gaat, herbergt het archief van de ‘Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde’ affiches met kostelijke karikaturen die in die benoemingsaffaire een doeltreffend wapen bleken en die, meer dan negentig jaar later, deze verhitte affaire sprekend illustreren en evoceren.

In 1867 had het Antwerpse stadsbestuur de jonge, beloftevolle componist Peter Benoit (1834-1901) benoemd tot directeur van de stedelijke muziekschool. In de loop der jaren ontwikkelde Benoit voor zijn ‘Vlaemsche Muziekschool van Antwerpen’ een origineel en revolutionair pedagogisch systeem, met als peilers de moedertaal en het volkslied. Na veel gelobby en politiek getouwtrek wist hij de muziekschool te verheffen tot ‘Koninklijk Vlaams Conservatorium’, op hetzelfde niveau als de conservatoria van Brussel, Luik en Gent. Artikel 1 van het Ministerieel Besluit van 24 juni 1898 vat Benoits intenties goed samen:

‘De Antwerpsche Vlaamsche Muziekschool wordt tot Koninklijk Vlaamsch Conservatorium verheven, om er aan jonge lieden van beiden kunne, door leeraars bevoegd in de Nederlandsche taal en de Nederlandsche vaktaal eene grondige en volledige opleiding in de

muziek- en tooneelkunst te geven, opleiding gesteund op de Vlaamsch vaderlandsche grondbeginselen in de kunst, en gekenmerkt door de eenheid in de leergangen.’2

Dit was niets minder dan een revolutie: hoger kunstonderwijs, gemengd voor mannen en vrouwen én in het Nederlands! Dat het onderwijs gebaseerd was op de ‘Vlaamsche vaderlandsche grondbeginselen’ onderscheidde het conservatorium van Antwerpen van die van Brussel en Gent. Het Antwerpse conservatorium werd de speerpunt van de Vlaamse muziekbeweging. Lang heeft Benoit niet van zijn conservatorium kunnen genieten. Kort daarna werd hij ziek. Hij overleed op 8 maart 1901. Na zijn dood was de brandende vraag wie het best geschikt was om ‘de erfenis van Benoit’ veilig te stellen. Verschillende kandidaten voelden zich geroepen, maar zonder al te veel discussie en beroering los te weken, werd Jan Blockx (1851-1912) zijn opvolger. Dat hij al lang de gedoodverfde kroonprins van Benoit was, bewijst deze zure oprisping van Edward Keurvels (1853-1916), Benoits feitelijke privésecretaris en zelf op de directeurszetel belust:

‘Het concert Blockx is me iets geweest!... voor mijne eeuwige zaligheid wil ik geene Blockx zijn, wat is dat allemaal nietig, kinderachtig van strekking! En zoo iets loopt tegenwoordig met zijn haar en met zijn fracs à la Benoit! En dat noemt Benoit “zijne sterkste hoop voor de school in de toekomst” (ik heb het hem zelf zien schrijven in een manifest aan den Amphion, eene zangmaatschappij, gevoed met het kadaver der doô neger [?], en die tegenwoordig onder Blockskens leiding staat, en heb hem er op staande voet ook in het aangezicht om uitgelachen en... “Blockske!” geheeten).’3

Zonder enige twijfel was Blockx Benoits meest succesvolle leerling. Zijn opera's Herbergprinses (1896) en De Bruid der Zee (1901) werden binnen en buiten Europa uitgevoerd. De bekende Amerikaanse impresario Oscar Hammerstein I (1846-1919) haalde Herbergprinses, in de Franse versie, zelfs naar New York. Maar precies dat internationale succes maakte hem in de ogen van sommige fundamentalistische navolgers van Benoit verdacht. Dat Blockx werd gesteund door de Parijse uitgeverij Heugel en dat zijn opera Thijl Uilenspiegel (1900) in de Brusselse Muntschouwburg in de Franse versie in wereldpremière ging, was voldoende om hem ‘persona non grata’ te verklaren. Vergeten waren de enorme successen van Herbergprinses en De Bruid der Zee die de jonge Vlaamse Opera in Antwerpen van het bankroet hadden gered. En dat zijn opera's dankzij Franse vertalingen en Parijse steun zowat over de hele wereld werden gespeeld en daarmee de kracht van

Benoits onderwijs aantoonden, daar bleven Blockx' tegenstanders blind en doof voor. Niettegenstaande hij zwaar gecontesteerd werd, toonde Blockx zich een waardige opvolger van Benoit. Enkele maanden na de Antwerpse wereldpremière op 6 januari 1912 van zijn laatste zangspel Liefdelied werd hij in zijn bureau op het conservatorium door een beroerte getroffen. Hij stierf op 26 mei 1912 in zijn villa in Kapellenbos bij Antwerpen.

