Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 4

[p. 369]

Chronijk van Lier.
762-1615.

Het ontbreekt de kleine stad Lier, in Brabant, aen geene Chronyken. Gelukkiger dan veel andere plaetsen, vond zy meer dan eenen harer inwoners, die het merkwaerdige, dat aldaer voorviel, opteekende, en het alzoo aen de vergetelheid onttrok. Op de burgondische bibliotheek te Brussel zijn onderscheidene handschriften voor handen, die de jaerboeken van Lier bevatten; ook gaf in de vorige eeuw zeker Chr. Van Lom, - een hollandsch boekhandelaer, meen ik, - eene Beschryving der stad Lier in Brabant uit⁽¹⁾, waervan hy echter de opsteller niet was. Zijn boek is blijkbaer niet anders dan eene te Lier zelve met veel zorg, opgestelde Chronijk, waervan het handschrift in zyne handen zal gevallen zijn, en dat hy met eenige verandering, vooral in tael en spelling, in het licht heeft gezonden. Deze Beschryving is in allen gevalle een zeer belangrijk boek, zoo voor de geschiedenis der stad Lier als voor die van geheel het hertogdom Brabant.

Alhoewel zeer beknopt levert de Chronijk, die ik hier laet drukken, veel op, dat by van Lom niet voorkomt. Zy schijnt in de eerste jaren der zeventiende eeuw byeengebracht, ofschoon

(1) 'S Graavenhage, by Gerard Block, 1740, in-12^o.

[p. 370]

het handschrift, dat my voor deze uitgave gediend heeft, slechts van het laetste van gemelde eeuw zal dagteekenen. Het draegt op het eerste blad het handteeken van den beroemden Balthazar Huydecoper, aen wien het zal toebehoord hebben. Ik kocht het ten jare 1833, op de veiling van Jacob Koning⁽¹⁾.

De Chronijk bevat vijf afdeelingen of hoofdstukken. Het eerste is de beknopte legende van den heiligen Gummarus, waermede de jaerboeken van Lier byna alle beginnen. - Dan volgt: Hoe de Borgers van Lier in voorleden tyden ten orlogh getrocken hebben ten dienst van den hertoch van Brabant. Dat loopt, van 1212 tot 1482, en is voor de geschiedenis van den krijgsdienst hier te lande tydens de middeleeuwen van zeker belang. - Het derde hoofdstuk bevat de gebeurtenissen, welke te Lier van 1369 tot 1586 voorvielen; dit gaet dus veel verder dan van Lom, die in eens van 1556 tot op 1570 springt, en van geheel het tijdvak der beroerten, slechts hier en daer met een enkel woord gewaegt. De schryver begint met den eed, welken de hertogen van Brabant by hunne blyde inkomst te Lier aflegden; vervolgends teekent hy zorgvuldig de aenkomst of het verblijf binnen die stad aen, zoo wel van 's Lands als van andere vorsten. Ook geeft hy de talryke byeenkomsten op der Staten van Brabant, die aldaer plaets hadden, iets hetgeen men elders zoo nauwkeurig wel niet zal geboekt vinden, en dat nochtans voor de algemeene geschiedenis van Brabant zulk groot belang heeft. Opmerking verdient, hoe telkens dat de Staten vergaderden, de tooneelver-tooningen der Rederijkkamers deel maekten van de feestelijkheden, die men te dier gelegenheid inrichtte. Hunne esbatementen waren, zoo voor de vorsten als voor den adel en de hooge geeste-

(1) Catalogus der letterkundige nalatenschap van Jacobus Koning. Amsterd. 29 April 1833, in-8^o. D. I, Handschriften, bl. 2, N^o 9.

[p. 371]

lijkheid, eene verpoozing van de ernstige beraedslagingen, waermede zy zich bezig hadden te houden. Dergelyke vereering en aenmoediging van de kunst der Rederykers doen ons begrypen, waerom, in vroegere dagen, de twee aldaer bestaende kamers: de Ongeleerden of de Jennettebloem en de Groeijende Boom, in zoo bloeijenden toestand waren⁽¹⁾. - De vierde afdeeling behelst een verhael van de verrassching der stad in 1595, door het leger van de Stalen van Holland, en het ontzetten derzelve door de burgers van Mechelen en Antwerpen. Over die beruchte gebeurtenis zagen in dien tijd zelven onderscheidene schriften het licht, en in de vorige eeuw heeft J.J. De Munck, van Mechelen, er eene omstandige beschryving, met talryke bylagen voorzien, van uitgegeven onder den titel: De stadt Lier door de Rebellen verrast ende door de Borgers van Mechelen ende van Antwerpen ontset⁽²⁾. - Eindelijk het laetste hoofdstuk bevat de lijst der goeverneurs van Lier, van 1582 tot 1615.

Hierboven heb ik reeds de eerste jaren der zeventiende eeuw als het tijdstip, waerop die chronijk vermoedelijk vervaerdigd werd, aengewezen: misschien kort na het jaer 1615. De werken, waerop de schryver zich beroept, zooals Vaernewijck, Gramaye, Gazet, enz. verschenen alle vóór dien tijd. Wanneer Joannes Courtoys leefde, die licentiaet in de rechten en secretaris der stad Lier was, en een boek over de gebeurtenissen in zyne vaderstad voorgevallen, aen het magistraet opdroeg, heb ik niet gevonden.

Wie de schryver is der Chronijk, die hier volgt, blijkt nergends uit.

(1) Over die Kamers zie men vooral van Lom.

(2) Mechelen, 1781, in kl. 8^o. Men vindt, aldaer in de Voor-reden de titels opgegeven van al de schriften, die in de zestiende eeuw over die gebeurtenis verschenen. - Over den schryver: De Munck, kan men raedplegen: Piron, Algemeene levensbeschryving der mannen en vrouwen van Belgie, enz. Mechelen, 1860 in-4^o.

[p. 372]

Inden jare 762 soo leeffden den Heylighen Gommarus, een ridder seer vroem in syne daeden, patroon der stadt Liere, wesende in synen tijt een seer rijck heer, van des conincks Pipinus gheslachten, ende was oppersten veldtheer des voorseyts conincks leger, ende behaelde menige victoriën, als in Lombardyën ende andere Provinciën, helpende den Coninck sijn landt vermeederen, als Auvergnen, Aquitaniën, Gascogniën, welcke landen van dien tijdt onder de croon van Vranckrijck geweest sijn, ende den H. Gummarus hielp in Spaegniën verslagen de ongeloovige Wandaelen: door al welke vromicheyt en victoriën hy seer bemindt wirdt vanden coninck van Vranckrijck, ende gaff hem ten houwelijck eene vrouwe wyt Vranckrijck, Guimaria genaempt, wesende van seer edel geslachte, maer niet edel van wercken, wiens leven seer lanck ende breet verhaelt wordt in de legende van Sinte-Gommaer. Ende is te weten, dat Sinte-Gommaer was heer van Emmelem by Lier ende heer vanden lande van Ryen, houdende sijn wooninge tot Emblem, alwaer hy hadde een casteel toen ten tijt, staende op een velt tusschen de kerck van Emblem ende de fonteyn, tegen over het velt daer vrouwe Guimaria de menschen, in plaetse van beesten, in de ploeg spande; alwaer noch fundamenten aff gevonden ende gesien worden; welcken calck seer herdt ende van wonder materie is. Naer dat Sinte-Gommaer veel diensten aenden coninck Pipinus hadde gedaen, soo heeft by sijn selven willen begeven tot ruste, om Godt den heere bequaemelijck ende vierichlijck in synen ouderdom te dienen. Dus op eenen tijt groote devotie hebbende om eene pelgrimagie te doen naer Roomen, ende comende ter plaetse daer de Cluyse-kerck nu is staende, hebben de dienaren van den Heyligen Man de tenten geslagen om te rusten, ende de dienaren hebben daer afgehouden eenen eykenboom hun dienstelijck wesende. Den erffgenaem van dese plaetse daer comende, ende siende synen boom gevelt, heeft den H. Gommarum seer qualijck toegesprocken, om dat synen eycken affgehouden was, ende dat syne erve soo wirdt betreden, ende het grasch vande peerden afgeweyt. Den H. Gummarus den dorpman niet connende te vreden stellen, presenterende nochtans die schaede te betaelen, soo heeft hem den Heylighen Man begeven tot het gebedt, ende nachts soo is den Engel des Heeren by hem gecomen, hem boodschappende, dat hy den boom soude doen oprechten, ende weder hy een binden met synen riem, het welck den Heylighen Man