Het conservatorium dat nog geen vijftien jaar bestond, moest dus op zoek naar zijn derde directeur. En ook deze keer voelden meerdere kandidaten zich geroepen om de erfenis van Benoit te bewaken. De belangrijkste waren Wambach, Keurvels en Lodewijk Mortelmans (1868-1952). Ook Paul Gilson (1865-1942), Lodewijk Ontrop (1875-1941) en zelfs de beroemde Wagnertenor Ernest Van Dyck (1861-1923) gingen in het geruchtencircuit over de tong. Deze benoemingsstrijd zou op het scherp van de snee worden bevochten.

Wambach kon uitstekende adelbrieven voorleggen. Als leerling van Benoit maakte hij al vlug naam als violist, componist en dirigent. Sinds 1881 leidde hij in Antwerpen de Sint-Gregoriusvereniging, een genootschap dat zich inzette voor de hervorming van de kerkmuziek en in het verlengde daarvan werd hij in 1894 benoemd tot kapelmeester van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal. Nog eens vijf jaar later werd hij dirigent van het Nederlandsch Lyrisch Tooneel, de voorloper van de Vlaamse Opera, waar hij nog hetzelfde jaar zijn opera Quinten Massijs boven de doopvont hield. Hij was toen 45 jaar en klaar voor de grote carrièresprong voorwaarts. Die stap had hij al in 1901 willen zetten toen de ‘founding father’ van het conservatorium zijn laatste adem uitblies. Hij had zijn kandidatuur terug-getrokken ten voordele van Blockx die op dat moment ‘incontournable’ was. Als compensatie volgde hij in 1901 Blockx als leraar harmonie op, maar niet voor lang, want een jaar later werd hij de nieuwe inspecteur van het muziekonderwijs in Wallonië. Tot hij dus in 1912, na de dood van Blockx, een nieuwe kans kreeg.

Ook zijn twee tegenkandidaten hadden stevige troeven in handen. Keurvels was jarenlang de privé-secretaris en vertrouwensman van Benoit geweest en had diens leerplan in het conservatorium mee geïmplementeerd. Naast componist was hij ook stichter-dirigent van het Nederlandsch Lyrisch Tooneel en dirigent van de Dierentuinconcerten (in de Antwerpse volksmond: de Zoologie). Omwille van zijn fysieke en zijn springerige gedrag werd hij ‘het duveltje’ genoemd. Hij werd beschouwd als de man die gezagsgetrouw in de voetsporen van Benoit liep. Maar misschien woog hij als componist van de drie kandidaten wel het minst zwaar.

Mortelmans was de favoriete leerling van Benoit, ook al omdat hij de eerste was die de Prijs van Rome had gewonnen.4 Toen Mortelmans in 1893 die staatsprijs voor muziek behaalde, was dat in feite een officiële erkenning van de kwaliteiten van Benoits muziekschool. Hij was ook de enige van deze drie kandidaten die de tweejaarlijkse prijs op zak had. Mortelmans had zich ontwikkeld tot een fijnzinnige componist van orkest- en pianominiaturen en liederen en bovendien was hij sinds 1903 dirigent van de Maatschappij der Nieuwe Concerten. Deze prestigieuze concertvereniging beschikte over voldoende kapitaal om er een eigen orkest op na te houden én grote dirigenten als Gustav Mahler, Richard Strauss en Felix Weingartner naar Antwerpen te inviteren. Het kapitaal werd geleverd door mecenassen uit de Duitse handelskolonie in Antwerpen - met namen als Kreglinger en Osterrieth5 - en de vereniging werd gesteund door Vlaamsgezinde liberale politici als Louis Franck (1868-1937), de latere Minister van Koloniën. Bovendien was hij sinds 1901 professor contrapunt en fuga, wat na het directeurschap de functie met het meeste aanzien was.