[p. 373]

met groote blijdschap volbracht heeft, Godt danckende van syne weldaeden; ende den boom heeft synen waschdom weder aengenomen, al of hy niet gevelt en hadde geweest. Den dorpman's anderdaechs wedercomende met grammen moede naer sijne erffve, heeft met groote verwonderinge bevonden synen boom weder wasschende, ende groot leetwesen hebbende vande ombetamelijcke woorden, die hy tegen synen landtheer hadde gesprocken, is voor den Heylighen Man te voet gevallen, hem biddende, dat hy hem soude willen vergeven 't gene hy misseyt hadde. Ende door dit miraekel soo heeft hy syne erffve aen den H. Gummaro tot Godts eere opgedragen; alwaer naermaels gesticht wirdt een Cappel tot Godts eere, ende is daernaer seer vermeerdert. Den Engel des Heeren heeft voorts belast aen Sinte-Gommaer, dat hy syne pelgrimagie soude schorssen, ende dat Godts wille was, dat hy soude gaen ter plaetsen, daer by gelegen, met waeter omringelt, ende daer doen affhouden alle de boomen daer staende, ende aldaer stichten tot Godts eere ende der H. Apostelen Petri ende Pauli een Capelle. Als den Heylighen man Godts bevel hadde verstaen, heeft corts daer naer het selve volbrocht ende gesticht een Capelle, alwaer hy daegelijcx Godt den heer met groote devotie heeft gedient, ende dese Capelle is naederhandt medt veele afflaeten begaefft geweest, ende wirdt doen ter tijdt dese plaetse genoempt Nieuwedoncq: ende dit is den eerste naem deser plaetse.

In desen tijt leefden oock tot Mechelen den H. Martelaer Rumoldus, een weerdich ende Heylich Bisschop, ende desen hadde groote conversatie metten Heylighen Gummarus, ende quaemen dichmaels malcanderen besoecken halff-wegen Emblem ende Mechelen, alwaer op seeckeren tijt een seer groot mirakel geschiede; want, alsoo sy by malcanderen, in 't groen, van heylige saecken waeren spreeckende, is gebeurt, dat sy hun dorre stocken, die sy gebruyckten op den wech; in de aerde hadden gesteken totter tijt toe dat elck naer sijn wooninge soude keeren. Maer Godt almachtich heeft dese stocken miraculeuselijck laeten veranderen in groeijende boomen. Dese boomen hebben menichte van jaeren daer gestaen. Ende wordt verhaelt van oude, treffelijcke, geloofweerdige mannen deselve noch gesien te hebben ter plaetse genaempt Sant-eycken; maer sijn ontrent den jaere 1570, oft corts daer naer, inde nederlantsche troubbelen verdestrueert. Doen Sinte-Gommaer dese Capelle hadde gesticht, soo sijn by dese Capelle comen woonen eenige Heylige Nonnen met swaertte habyten, van Sinte-Benedicti orden; ende alsdan wirdt dese plaetse genoempt Ledone om de jouffrouwen wille, dier woonden; ende dit is den tweeden naem deser plaetse.

[p. 374]

Vande begraeffenisse des Heyligen Gummari.

Den Heyligen Gummarus sijn leven seer heylichlijck geeynt hebbende, is door raet vande vrinden begraeven geweest tot Emblem in de kercke. Maer naer sijn begraeffenis soo is gebeurt, als datter een Heylighe Nonne met naeme Varachildis (maer soo den geleerden Guillielmus Gazet, pastoor van Sinte-Maria Magdalena tot Atrecht schrijfft, haer noemende Sinte-Vrachilde, nonne inden voorschreven clooster), is gebootschap daer sy lach en sliep, dat sy vercondigen soude, als dat men tot Emblem soude gaen, ende aldaer ontgraven het lichaem van den H. Gummarus, ende het selve brengen inde capelle van Sinte-Peeter voorschreven, om aldaer begraeven te worden. Dese Nonne hier door verschricht sijnde, heeft het selve niet dorven openbaeren, vreesende datmen haer geen gelooff en soude geven, maer datmen den spot met haer soude gehouden hebben, ende niet tegenstaende dat het haer tot twee reysen was vercondicht, en dorste het selve niet openbaeren. Den derden nacht soo verthoonden hem den H. Gummarus aende selve nonne, ende beval haer, dat sy soude vercondighen 't gene haer tot tweemaels was belast, ende opdatmen haer te beter soude gelooven, soo sette Sinte-Gommaer op haer caecke een teecken, het welck van hem gaff eene wonderlijcke claerheyt, ende is gegaen by haeren biechtvaeder om hem dese saecke te kennen te geven. Den biechtvader verwondert sijnde van dese claerheyt, is met haer gegaen vóór het volck, ende heeft Godts bevel aldaer verclaert, ende tott een teecken der waerheyt heeft het volck dit teecken der waerheyt getoont, ende sijn met groote blijdschap gegaen naer Emblem, alwaer geordoneert wirdden lueden van weerden om het lichaem te nemen uytter aerde, maer als sy aen de baere heven, hoe sterck sy oock waeren, soo en conden sy de baere niet verporren. Sy deden osschen daer aen trecken, maer 't was om niet, ende by dese volcke was staende eenen ouden dienaer van Sinte-Gommaer, wesende een slecht, simpel man, maer seer godtvruchtich van leven, in synen tijt schaepen ende beesten hoedende. Hy siende den grooten aerbeyt, die het volck deden om dit lichaem te verporren, heeft de handen aen de baere geslagen, ende alleen (tot groote verwonderinge van een iegelijck), op sijn schouders genomen ende aldus gedragen in een schip ofte schuyt, welcke

[p. 375]

schuyte sonder menschen toedoen is affgevaeren met het Heylich lichaem tot vóór Sinte-Peeters capelle, alwaer de schuyte door Godes gehenckennisse stil is blyven liggen. Het volck heeft Godts werck aengesien met groote verwonderinge, Godt den Heere danckende van syne groote weldaden, ende hebben dit weerdich lichaem begraeven in Sinte-Peeters capelle, alwaer noch hedensdaechs het graff gesien wordt onder den hoogen autaer. En alsoo by desen grave als doen veele mirackelen geschieden, soo is 't volk van verre wegen dese plaetse comen besoecken, waerdoor alhier diversche wooninghen gesticht wirdden. Maer 't is geschiedt, dat in dese landen sijn gecomen veele felle ende quaede menschen vytt de Noordtsche quartieren, de welcke verdestrueerden steden, dorpen, kercken, cloosters ende cluysen.

Inde Chronijcke van Brabandt staet, dat dese Hunnen ende Nortmannen in 't landt waeren ontrent den jaere 900; maer Peeter Van Dieven, chronijck-schryver verhaelt, dat de Noortmannen tot Loven quamen anno 884. Doch 't is claer, dat sy verdestrueerden Mechelen, Walcheren ende Deurnen by Antwerpen, 't welck toen (soomen seyt), een schoon stadt was, ende wirdt aldaer ook verwoest een schoon clooster van Sinte-Benedictus orden, alwaer dat rustende waren de reliquiën van den Heyligen Fredigandus, in sijn leven moninck van het voorseit clooster van Deurnen; welcke casse tegenwoordich bewaert wordt tot Antwerpen in Onser Lieve-Vrouwe kercke, inde choor van Sinte-Ursula.

Ende naer de destructie van Deurnen sijnder eenige van dese Noortmannen gecomen tot Ledone nu Lier, aldaer brandende ende roovende, ende sijn oock gecomen in 't clooster van de Nonnen aldaer, seer groot gewelt bedryvende, ende vindende eenen Heylighen priester Fredegerius genaempt, devoetlijck misse doende, hebben hem aen den autaer met groote hamers ende hellebaerden doot geslagen, ende gemartyrizeert. Voorts soo hebben dese felle Noortmannen dese capelle met het clooster meynen int brandt te steken, maer Godt heeft het niet toegelaeten, sonder twijffel door de gebeden van den Heyligen Gummarus. Want Godt heeft dese quaetdoenders grootelijckx geplaecht: in den eersten haeren coninck Reolphus creegh een pijn in sijn leden, soodat hem ontliepen sijn hert, lever en de longer, ende den anderen hoofdman Reginalius (oft soo andere seggen Reginarius genaempt) wierdt geplaecht met een blintheyt, waer door hy sijn leven gedurende heeft behouden eene overgroote pyne. Voorts sommige

[p. 376]

vande ondersaeten van dese coningen wirden op dese plaetse gestrafft; want soo eenige meynden te vluchten, wierdden dootgesmeten: ende de gebueren dit hoorende sijn tot dese plaetse gecomen met groote hoopen, om dit mirakel te aenschouwen, ende door Godts gehenckenisse soo hebben de clocken sonder menschen toedoen geluyt gegeven. 'T volck seer verwondert sijnde hebben Godt den Heere met grootere viericheyt gedanckt ende geloofft. Tot welckere memorie noch jarelijckx wort gehouden eene schoone gedenckenisse, datmen is besoeckende Sinte-Peeters capelle, ende dat donderdachs vóór den advent; ende dien avont worden geluyt allen de klocken. Ende door dien dat de Noortmannen onbeleeftheden hadden gebruyckt aen dese voorzeyde nonnen, soo hebben sy het clooster ende dese capelle verlaeten.

Hoe dat dese stadt is gecomen aen den naem van Lier sijn diverssche opiniën: in den eersten, soo verhaelt J.-B. Gramaye, in die beschryvinge van de Antiquiteyten van Antwerpen en andere steden onder Antwerpen gelegen, als dat Marcus Vaernewijck verhaelt ('t welck een fabel is), in sijn 2^e boeck, in 't 8^e capittel, van eenen genaempt Lirus, in synen tijt prince van Brittaniën, een ballinck wesende, naer wiens naem de stadt Lier wirdt genaempt; maer contrarie is waer, want in veele hondert jaeren daer naer de stadt van Lier noch niet gebouwt en was, als de legende van Sinte-Gommaer is betuygende, dat dese plaetse noch woest en onbewoont was doen den Engel aenden Heylighen Gummarus belaste een capel te bouwen.

Om te weten, hoe dat den naem van Ledone is verandert, moetmen bemercken als dat naer de begraeffenis van Sinte-Gommaer veele habitatiën sijn gesticht mits de groote ende menichvuldige mirakelen, die daer waeren geschiedende aen het graff des Heylighen Gummari. Onder andere soo wirt gesticht aenden oever der riviere Netha, neffens daer nu de Hoochbrugge staet, een huys ofte herberge de Lier genaempt, ende soo bleef dese plaetse den naem van Lier behouden; 't welck hedensdaechs van oude lieden verhaelt wort, ende is van ouders tot ouders voor eene traditie overgelevert.

Ende om te weten in wat jaer oft tijt dese stadt is bemuert geweest, is seer onseker: dan den vermaerden en de geleerden heer Joannes Courtroys, licentiaet in beyde rechten ende secretaris deser stadt Lier, verhaelt in synen geschreven boeck gedediceert aende Magistraet van Lier, onder het capittel vande oude ende nieuwe geschiedenissen, als dat in 't jaer 1212, by een latijns tractaet compt te blijcken, te weten een tractaet metten Hertoch gemaeckt, buyten Loven opde

[p. 377]

borght, nu binnen Loven staende, Anno ut supra, 6^to Calendas Martias, alsdat voor oude steden wirden gehouden: Tshertogenbosch, Lier, Sichem, Aerschot, Antwerpen ende Loven, ende voor nieuwe vry-steden: Oosterwijck, Herenthals, Hoochstraten, Arendonck ende Turnhout. Waeruyt can geoordeelt worden, dat Lier een oude stadt is geweest, ende moet daer voor gehouden worden. Dit geschiede ten tyde van Henricus primus. Maer wanneer dese stadt is bemuert geweest en wordt niet bevonden, om datter veel oude bescheeden ende reeckeningen verlooren sijn door diverssche troubbelen, hoe wel dat presumeren is, dat ontrent den jaere 1200 de stadt seer slechtelijck moest versien sijn van wallen ende poorten door dyen dat veele jaeren daernaer noch vesten wirdden gegraeven ende rondtsom de binnenstat de poorten gemetst wirdden.

Hoe de Borgers van Lier in voorleden tyden ten Orlogh getrocken hebben ten dienst vanden Hertoch van Brabant.

Alsoo in voorledene tyden de maniere was, dat de hertogen van Brabant beschreven hunne ondersaeten ende ingesetenen der steden, vryheden ende dorpen te comen tot hunnen dienst als sy eenige oorlogen voerden tegen hunne gebueren ofte andere princen, so wordt bevonden in de Chronijcke van Brabant, als dat inden jaere 1242, op den Heylighen Ascensie-dach, Henricus primus, hertoch van Brabant, de stercke stadt Luyck heeft gewonnen, ende corts daernaer de stadt Tongeren gedestrueert: ende in 't wederkeeren naer Brabant, tusschen Montenaecken ende Landen, op 't velt te Seps, wirdt hy vervolght vanden bisschop van Luyck ende graeff Lodewijck van Loon, die met groote heircracht opde Brabanders vielen, ende versloegen wel 2000 mannen, die meest van Lier ende Loven waeren.

Anno milleno ducenteno duodeno
Ligia vastatur dum Christus ad astra levatur.

Noch so hebben de Guldebroeders met andere gemeynte in verscheyde oorlogen haer seer vromelijck gedraegen, als doen den hertoge oorlogh voerde tegen die van Mechelen ende Waelhem;

[p. 378]

ende als die van Lier trocken ten oorloge met die van Loven. Ende naederhandt soo betrock heer Wouter Volkaert die van Santhoven onder die van Herenthals, waerdoor een crackeel opstondt, alsoo dat het van noode was hier getuygenis op te hooren. Ende dit geschiede inden jaere 1333. Daer naer gerees een crakeel tusschen die van Loven ende Antwerpen om de selfde oorsaecke, waer van hertoch Jan de vytspraek was doende binnen Brussel, in den jaere 1335.

Anno 1302 wirdt de stadt van Mechelen belegert van den tweeden hertoch Jan van Brabant, met hem gevoecht heer Jan van Berthout, als heer van Mechelen, ter oorsaecke, dat die van Mechelen eenen hadden gedoot van hertoch Jans huyse; welcke belegeringe begost in het beginsel van Meert ende duerde de geheele maendt van Meert; ende alsoo het hoochtijt van Paesschen aenstaende was, soo sijnder inden leger gecomen sekere paters Predicheeren ende Minnebroeders, om van peys te tracteren ter oorsaecke van het aenstaende hoochtijt van Paesschen; ende op hope van peys soo heeft des Hertochs volck inde leger cleyn wacht ghehouden. Het welck die van Mechelen merckende, sijn gecomen inden leger van die van Antwerpen ende van Lier ende hebben op hun onversienste een deel verslaegen, maer wirden weder met gewelt in de stadt gedreven, ende den Hertoge en coste die van Lier ende Antwerpen niet te hulpe comen om het waeter wille, midts den Hertogh met sijn volck de stadt belegert hadde van de Brabantsche zyde. In dese belegeringe (alsoo Petrus Diveus verhaelt), gerees eene groote questie tusschen die van Loven ende die van Antwerpen, ter oorsaecken dat die van Antwerpen hadden tot hun getrocken die van Lier, welcken twist hertoch Jan moeste te nederleggen. Het is wel te presumeren, dat vóór het jaer 1202, doen sy de stadt van Luyck hielpen innemen, den Hertoch noch ten dienste gestaen hebben, hoe wel daer van niet en wordt bevonden; noch sint den jaere 1202 ende 1335 en wordt oock niet bevonden waer sy inde oorloghen noch gheweest zijn, dan in den jaere 1368 sijn een deel schutters ende borgerye den Hertoch ten dienste ghetrocken int landt van Geldere, alwaer oorlogh was tusschen de Bronckhorsten ende Herckelingen. De Brabanders wonnen voor eerst de stadt van Bommelere-ward; maer wiert ten lesten peys gemaeckt.

In 't jaer 1370 gerees een groote oorloge tusschen den hertoch van Brabant Wenceslaus ende den marckgrave Willhem van Gulick ter saecken, dat eenige Brabantsche cooplieden schade hadden geleden

[p. 379]

in 't lant van Gulick, d' welck den Hertoch van Brabant geerne metter minnen soude geslicht hebben. Maer her Willem van Gulick dat niet achtende, is den Hertoch genootsaeckt geweest den oorloch aen te nemen opden lande van Gulick, waer toe hy heeft beschreven het landt van Brabant, ende een gebodt laeten vytgaen, dat al die gepeert waeren den Hertoch souden volgen in synen dienst, alsoo dat het van noode was eenige ingesetene van Lier inden Hertochs dienst te seynden. Den Hertoch trock in persoon naer het landt van Gulick metten graeve van S^t.-Pol, heer Robrecht van Naemen ende noch veele heeren ende baroenen, soo dat hy vergaedert hadde over de 8000 mannen, alwaer strijt gelevert wert, daer den Hertoch hem seer vromelijck droegh ende creegh victorie. Maer de Brabanders hun begevende tot plunderen, waerdoor groote desordre in 't leger quam, ende de vyanden dit gewaer wordende hebben hun weder in ordonnantie gestelt ende sijn gevallen opde Brabanders, de welcke met menichte verslaegen werden, ende den hertoch Wenceslaus gevangen. Dit geschiede in 't jaer 1371, op S^te.-Simphoriaens dagh. Tot dese oorloge moesten die van Lier coopen diversche wapenen, instrumenten, ende geschutten, soomen in dyen tijt useerden.