Keurvels en vooral Mortelmans waren zware tegenkandidaten voor Wambach. Alle drie hadden ze een sterke verbondenheid met het conservatorium en alle drie waren ze gereputeerde componisten en dirigenten. Om het schematisch voor te stellen: Wambach werd gesteund door de Katholieke Partij, Keurvels had de flaminganten als achterban en Mortelmans had een aantal Vlaamsgezinde liberale politici op nationaal niveau en de invloedrijke Duitse handelskolonie achter zich, de zogenaamde ‘clique flaminganto-allemande.’6

Drie ongeveer gelijkwaardige kandidaten dus, maar Wambach had wel geen vlekkeloos parcours gereden. Zelfs zijn meest fervente tegenstrevers erkenden zijn kwaliteiten als componist, maar verweten hem dat hij het jaar voordien had gesolliciteerd voor de functie van conservatoriumdirecteur in Luik. Om de bestuurders van die vurige stede te flatteren had hij zich daar als een volbloed Waal geprofileerd. In een interview met de krant Le Matin van 6 september 1911, had hij verklaard: ‘Je ne suis pas Flamand. Je suis né à Arlon, je suis presque un Wallon. (...) J'ai épousé quasiment une Française. Chez moi, on ne parle que le Français.’ In dat interview eiste Wambach de directeursfunctie op waar hij, naar zijn zeggen, al sinds de dood van Benoit recht op had. Of dat nu in Luik was of ergens anders, was voor hem geen punt: ‘Une place de directeur de conservatoire est vacante, on m'en doit une depuis la nomination de Blockx, - voilà tout. J'irai où l'on m'envoie.’

Dat hij ‘presque un Wallon’ was, is enigszins benevens de waarheid. Hij was weliswaar in Aarlen geboren, en had een Duitse vader en Ieperse moeder. Al op zijn vierde verhuisde het gezin naar Antwerpen omdat vader Wambach, tot dan fagottist bij een militair muziekkorps in Aarlen, in 1858 werd benoemd tot fagotleraar aan de Antwerpse École de Musique. De jonge Émile groeide dus niet in Wallonië, maar wél in de Scheldestad op. Het is ook in de École de Musique en later in Benoits Vlaemsche Muziekschool dat hij zijn muziekopleiding genoot. Begrijpelijk dat zo vele jaren later, in 1911, zijn Waalse charmeoffensief onecht overkwam bij de Luikenaren en de ‘heeren Wallonisanten’, zoals ze in de Vlaamse pers heetten. Er werden anti-Wambachbetogingen georganiseerd en heethoofden dreigden ermee hem in de Maas te gooien. Wambach moest zijn directeursambities opbergen. Niet voor lang echter, want een jaar later kreeg hij in Antwerpen een nieuwe kans. Waar hij zich deze keer openbaarde als een raszuivere Vlaming en een fanatieke adept van Benoit.

Al kort na de dood van Blockx werd het duidelijk dat Wambach de gedoodverfde kandidaat van Jules Hekkers (1851-1930) was. Hekkers was een handelaar, een ‘commissionair- expéditeur’. Dat hij ook fruit verhandelde, leverde hem bij zijn tegenstanders de bijnaam ‘de pruimenman’ op. Sinds

1898 zetelde hij als vertegenwoordiger van de katholieke partij in de administratieve raad van het conservatorium. Later werd hij secretaris van die raad en in die hoedanigheid probeerde hij voortdurend zijn bevoegdheden en zijn invloed uit te breiden. In het korte interregnum na de dood van Blockx gedroeg hij zich als de feitelijke conservatoriumdirecteur, wat gehekeld werd door onderstaande dialoog uit De Noodklok.

De connectie tussen Hekkers en Wambach werd in de pers onmiddellijk blootgelegd en men zag er een ‘coup’ van de Katholieke Partij op het conservatorium in. De Wambach-vijandige kranten signaleerden niet alleen het katholieke samenspel, ze wezen ook op het feit dat de op macht beluste Hekkers in de aimabele Wambach een bijzonder flexibele marionet zag die hij kon laten doen wat hij wilde. Bovendien werd Hekkers verweten dat hij als lid van de administratieve raad Benoit het werken lastig en het leven zuur had gemaakt.

Weken-, maandenlang stonden de Antwerpse en Brusselse kranten vol met artikels én - een veel gebruikt wapen in die tijd - anonieme lezersbrieven. Bladen als De Vlaamsche Gazet en Tybaert de Kater waren uitgesproken anti-Wambach. Le Matin was pro terwijl Het Volksbelang een van de weinige kranten was die een genuanceerd standpunt innam. Die krant zag in Wambach een goede componist maar geen sterke leidersfiguur en gaf hem een kans om zich ondanks alles te bewijzen. Sommige kozen te zwijgen en geen partij te kiezen, zoals de jonge journalist August Monet (1875-1958) die het muziekleven op de voet volgde. Monet had het gedurfd te suggereren om de tekst bij Benoits toneelmuziek Charlotte Corday te moderniseren, iets wat door de Benoitpuristen als heiligschennis was ervaren. Na alle commotie rond zijn voorstel zou hij zich in deze benoemingskwestie afzijdig houden.