Anno 1386 vercregen die van Lier een octroy van den biscop van Camerijck Joannes van Tserclaes, dat sy souden mogen missen doen celebreren in hunne tenten ende andere plaetsen als sy ten oorloghe trocken.

Anno 1388 wasser een oorloge tusschen de hertoginne Joanna van Brabant, ter eendre, ende hertoch Willhem van Gelder, ter andre zyden. Vrouwe Joanna dede belegeren sonder profijt de stadt van den Grave, alwaer die van Lier present waeren ten dienste van vrouwe Joanna, wedue des hertochs Wenceslai.

Anno 1398 gerees eene nieuwe oorloge tusschen Brabant ende Gelder, midts een vanden hertoge van Gelders dienaers tot 's Hertogenbosch gerecht was by justicie, inden jaere 1397, ende was geheeten Wouter van Overijn. Welcken Wouter met syne hulperen hadde doodtgeslaegen een van vrouwe Joannas dienaers; waerom hy gevangen wirdt ende onthooft. Dies den hertoch van Gelder aende wedue Joanna ontseghbrieven sondt, ende quam metter macht in Brabant, inden Kempen, blaeckende ende beroovende het arm landtvolck. Vrouwe Joanna dit vernemende ontboodt hem met haere herouten, datse hem strijdt leveren wilde den derden daege waer hy wilde,

[p. 380]

't sy int landt van Gelder, 't sy in Brabant; dat hy het arm landtvolck onbeschadicht soude laeten, sy soude hem seynden hondert voeders wijns ende 300 osschen ende victualie genoech om dry daegen, tot dat sy malcanderen strijdt souden gelevert hebben. Siet, hoe dat dese deuchdelijcke landtvrouwe sorgh droegh voor d'ingesetene des Landts, haer vyanden willende spysen om te beletten de ruïne van haere ondersaeten; maer den hertoch van Geldre vertrock hem, geenen strijdt verwachtende. Vrouwe Joanna dit vernemende, trock gestoort met haeren heyere naer Tricht, alwaer sy bleeff, ende dede 't heyer overtrecken in 't landt van Gulick, verbrandende veele dorpen; maer is daer naer wederom naer huys getrocken, om het naeste jaer den oorloch te vernieuwen. In dese orlogh waeren die van Lier present, by hun hebbende veele crijchs-instrumenten.

Anno 1405 reden de heeren schepenen van Lier naer Brussel, om te claegen aende Magistraet aldaer van eenige onseden, die eenige pooters van Brussel binnen Lier voortgestelt hadden; waerdoor groote commotie geschiede, ende en costen t' samen in dit stuck niet overeen comen, ende die van Brussel waeren van meyninge tegen die van Lier inde wapenen te comen, ende in 't jaer 1406 waren sy bereyt vóór Lier te comen. Dit vernemende heer Jan van Immerseele, is gecomen binnen Lier, presenterende die van Lier syne assistentie, belovende by hen te leven ende te sterven. Maer wirdt peys gemaeckt, hoe wel die van Lier groote preparatie gemaeckt hadden om hunne stadt vromelijck te deffenderen, gecocht hebbende 5200 geschuts ysers.

Anno 1407 trock hertoch Antonis van Bourgondiën metter macht naer Valckenborch om hertoch Reynaert van Gelder te bedwingen het landt vanden Grave te leene te ontfangen; maer wirdt metter minnen getracteert, alsoo dat sonder slach te leveren de Brabanders weder naer huys keerden, alwaer oock present waeren de schutters ende borgers van Lier. De stadt cocht tot desen tocht een deel wit laecken, om mede te cleeden die naer d'oorlogh trocken, ende cocht roodt laecken om mede te boorden.

Anno 1420 sijn de schutters ende borgers van Lier getrocken ten oorloge naer Vranckrijck, ende de schutters schreven brieven aende Magistraet van Lier vyt Parijs. Haeren Hooftman was Jan Cruydener.

Anno 1412 deden die van Lier een tochte, ende waren al in 't wit gecleedt met roode kepers daerop naer de waepen van Lier, ende

[p. 381]

trocken den eersten avondt tot Santhoven, ende van daer tot Wecheldersande, van daer tot Turnhout, ende van daer weder naer Wecheldersande, ende van daer naer Vierssele, ende van daer naer Lier, ende hadden voor hunnen biechtvader eenen Minnebroeder. Daer waeren oock schepenen met hun getrocken met joncheer Henricus Colibrant; maer daer en wordt niet bevonden die reden waerom sy vyt getrocken waeren; dan is te presumeren, dat sy voorder souden getrocken hebben in 's Hertoghen dienst, maer dat sy te laet quaemen oft datter van peys moest getracteert sijn.

Anno 1418 in Junio trocken de schutters ende andere gemeynte van Lier den Hertoch ten dienste in Hollant tegen heer Joannes van Beyeren, welck heer Joannes eenige pretensie sustineerden in 't graeffschap van Hollant ende Zeelandt, ende om metten sweerde te vercrygen het gene hy sustineerde, soo hadde hy veel oorloghs-volck vergaedert te Dordrecht ende ten Briele, ende hertoch Jan is met een deel Brabanders getrocken vóór Dordrecht, alwaer de borgers van Lier present waeren.

Anno 1420 heeft Philippus den Graeve van S^t-Pol, als ruwart van Brabant, belegert Gertruijen-Berge, alwaer die van Lier oock trocken, voor hunnen hooftman hebbende Henrick van Wesenmael.

Anno 1421 waeren de schutters in 's Hertogen dienst tot Turnhout, ende waren vytt x daegen, met hun hebbende een kerre met donderbussen.

Anno 1424 is den hertoch van Clocestere uyt Engelant naer Cales gecomen, ende voorts met een groot heyr Engelsche getrocken naer het landt van Henegouwe, om dat in te nemen. Den hertoch van Brabant dat vernemende, heeft terstond de steden opde frontieren doen versien van garnisoen. Daer waeren tot Hal seven voetbogh-schutters van Lier met seeckere borgerye van Brussel, om de stadt van Halle te bewaeren, ende waeren daer 64 daegen. Voorts den Hertoch een groot leger vergaederenede, sijn die van Lier getrocken op Waelhem; ende voorts op Mechelen naer Vilvoorden, alwaer sij 2 daegen ende 2 nachten bleven; van daer tot Schaerebeeck by Brussel, alwaer sy 14 daegen bleven, verbeydende de compste van die van 's Hertogenbosch, om welkers compste een groot deel van 't leger rontsom Brussel bleef opde dorpen verspreyt, ende trocken van daer in Soniën, ende

[p. 382]

van daer te Bracheneygen, daer 't gemeyn heyr begonst te vergaederen; van daer tot Nyvel. Die van Lier moesten wel cloecke mannen wesen, dat om hunnent wil soo dickwils crackeel viel onder wien dat sy souden comen. Want tot Nyvel gereser wederom een groot geschil tusschen die van Loven ende Antwerpen; elck woude hebben, dat die van Lier met hunnen Byvanck ende die van Santhoven met hunnen Byvanck hun volgen souden (sonder twijffel om hun vromicheyt). Maer alsoo het heyr trock metter macht vóór Braine-le-Comte, alwaer d'Engelsche metter macht inne waeren, ende dat doen niet en voechden, dat in sulcken noodt eenigen twist tusschen de steden soude reysen, soo wirdt van den graeve van St-Pol, die oversten van 't leger was, geordonneert, dat die van Lier ende Santhoven hem souden volgen, ende hunne tenten ende banieren by de syne souden staen, behoudelijck een iegelijck synen rechte, waer door die van Lier groote eere behaelden. Om dese Engelsche te verdryven soo heeft den graeve van S^t-Pol gecregen tot syne assistentie menichte van heeren, baroenen, ridderen, edelen ende vassalen. De Chronijcke seyt, datter te peert ende te voet wel 60000 vergaedert waeren van alle canten; ende sijn met dese groote macht vóór de stadt van Braine gecomen, ende hebben die seer sterckelijck beleyt ende seer vreeselijck bestormt; maer de Engelsche gaven hun in 't lest op, behoudelijck lijff ende goedt. Dus wirt de stadt van Braine gewonnen, verdestrueert ende ten gronde verbrant: het goet vande stadt wirdt verdeylt: die van Lier hadden onder andere een clock, die tegenwoordich op 't stadtshuys is hangende ende dient voor een uer-clock. Dit geschiede in 't Jaer 1424, den xi Meert. Ende doen Braine dus de gewonnen was, soo gaven hen veel steden over in handen vanden Graeve van S^t-Pol, verjaegende de Engelsche, dier noch overgebleven waeren, ende Henegouwe wirdt alsoo van de Engelsche verlost.

Anno 1465 trock den graeve van Charolois, sone van den goeden hertoch van Bourgondiën Philippus, naer Vranckrijck, alwaer hy by Parijs, tot Montlhéri, eene seer groote victorie behaelde tegen den coninck van Vranckrijck Ludovicus xi; ende wirdden sommige edelen van Lier ridder geslaegen; ende die van Lier behaelden daer groote eere.

Ontrent den selven tijt soo trock hertoch Philippus-den-Goeden met synen sone, den grave van Charolois, naer het landt van Luyck ende verdestrueerden Dinant; ende op 't selve pas wirdender te Monte-

[p. 383]

naken 2000 Luyckenaers verslaegen, alwaer die van Lier oock present waeren.

Anno 1466 soo ordonneerden den hertoch Philips-den-Goeden aen die van Lier een deel volck van wapenen te seynden inde stadt van Geldenaken, omde selve stadt de bewaeren.

Anno 1472 is hertoch Carel-den-Stouten, eenigen sone Philippiden-Goeden, met groote heyrvaert gereyst in Vranckrijck, ende won de steden van Nesle in 't landt van Vermandois, ende won Roije ende Mondidier, alwaer die van Lier den Hertoch oock ten dienste stonden.

Anno 1473 waeren een deel pijckeniers den Hertoch ten dienste tot Venloo, ende wirden van Stadtswege gecleedt ende versien van wapenen. Van dese pijckeniers was capiteijn Jan van Mol.

Anno 1475 waeren een deel pijckeniers den hertoch ten dienste tot Zutphen.

Anno 1477 waeren een deel van Lier ten dienste des Hertochs opde paelen van Vrankrijck, waer van Capiteyn was Jan van Sompeyken.

Anno 1479 trocken een deel borgery van Lier den erts-hertoch Maximilianus van Oostenrijck, sone des keysers Frederici ende prince van dese Nederlanden ten opsichte van sijn houwelijck met vrouwe Maria van Bourgondiën, eenige dochter ende erffgenaem des hertochs Carel-den-Stouten, ten dienste naer het landt van Luxembourgh, waer onder eenige borgers waeren, die sy Coloveniers noempden, ende waer van hooftman was heer Jan van Immerseel, ridder. Het quartier van Antwerpen moest opdat pas den Ertshertoch ende nieuwen heer der Nederlanden doen ten dienste seynden 2000 mannen.

Anno 1482 waerender een deel borgers van Lier den ertshertoch Maximilianus ten dienste in 't landt van Luyck, alwaer op dat pas eenen vrede getroffen wirdt tusschen den Ertshertoch voorseyt, ende die van Luyck; waerdoor tot Lier groote triumphe geschiede, ende de Rhetorijcke-Camers speelden openbaerlijck opde merckt.

[p. 384]

Van diversche Hertoghen ende Hertoghinnen, die tot Lier hunne Blyde Incompste ende oock eedt hebben gedaen. Voorts van diversche heeren, soo geestelijcke als werelijcke, die tot Lier geweest zijnde; voorts vergaederinghe van Staeten ende Steden binnen Lier, waer by blijckt, dat de Hertoghen de stadt van Lier ende haere ingesetenen seer bemindt ende in waerden hebben gehouden.
Eedt, die de Hertoghen ende Hertoghinnen deden alsmen hun hulden binnen Lier.

‘Dat sweire ick, als Hertoghe van Brabant, voor my ende myne naercomelingen, dat ick sal houden ende doen houden der stadt ende des Byvanck recht van Lier, haer privilegiën, usagiën, herbringen ende de oude costumen hun voortyden by Hertogen ende Hertoginnen van Brabant, onse ouders ende voorsaeten saliger memorie, verleent ende by hun gebruyckt, naer mijn beste macht ende vijff sinnen. Soo moet my Godt helpen ende 't Heyligh Evangelie!’

Anno 1369 was vrouwe Joanna, hertoginne van Brabant, tot Lier, ende waeren de Steden van Brabant aldaer vergaedert.

Anno 1382 stirff hertoch Wenceslaus sonder kinderen, ende is de regeringe gebleven aen sijne wedue, vrouwe Joanna voerseyt.

Anno 1387 was vrouwe Joanna tot Lier, ende wirdden haer geschoncken twee aemen wijn.

Anno 1392 was den bisschop van Camerijck Andreas van Luxembourgh, broeder des graeff van S^t-Pol, binnen Lier; ende de Stadt beschonck hem met eene aeme wijns.

Anno 1406 stirff vrouwe Joanna, hertoghinne van Brabant, sonder kinderen, ende is haer opgevolght Antonius, haer susters Margaretae sone; ende wirdt tot Lier gehult, ende dede den voerseyden eedt; den Hertoch lach vóór het Schepenhuys op een laecken lanck vijff ellen.

[p. 385]

Anno 1407 was hertoch Antonius van Bourgondië binnen Lier met den graeve van Nyvers ende den heere van Berghen, met de vergaederinge vande Leden; ende wirden aenden Hertoch geschoncken twee amen wijns.

Anno 1411, in Januario was den hertoge Antonius tot Lier, ende hem wirdt geschoncken eene ame wijns. In April daer naer soo dede hertochs Antonius tweede huysvrouwe, genaempt vrouwe Elizabeth-de-Schoone, dochter vanden hertoch van Gourlitten in Bohemen, ende erffgenaem des Hertochdoms van Luxembourgh, haer Blyde Incompste tot Lier.

Anno 1412 was hertoch Antonius met de Hertoginne ende alle de Staten tot Lier.

Anno 1413 dede den heer Joannes de Gavre, bisschop van Camerijck, syne eerste incompste binnen Lier; en de wirdt hem geschoncken een swert laecken, eene aem wijns ende twee snoecken.

Anno 1414 waeren tot Lier vergaedert dijnsdach inden Sincxen den Hertoge, de Hooft-Steden, de Staeten ende Cleyn-Steden.

Indit jaer was den Hertoch vier reysen tot Lier, ende wirdt hem t'elcker reyse geschoncken een ame wijns. Desen Hertoch namp groot plaisir inde stadt van Lier midts de soete locht, soo dat hy dichwils tot Lier quamp.

Anno 1415 was den Hertoch in dry maenden tijts drymael tot Lier, te weten: in Mey, in Junio ende daer naer in Augusto, ende de Stadt beschonck hem t'elcker reyse met eene ame wijns.

In September daernaer dede den hertoch tot Lier vergaederen de Staten ende de Steden van Brabant ende Vlaenderen, om een dachvaert te houden ter saecken van een different tusschen die van Antwerpen ende Mechelen.

Ende corts dacr naer, te weten: den 25 Octobris Anno voorseyt, bleef den voornoemden Hertoch verslaegen by Blangy, inden bloedigen slach tusschen de Fransche ende Engelsche.

In 't beginsel vanden jaere 1418 soo waeren tot Lier vergaedert de Hooft- ende Smal-Steden van Brabant; ende in Mey des jaere

[p. 386]

voorseyt soo dede Joannes-den-Vierden, sone des overleden hertoghs Antonij, als hertoge van Brabant sijn Blyde Incompste binnen Lier, wesende noch seer jonck van jaeren.

Inden jaere 1418 hielen de Prelaeten ende Hooft-Steden tot Lier een dachvaert.

Anno 1419 was hertoch Jan tot Lier ende vrouwe Jacoba, hertochs Wilms van Beijeren dochter; ende wirt elk een aeme wijns geschoncken.

Anno 1422 in Junio was hertoch Jan tot Lier, ende met hem was gecomen den cardinael van Playsanten metten graeve van S^te-Pol.

Anno 1423 hielen de Hooft-Steden ende Smal-Steden tot Lier een dachvaert.

Anno 1424 waeren tot Lier in de Paesschdaegen vergaedert de Staeten, de Hooft-Steden ende Smal-Steden.

Anno 1426 in de Palm- oft Goede weke was hertoch Jan tot Lier met de Staeten ende Steden van Brabant, ende waeren aldaer vergaedert op het stadthuys. Ende doen dese vergaederinge gehouden was, soo is hertoch Jan van Lier naer Brussel gereyst, ende comende tusschen Vilvoorden ende Brussel, is hem eene groote sieckte aengecomen, ende dese van daege tot daege seer vermeerderende, is hy opden Witten donderdach overleden, inden ouderdom van 24 jaeren, ende licht begraeven tot Vueren by hertoch Antonis, synen vaeder ende moeder. - Dese vergaederinghe wirdt ghehouden op het stadthuys, alwaer die van het Magistraet de Geestelijcke ende Edele mette Hooft-Steden ende andere steden twee daghen met bancquetten vereerden.