In de benoemingsrace leek Mortelmans als eerste uit de belangstelling weg te deemsteren. Geleidelijk aan tekenden er zich twee kampen af die elkaar ook ferventer gingen bekampen: Keurvels versus Wambach. Toen de administratieve raad unaniem Wambach aan de bevoegde minister voordroeg, bereikten de vijandigheden een hoogtepunt. Tijdens de Consciencefeesten naar aanleiding van het eeuwfeest van de geboorte van de schrijver, reageerde het anti-Wambachkamp met een protestmeeting op 25 augustus in de Antwerpse zaal Van Wesenbeke. Tot die volksvergadering werd opgeroepen door een speciaal hiervoor uitgegeven krant met de veelzeggende titel De Noodklok. De openingsalinea luidde:

‘Het Vlaamsch Conservatorium, de bekroning van vele jaren onverdroten strijd gevoerd door onzen genialen Peter Benoit, wordt verknoeid door een onbenulligen Beheerraad, die de hoogere belangen van de Vlaamsche Muziek opoffert aan de miezerige ijdeltuiterij van een commissionnair-verzender!’

Het blad riep de Vlamingen op ‘om eensgezind front te maken tegen de willekeurige houding van den Beheerraad, die den Minister hoopt te dwingen en hem alle vrije keus te ontnemen, door slechts één kandidaat voor te stellen.’ Op de volgende pagina verdedigde het blad met vuur Keurvels' kandidatuur die door verschillende petities ondersteund werd:

‘Maar luider nog dan de stem des volks spreken de daden voor Keurvels, den leider van het Benoitfonds, den stichter van het Vlaamsch Lyrisch Tooneel. Hij is een toondichter van erkend talent, een leider van onbetwistbare verdiensten, een schrijver van beteekenis, een bestuurder met helder doorzicht, en wiens streven nooit te lijden had onder de beredeneeringen van den koopman; hij is een man van strenge plichtsbetrachting, van bewonderenswaardige verkleefdheid aan zijn werk en streven, en bovenal een Vlaming, die weet wat hij wil, wat wij allen willen en die de voetsporen van den Meester en baanbreker drukt zonder eenige afwijking. Hij is de man die even als de Meester zelf, geene toegevingen kent aan mode of kunstelooze liefhebberij en van wien verwacht mag worden dat hij ijveren zal om het Koninklijk Vlaamsch Conservatorium te maken tot wat Benoit wilde dat het zijn zou. (...) En daarom zou het geen kwaad zijn als de Minister de voorstelling, gedaan door den beheerraad van het Conservatorium, als ongedaan beschouwde en ondanks alles toch Edward Keurvels gelasten wilde met de leiding; hij zou een goed werk verrichten en meteen de toekomst van onze eerste Vlaamsche Toondkundige Hoogeschool verzekeren.’

Dat het stadsbestuur ‘ditmaal [heeft] gemeend zijn liberalismus te moeten vergeten en zich [heeft] aangesloten bij de voorstelling, als eenige kandidaat, van den katholiek E. Wambach’, was een sneer naar de liberale burgemeester Jan De Vos (1844-1923) en schepen van schone kunsten Frans Van Kuyck (1852-1915). Hoe hoog de gemoederen opliepen, toont een door De Noodklok geciteerde ‘plakbrief’ waarin ‘de verdedigers van het Vlaamsch Conservatorium’ dreigden: ‘De Walen hebben ons een prachtig voorbeeld gegeven, toen zij als één man, dreigden den halfslachtigen Waal van Aarlen

in de Maas te smijten, indien hij naar Luik dierf komen. Welnu de Schelde is dieper dan de Maas!...’ Die opruiende taal werd zelfs in de anti-Wambachgezinde pers als ‘onverantwoordelijke praat’ veroordeeld. Het blad Carolus liet op 8 augustus weten dat Keurvels en Mortelmans ‘aan verschillende personen hunne afkeuring en verontwaardiging uitgedrukt [hebben] en verklaard, dat zij hoegenaamd niets willen gemeens hebben met die fameuze “verdedigers” van het Konservatorium.’