Anno 1427 soo wirdt tot Lier uyttvaert ghehouden van hertoch Jan, ende daer wierden ghemaeckt 45 groote wapenen ende 60 cleyn, ende dry groote met de helmen ende croonen, d'een daer aff aende tombe, d'ander van binnen aende choor, ende de derde boven aen het oxael, ende daer wirdden van Stadts wegen aenden armen uytgedeylt 7500 broots.

In 't selve jaer hielden de Edele vanden Lande met de Grootende Cleyn-Steden binnen Lier een dachvaert.

[p. 387]

Anno 1427 voorseyt quaemen tot Lier heraulten uyt het rijck van Bohemen, om bystandt tegen de Hussiten ende andere ketters te versoecken.

Naer het overlyden van hertoch Jan soo is hem in 't hertochdom van Brabant opgevolght Philippus, grave van S^t-Pol, synen broeder, den welck synen intrê dede tot Lier anno 1427 voorseyt, den 27^en July. Den Hertoch dede synen eedt vóór der Puijen van het stadthuys, ligghende den Hertoch op een stuck swart laecken van vijff ellen. Doen den Hertoch synen intrê dede soo quam hy met sijn edele ende 3 Staeten (die hy tot eender dachvaert beschreven hadde), naer den noene de Lovensche poort inne, alwaer de Geestelijcke ende de Magistraet mett de gulden hem inhaelden processionnelijck, ende de straten waeren gemeyt ende bestroyt gelijckmen ten ommeganck useert; ende de Stadt schonck aende abdisse van Nazareth, doen sy met de jouffvrouwen den Hertoge tegen geweest hadde metter processie, twee stoopen wijns.

In 't selve jaer soo was desen Hertoch noch dry reysen tot Lier, ende wirdt hem elcke reyse geschonken eene ame wijns.

In 't leste van dit jaer soo quamp met den voorseyden hertoch Philippus van Brabant den hertoch van Bourgondiën, Philippus Bonus, ende veel edeldoms metten Raedt van Brabant ende den Raedt van Bourgondiën ende hielden tot Lier een dachvaert met allen de Steden.

Anno 1430 in 't beginsel van den jaere hielen de Hooft-Steden en Smal-Steden tot Lier een dachvaert.

Anno 1430 voorseyt, den 4^en Angusti, is binnen Loven overleden den hertoch van Brabant Philippus, ende is van de Staeten des Landts vour synen opvolger verclaert Philippus-den-Goeden, hertoch van Bourgondiën, die doen ter tijt de stadt Compeigne belegert hadde. Ende in 't leste van het selve jaer dede hy binnen Lier sijn eerste incompste als hertoch van Brabant; ende wirdden aenden Hertoch van Stadtswegen geschoncken twee silvere potten.

Anno 1431 hielen de Staeten ende de Steden twee dachvaerden tot Lier.

[p. 388]

Anno 1432 waeren in April vergaedert tot Lier alle Hooft-Steden ende Smal-Steden, ende daer naer in Julio anderwerff. Corts daer naer is den hertoge Philippus mett de Edele ende Steden tot Lier vergaedert geweest, houdende op het stadthuys hunne vergaederinge negen daegen lanck; ende op 't selve pas dede vrouwe Isabella, dochter van Joannes, koninck van Portugael, ende derde huysvrouwe van den hertoch Philippus Bonus, binnen Lier haer Blyde Incompste.

In November in 't selve jaer hielen de Edelen en Steden noch een dachvaert binnen Lier op 't stadthuys.

Anno 1433, den 17^en Augusti, was tot Lier een dachvaert van allen de Baenroetsen, Edelen ende Hooft-Steden.

Anno 1434 hiel den Hertoch met de Staeten ende Steden binnen Lier een dachvaert.

Anno 1447 waeren de Edelen vanden Lande met de Hooft-Steden ende Smal-Steden tot Lier vergaedert.

Anno 1448 was den Raedt van Ceulen binnen. Lier.

In 't selve jaer waeren de vier Hooft-Steden tot Lier vergaedert.

Anno 1449 was binnen Lier den hertoch van Cleve metten hertoch van Gelder.

Anno 1450 waeren de Hooft-Steden ende Cleyn-Steden van Brabant tot Lier vergaedert.

Anno 1452 waeren tot Lier de hertogen van Cleve ende Gelder met veele andere heeren.

Anno 1454 waeren tot Lier vergaedert de Edele, de Hooft-Steden, ende Cleyn-Steden van Brabant.

Anno 1456 was tot Lier de hertoginne van Brabant met mevrouwe van Charolois, met veel Edelen. Ende tot Lier waeren oock veele Gedeputeerde van steden, als oock van Hollant, Brabant met den hooch-bailliu van Henegouwe, Philippus de Croij, heer van Sempy, ende den bailliu van Amiens.

[p. 389]

Anno 1458 was tot Lier den Bisschop van Luyck met den Dolphijn van Vranckrijck ende den Bastaert van Bourgondiën, ende heer Antonius, bastaert van Brabant, met veele andere heeren.

Anno 1459 was den heere Bastaert van Bourgondiën in Mey, met veele Heeren tot Lier, met den Raedt van Brabant, de Hooft-Steden, ende de Smal-Steden.

Anno 1467 dede tot Lier den hoochgeboren hertoch van Bourgundiën, Carel-den-Stouten, eenigen sone des hertochs Philippi Boni, als hertoch van Brabant syne Blyde Incompste tot Lier, ende wirdt hem van Stadtswegen geschoncken twee amen Rhijnschen wijn.

Anno 1468 was hertoch Carel tot Lier, ende die van het Magistraet aten ten huyse van den voorseyden Hertoch.

Anno 1470 dede binnen Lier haer Blyde Incompste vrouwe Margareta van Yorck, des hertochs Caroli huysvrouwe, ende suster des conincks van Engelant Eduardi; ende wirt haer, boven haer juweel, geschoncken een vat wijns. Ende tot Lier wirt groote triumphe bedreven.

Anno 1473 waeren de Staeten van het Landt tot Lier vergaedert.

Anno 1475 quam tot Lier de oude Hertoginne van Bourgondiën, om de heylige reliquiën van S^t-Gommaer te besoecken, ende dede tot Emblem, aende fonteyn, misse doen, die sy hoorde; ende wirdt aen haer geschoncken eenen boeck van parcquement, waer in geschreven stont het leven van S^t-Gommaer.

Anno 1476 den 20^en Decembris waeren tot Lier vergaedert de gedeputeerden van de vier Hooft-Steden.

Anno 1477 den 5^en Januarij wirdt hertoch Carel-den-Stouten vóór de stadt Nancy vanden hertoch van Lothringen verslagen; ende is hem opgevolght in syne staeten ende landen syne eenige dochter, vrouwe Maria van Bourgundiën.

Anno voorseyt, den 15^en Octobris, dede de genadige vrouwe Maria van Bourgundiën haer Blyde Incompste als Hertoginne van Brabant

[p. 390]

binnen Lier; ende die Stadt schonck haer een juweel, weert zijnde 100 croonen, ende des avonts als sy innequaem, een ame Rijnschen wijn.

Anno voorseyt, op S^t-Gommaers dach, quam de oude Hertoghinne van Bourgundiën tot Lier, ende offerde twee silvere candelaers, ende volghde met groote devotie de reliquiën van S^t-Gommaer inde processie.

Den hoochgeboren Aertshertoch Maximilianus van Oostenrijck, sone des Keysers Frederici 3^tij, getrouwt hebbende de voorseyde vrouwe Maria van Bourgundiën, princersse deser Nederlanden, heeft den 13^en Januarij des jaers 1478 gedaen syne Blyde Incompste tot Lier; ende daer waeren present: de oude vrouwe van Bourgundiën, heer Antonius, bastaert van Brabant, den heere van Ravesteyn, den grave van Nassau, ende noch veel andere heeren ende edeldom; ende wirden aenden genadigen heer geschoncken twee hooghe swaertte laeckenen.

Anno 1479 wirdt tot Lier een dachvaert gehouden van de Hooft-Steden ende Smal-Steden.

Anno 1479, den 22^en Juny, quam de oude vrouwe van Bourgondiën tot Lier.

Anno 1480, den eersten April, was den aertshertoch van Oostenrijck Maximilianus tot Lier met veele heeren ende edeldom; ende in Junio daer naer quam tot Lier den jongen prince Philippus Pulcher, sone des aertshertochs Maximiliani van Oostenrijck ende van vrouwe Maria van Bourgundiën.

Anno 1481 was den aerts-hertoch Maximilianus van Oostenrijck tot Lier met vele heeren ende edeldom.

Anno 1482 was den aerts-hertoch Maximilianus tot Lier met den bisschop van Camerijck Henri de Berghes, ende vele edeldom.

In 't selve jaer, den 6^en Februarij, wirdt tot Lier een dachvaert gehouden vande Edelen des Landts, alwaer present waeren: den heere van Nassau, den chancellier van Brabant, den cancellier van Bourgondiën, de heeren van Perwez, Rotselaer, met veele andere heeren.

[p. 391]

In 't selve jaer, den 13^en Mey, wirdt alhier gehouden een dachvaert op het stadthuys van al de steden van Brabant.

In 't selve jaer, den 7^en Augusti, waeren tot Lier vergaedert dry Hooft-Steden van Brabant met die van Mechelen; ende waeren twee daegen vergaedert op het stadthuys, ende wirden van die van Lier eerelijck beschonken.

Anno 1483 hielen de Hooft-Steden van Brabant tot Lier een dachvaert op het stadthuys met die van Mechelen.

Anno 1485 was den aertshertoch Maximilianus van Oostenrijck, naederhandt Roomsche coninck, tot Lier in pelgrimagie, om S^te-Gommaers reliquiën te besoecken.

Anno 1486, in begingh vanden jaere, was den hoochgeboren aertshertoch Philippus van Oostenrijck, des Roomsch koninckx Maximiliani sone, tot Lier; ende wederom den 2^en October daer naer met de oude vrouwe van Bourgondiën, den hertoge van Cleve ende veele andere heeren.

Anno 1487, den 30^en Januarij, hielen die van Mechelen ende Antwerpen een dachvaert op het stadthuys van Lier.

Anno 1487, den 31^en April, was den Roomschen koninck Maximilianus van Oostenrijck tot Lier.

Anno 1488, den 15^en Mey, wirdt tot Lier op het stadthuys gehouden een dachvaert vande Staeten des Lants ende vande vier Hooft-Steden.

Anno 1488 voorseyt, den 5^en Octobris, was den Keyser Fredericus van Oostenrijck, vader des Roomsch koninckx Maximiliani, tot Lier, met veele keurvorsten ende Duytsche heeren; ende den 20^en Octobris daer naer quam oock aldaer den Roomschen coninck Maximilianus van Oostenrijck, synen sone.

Anno 1489, was den hertoch Philippus Pulcher, prince deser Nederlanden, tot Lier, met den cancellier van Oostenrijck ende den cancellier van Brabant.

Anno 1490 den 3^en January was den hoochgeboren aertshertoch

[p. 392]

Philippus voorseyt binnen Lier met den hertoch van Saxen, den cancellier van Oostenrijck, den cancellier van Brabant, den heer van Walheyn ende anderen edeldom.

Anno 1495 trouwde tot Mechelen don Ferdinando, den iersten geboren sone des coninckx van Arragon, vrouwe Margareta van Oostenrijck, dochter des Roomschen coninckx Maximiliani ende suster des aertshertochs Philippi Pulchri.

In 't beginsel vanden jaere 1496 soo trock den hoochgeboren aertshertoch Philippus met schoonen staet naer Duyschlant tot Maximilianus, synen vader, den Roomschen coninck, ende quam weder uyt Duyschlant binnen Lier den 17 Octobris des selve jaer. Ende vrouwe Joanna, tweede dochter des koninckx van Arragon ende suster van don Ferdinando voorseyt, quam uyt Spaegniën in Zeelandt met 135 schepen; ende daer quamen met haer 2400 Spaegniaerden, die men doen noemden de Blauw Capkens. Vrouwe Joanna aldus in Zeelandt gearriveert sijnde, wirdt met grooten staet in Brabant naer Lier geleyt, alwaer sy opden XX^en Octobris getrouwt wirdt vanden bisschop van Camerijck Henricus de Berghes, met den aertshertoch Philippus. De feest wirdt gehouden in d'Abs-herberge; maer den Aertshertoch quam des nachts met syne bruyt logeren in het huys van Mechelen, aende Ysere-Brugge. Daer geschieden binnen Lier groote triumphen, als van vieren, spelen ende andersints. De Beenhouders hadden den hoochsten prijs van 't vieren; de Rhetorijck-camers speelden battementen vóór het huys, daer den Aertshertoch logeerde; ende om dese battementen te sien, wasser vergaedert eene groote menichte van volck, ende daer stonter een groot deel opde brugge, daer nu de Ysere-brugh staet, hetwelck doen maer een houte brugh en was, ende door de menichte van 't volck daer op staende soo viel de brugge in 't waeter met allen het volck, alwaer doen cene steenebrugh gemaeckt wirdt. De stadt beschonck elcke Rhetorijck-camer met een vat biers. Ende doen den Hertoch syne intred dede, soo setten de Rhetorijck-camers allen hun silverwerck vóór hunne Camers ten thoone. De Hooft-Steden van Brabant sonden tot Lier haere gedeputeerde om den Aertshertoch geluck te bieden.

Anno 1500, den 24^en February, is vrouwe Joanna tot Gent gelegen van eenen jonghen sone, die genaempt wirt Carolus, die namaels keyser van Roomen is geweest. Men hiel van blijdschap binnen

[p. 393]

Lier processie ende de ommeganck-wagens reden inde selve. Die Schutters waeren in hun harnas; 's avonds vierden de Gulden, de Rhetorijck-camers ende de Ambachten; de Wulle-wevers hadden den hoochsten prijs van 't vieren, ende de Groijende ende Jenette speelden battementen.

Anno 1501 was den peys gesloten tusschen den koninck van Vranckrijck, Ludovicus-den-Twaelfsten, ter eendre, ende den aertshertoch Philippus, ter andere zyden; waer om tot Lier den 24^en Augusti groote triumphe wirdt bedreven. De Beenhouwers behaelden den hoochsten prijs van 't vieren; den Handtbooch den tweeden prijs.

Anno 1507, den 18^en Februarij, waeren tot Lier vergaedert de Staeten van Brabant met de vier Hooft-Steden, als van Thienen, Breda, Bergen, Herenthals, Diest, Leeuw, Geldenaken ende Turnhout, etc.

Anno 1507 voorseyt, den 10^en Julij, dede binnen Lier syne Blyde Incompste den doorluchtigen heer Jacobus de Croij, sone des heere Joannis prince van Chimay, bisschop van Camerijck.

Anno 1508, den 15^en Septembris, dede den hoochgeboren Roomschen keyser Maximilianus met den aertshertoge Carolus van Oostenrijck, hertoghe van Brabant, etc. tot Lier syne Blyde Incompste.

Daechs daer naer, wesende den 16^en September, wirdt den voorschreven Keyser momboir uyt geroepen van synen neve, den aertshertoch Carolus van Oostenrijck, gedaen hebbende den eedt daer toe staende. Dit geschiede op een stellagie vóór de Puijen van het stadthuys. De Geestelijckheyt met de heeren van het Magistraet haelden den Keyser ende den aertshertoge Carolum uytt d'Abts-herberge met de processie ende het Alderheylichste Sacrament naer de groote kerck, ende den dienst geeyndicht sijnde, gingen met stoet naer de merkt, om den voorschreven eedt te doen; ende wirdt dien dag geboden te vieren ende van handt werck stil te sijn, ende wirden groote triumphen gedreven; ende daer wierden geschoncken aen den Keyser ende den aertshertoch Carolus 2 amen Rhijnschen wijn.

Anno 1508, den 29^en December, was binnen Lier den bisschop van Parijs ende den Ambassadeur vanden coninck van Vranckrijck, met andere princen ende heeren.

[p. 394]

Anno 1510, den 28^en November, quam vrouw Margareta van Oostenrijck, dochter des keysers Maximiliani cnde moye des aertshertochs Caroli, als regente van wegen syne K.M. van dese Nederlanden, tot Lier, met den heere van Chièvres, den heere van Nassau, van Sevenbergen ende andere.

Anno 1511, den 2^en Julij, quam den grootmachtigen keyser Maximilianus van Oostenrijck met grooten staet binnen Lier.

Anno 1511 voorseyt, den 14^en Decembris, was tot Lier een dachvaert, alwaer present was: vrouw Margareta van Oostenrijck, gouvernante van dese Nederlanden, ende den heere van Chièvres mette Geestelijcke ende Edele ende de vier Hooft-Steden van Brabant.

Anno 1513, den 20^en Mey, waeren tot Lier op het stadthuys vergaedert de Staeten vanden Lande, ende wirden vereert met een eerelijck banquet.

Anno 1514 waeren wederom de Staeten ende Steden tot Lier vergaedert.