Er verschenen ook meer artistieke ‘plakbrieven’ aan de muren en daar zorgde de jonge tekenaar en schilder Pieter De Mets (1880-1965) voor. De Mets was een goede vriend van Keurvels en van de flamingantische componist, Jef Van Hoof, die hij beiden portretteerde. Een Wambachgezind blad als Carolus noemde op 31 oktober 1912 die ‘spotprenten, idioot van opvatting en onbeholpen van uitvoering’, terwijl het satirische blad Tybaert de Kater op 5 september 1912 twee affiches van De Mets afdrukte met als motivatie:

‘Zeer terecht werden de plakkaten opgemerkt; de rake teekeningen verbitterden zekere poesjenellen dermate, dat een uur nadat de plakkaten waren aangeplakt, zij reeds overplakt werden. De kunstwaarde van zekere dier plakkaten is zeer groot. Daar zijn er bij die vergeleken kunnen worden met het beste dat wij te zien krijgen in Le Rire, L'Assiette au Beure, Lustige Blaetter, Simplicissimus.’

Het is opmerkelijk dat het tijdschrift deze spotprenten wou afdrukken om ze voor het nageslacht te bewaren:

‘Aldus wordt de poging verijdeld, om het geestige werk te vernietigen van jonge kunstenaars, die zoo raak en flink het hunne bijdragen om, gelijk de Vlaamsche Gazet zei, het conservatorium “gaaf” te houden. Onze lezers zullen goed doen deze caricaturen te bewaren; ze worden niet meer herdrukt. Als documenten van den strijd die nu geleverd wordt, zullen zij later zeer gezocht worden.’

Ook bij De Mets zelf leefde een opmerkelijk archivalisch besef want onmiddellijk na alle commotie - nog in 1912 - schonk hij veertien affiches aan de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde in Gent. Zelf signeerde hij open en bloot zijn affiches, terwijl enkele andere pseudoniemen dragen als K. Rud en O. Mutsche. Het is niet duidelijk wie achter die pseudoniemen schuilgaat. Of gaat het om De Mets zelf die door de suggestie met verschillende tekenaars te werken, meer draagkracht aan zijn actie wou geven? De bewaarde affiches zijn unieke manuscripten die niet werden

gemultipliceerd. Ze zijn in opvallend goede staat overgeleverd en lijken helemaal niet in de buitenlucht geleden te hebben. Ging De Mets' archivalische zorg zo ver dat hij de affiches die aan de muren werden opgehangen en daardoor ongetwijfeld beschadigd werden, kopieerde om ze dan in ongehavende staat aan de Koninklijke Academie te schenken?

Na de unanieme voordracht van Wambach door de administratieve raad, lag de bal nu in het kamp van Minister van Wetenschappen en Kunsten Prosper Poullet (1868-1937). Poullet, prominent lid van de katholieke partij, én de koning werden door de Keurvels-achterban met petities en smeekbedes bestookt. Het mocht niet baten. Het Koninklijk Besluit7 werd door Albert I op 26 augustus 1912 in Berchtesgaden getekend en Poullet stuurde, vanuit zijn vakantieadres in Middelkerke, Wambach een felicitatiebrief. ‘Een Vlaamschen brief’, benadrukte De Nieuwe Gazet op 13 september 1912. Op 25 september werd Wambach plechtig als nieuwe directeur ingehaald. Tijdens die inauguratieplechtigheid beloofde de kersverse directeur:

‘Trouw zal ik de overleveringen van den genialen stichter onzer school naleven. Dit beloof ik plechtig en bovenal op Vlaamsch gebied, dit wil zeggen, Mijne Heeren, dat ik zal wederspannig blijven aan elke poging tot verbastering. Dit was de leus van onzen te vroeg gestorven Meester Peter Benoit, en deze leuze zal ik tot de mijne maken. Overigens, Mijne Heeren, ik denk daarvan reeds 40 jaren lang bewijs geleverd te hebben!’8

Verongelijkt bleef Mortelmans op Wambachs inhuldiging weg.9 Naast het mislopen van zijn benoeming moet hij zeer boos zijn geweest op Hekkers die in Le Matin van 13 september een triomfalistisch interview had weggegeven. Daarin bespotte hij Keurvels' kandidatuur en bekladde hij Mortelmans. Hekkers beweerde dat Mortelmans karakterieel niet geschikt was voor een directeursfunctie omdat hij met iedereen ruzie zocht. Als illustratie voor zijn boude bewering haalde hij twee voorvallen aan die dertien en vier jaar oud waren en bovendien niets met het conservatorium te maken hadden. Enige tijd later beweerde Mortelmans:

‘Ik bezit de stellige overtuiging dat zonder mij deze instelling nooit den weg zal opgaan haar door Benoit aangewezen. Nooit of nooit zal zij de hartsader zijn die bezielende het kunstleven stuwt door heel Vlaanderen. En als ik dan bedenk, die laksheid, die flauwheid, het onbewustzijn, mag ik zeggen onzer Vlaamse voormannen die het

mogelijk maakten dat onze door en door Vlaamse instelling verviel tot een provinciale muziekschool, tot iets geslachtsloos. Voor mijn part: ik heb geen hoop in onze Vlaamse gekozenen. Jammer maar dat de Vlamingen zoo'n zwakkeling in Benoits zetel lieten plaatsnemen. Wat moeten we veel van de Walen leren.’10

Mortelmans bleef professor contrapunt en fuga en zou uiteindelijk zijn gram halen door in 1924 Wambach op te volgen.

Volgens het satirische tijdschrift Tybaert de Kater (22 september 1912) toonde ‘Vriendelijke Miel’, zoals het blad de nieuwe conservatoriumdirecteur consequent noemde, zich kort na zijn benoeming van zijn kleinste kant door bij de procureur des Konings een klacht in te dienen tegen de tekenaar van de affiches. ‘Eene monumentale gaffe’, meende het blad:

‘Meneer de procureur des konings heeft veel tijd: de moordeneers uit de Bloemstraat, van 't Zeemanshuis, van de kleine Denys, van de weduwe Gallet, willen zich niet doen kennen, en hoe wilt-de nu hebben dat nen procureur des konings zich met menschen bezig houde die hij niet vinden kan?’

Nog volgens dit ‘weekblad voor verstandige lieden, opgesteld door zeven filozofen’, werden ‘den uitgever en den teekenaar der plakkaten verzocht te komen bij den commissair, die deze gewichtige zaak moet onderzoeken.’ De zinsnede ‘den teekenaar der plakkaten’ suggereert dat De Mets de enige tekenaar is geweest. Op bepaalde, niet bewaarde affiches, moet dus ook een uitgever vermeld zijn geweest. Wambachs klacht zette Tybaert de Kater alvast aan om in het nummer van 22 september twee affiches af te drukken.

Hoewel de pers na Wambachs benoeming, op enkele uitzonderingen na, of Wambach toejuichte of hem het voordeel van de twijfel gaf, bleef zijn directoraat gecontesteerd. Veel ‘goodwill’ verspeelde hij door, enigszins gedwongen door de omstandigheden, tijdens de eerste wereldoorlog naar Engeland te vluchten. Tijdens die oorlogsjaren werd hij vervangen door Nicolas Cuperus (1842-1928), lid van de beheerraad, handelaar in thee en koffie en voorzitter van de Belgische turnkring. Cuperus bleef de werking van het conservatorium garanderen tot op 17 augustus 1918 Paul Gilson (1865-1942) door een verordening van de Gouverneur-generaal van de Duitse bezetter tot directeur werd aangesteld. Een kort interimaat dat Gilson na de oorlog veel problemen heeft berokkend.11

Het mag duidelijk zijn: deze benoemingskwestie verliep niet volgens de regels van de kunst en produceerde allerminst consonante en harmonieuze klanken. Integendeel, dissonante verwijten als ‘verrader’ en ‘smoutpeer’ waren niet uit de lucht. Na Wambachs dood verwoordde Het Handelsblad van 7 mei 1924 het als volgt: ‘De veldtocht welke de benoeming van Wambach bach voorafging, is niet een der zuiverste bladen in de geschiedenis onzer Vlaamsche toonkunst.’ Dat klopt. Maar daar staat tegen over dat de benoeming van een conservatoriumdirecteur toen nog voor een groot deel in de openbaarheid werd uitgevochten en de gemoederen nog wist te beroeren. En bovenal: de kwestie leverde enkele merkwaardige spotprenten op.

‘Willem - Om in de wereld gezag te hebben, moet men kennis, ondervinding en talent hebben!
Frans - Bij lange niet! Om in de wereld iets te zeggen te hebben, moet men toepet hebben!
Willem - Kom, onnoozelaar, waar hebt ge dat gezien?
Frans - Kijk eens naar den dd. bestuurder van 't Vlaamsch Conservatorium. Die is commissionnair-expediteur, kent geene noot muziek en speelt de les... aan professors en Kunstenaars!
Willem - 't Is bliksems waar ook!’11