Anno 1516, den 21^en Januarij, quam tot Lier den keyser Maximilianus, den coninck van Castiliën Carolus ende den heere van Chièvres, met veele andere heeren, ende waeren daer veel tijts.

Anno 1517, den 30^en Mey, quam binnen Lier den doorluchtigen heer Fredericus van Baden, bisschop van Uyttrecht, ende wirt vereert met eene ame Rhijnschen wijn.

Anno 1518, den 21^en Meert, was tot Lier een dachvaert, alwaer present waeren: den abt van S^t-Bernaerts, van S^t-Michiels, den chancellier van Brabant, den heere van Ravesteyn, den heere van Montagijs, den Thresorier met noch andere Raetsheeren, de Hooftsteden ende de gedeputeerde van Luyck.

Anno 1519, den 18^en Mey, wirdt tot Lier gehouden de uytvaert van den hooghgeboren keyser Maximilianus van Oostenrijck, die in Duytslant was gestorven.

'S anderdaechs, wesende den 19^en Mey, was tot Lier eene dachvacrt, alwaer present was: vrouwe Margareta van Oostenrijck, de abten van

[p. 395]

Perck, van S^t-Bernaerts, S^t-Michiels, van Grimbergen, Everboden, Tongerloo, Diligem ende den Chancellier, den prince van Chimay, de heeren van Bergen, van Hoochstraeten ende meer andere heeren met de gedeputeerde vande vier Hooft-Steden, ende dese dachvaert duerde sesse daegen. De Stadt vereerden hun op 't stadthuys met een bancquet ende de Rhetorijck-camers met battementen.

Anno 1524, den 15^en Mey, wirdt tot Lier een dachvaert gehouden, alwaer present waeren: vrouwe Margareta, den bisschop van Palermen, de prelaten van Brabant ende eenige heeren vanden Gulden Vliese met de vier Hooft-Steden. De stadt beschonck hun met een bancquet op het stadthuys.

Anno 1524 voorseyt deden die vande Stadt repareren het hoff van Denemarcken, gestaen op het Kerckhoff achter het kercken-huys.

Anno 1525, den 18^en Februarij, quam tot Lier woonen Christiernus 2^dus, coninck van Denemarcken, uyt sijn rijck verjaeght; hy hadde getrouwt vrouw Isabella van Oostenrijck, suster des keysers Caroli Quinti.

Anno 1525 voorseyt schoten de Coloveniers den vogel, ende Christiernus 2^dus, coninck van Denemarken, mede schietende, treften den Papegay aff, soo dat den coninck der Denen wirdt coninck vande Coloveniers van Lier.

Anno 1525 voorseyt, den 27^en Mey, quam tot Lier vrouw Margareta van Oostenrijck om te haelen de dry kinderen vanden coninck van Denemarcken, ende met haer was comen den grave van Bueren, den heer van Hoochstraten, den heer van Berghen, etc.

Anno 1525 voorseyt, in den Ommeganckweke, soo nooden de Magistraet van Lier den coninck van Denemarcken tot een hoffelijck bancquet, daer by was den bisschop van Palermen, ende noch eenen anderen bisschop, Alexius genaempt, met andere edele heeren.

Anno 1526, den 24^en Februarij, was tot Lier eene groote triumphe ten oorsaecke van den peys tusschen den Roomschen keyser Carolum-den-Vijfden ende den gevangen koninck van Vranckrijck, Franciscum-den-Eersten, binnen Madrid, op den 14^en Januarij 1526 gesloten. Men ginck processie generael, alwaer den abt van Villers het Alder-

[p. 396]

heylichste Sacrament droegh. De Gulden droegen waschlichten, ende de Rhetorijck-camers van gelijcken.

Anno 1528, in Mey, was tot Lier een dachvaert vande Staeten ende Hooft-Steden van Brabant.

Anno 1530, den 27^en Meert, wirdt tot Lier processie gehouden ter begeerte van vrouwe Margareta van Oostenrijck, gouvernante van Nederlandt, tot danckbaerheyt dat syne Keyserlijcke Majesteyt Carolus Quintus gecoroneert was; ende wirdt geboden t' 's avonts te vieren; de schutters van den Voetboge hadden den hoochsten prijs van 't vieren, de Coloveniers den tweeden, etc.

Anno 1530 voorseyt, den 20^en Decembris, wirden tot Lier d'exequiën gehouden van vrouwe Margareta, regente deser Nederlanden van wegen syne K. Majesteyt, die tot Mechelen, den 27^en November te vooren, gestorven was.

Anno 1530, den 3^en Junij, wirdt tot Lier gehouden de uytvaert vande keyserinne, vrouwe Isabella, dochter van Emanuël, koninck van Portugael, ende huysvrouwe vanden Keyser Carolus V.

Anno 1540, den 25^en Mey, quam binnen Lier den victorieusen keyser Carolus, den vijffden van dyen naem, maer den eersten van cloecke daden, met hem hebbende syne suster, vrouwe Maria van Oostenrijck, douagière van Hungaryën, gouvernante deser Nederlanden, den hertoge van Milaenen, den bisschop van Luyck, met noch veel princen ende edelen, ende veel gedeputeerde der Steden.

Anno 1549 quam den prince van Spaegniën Philippus Secundus, sone des keysers Caroli Quinti, binnen Lier, ende hem wirdt geschoncken twee amen Rhijnschen-wijn.

[p. 397]

Vanden quaeden ende malheureusen tijt doen de Predicanten vande vremde secten begonsten op te staen; voorts eenighe gedenckweerdige saecken ten tyde vande Troubelen geschiet, soo inde Stadt als in haeren Byvanck.

Anno 1566, den 21^en Julij, beval Haere Hoocheyt Margareta hertoginne van Parma, gouvernante deser Nederlanden voor syne Catholijcke Majesteyt Philippus-den-Tweeden, by haere geslotene brieven, gesonden aende Magistraet van Lier, goede wacht te houden, 't volck in ordre te stellen ende met rotten te verdeylen, hen vermaenende van niet te gaen tot de nieuwe predicatiën; ingevalle van swaericheyt, dat men haer soude adverteren. Ende diesvolgens is Haere Hoocheyt geadverteert, dat opden 8^en dach der maendt Augusti, wesende eenen Sondach, seeckeren Predicant was gecomen van Antwerpen, vergeselschapt met veel volckx te peerde, te waegen ende te voet, ende heeft de nieuwe predicatie gehouden buyten deser stadt, niet verre van der Anderstadt, welcke plaetse noch genoempt wordt het Geusen-Kerckhoff oft Geusen-Kerck.

Op den 27^en Augusti 1566 is heer Caeraels Quarré, raet van Brabant, (naerdien die van Lier versocht hadden eenige persoonen van qualiteyt alhier gecommitteert te worden), gesonden als Commissaris en Superintendent vande stadt van wegen Haere Hoocheyt. Voorts hebben de Predicanten met hunne aenhangers soo veul gedaen, dat de geestelijckheyt in S^t-Gommaers kercke gelaeten heeft den Godtsdienst.

Den 8^en September daernaer hebben de Geestelijckheyt weder hunnen godtsdienst beginnen te eontinueren.

Den 21^en September daer naer hebben die vande Stadt tot hunnen grooten cost aengenomen (by advyse van Haere Hoocheyt), 120 soldaeten tot defensie vande Kercke, oude ende Catholijcke Religie, ende de Stadt cocht de soldaeten harnasschen, stormhoeden, haeckebussen, hellebaerden ende andere crijchs-instrumenten.

[p. 398]

Anno 1566, den 8^en November, sondt de hertoginne van Parma binnen Lier de Vaentkens-knechten in guarnisoen.

Anno 1567, den 15^en Augusti, sijn alhier door ordonnantie vanden hertoge van Alba in de stadt van Lier comen logeren het regiment Spaegniaerden van het Tercio van Lombardyën, onder den Maistro de campo Sancho de Lodono, sterck wesende wel 3000 mannen; ende sijn daer blyven logeren tot inde Heyligen Paesschdagen des volgende jaer 1568.

Anno 1568 als den rebellen prince van Oraigniën over de Maese in Brabant was gecomen, is binnen Lier in guarnisoen geweest den heere graeve van Reulx, met 6 vendelen Walsche soldaeten.

Anno 1570, 1^en Augusti, dede binnen Lier syne eerste intrede Franciscus Sonnius, 2^en bisschop van Antwerpen.

Anno 1572, inde maendt Julius, den voorseyden prince van Oraigniën anderwerff de Maese overgesett hebbende ende door Brabant marcherende, om Bergen in Henegouwe vande Konincksche onder het beleyt des hertochs van Alba belegert, te ontsetten, hebben binnen de stadt van Lier gelogeert geweest 3 vaendelen voetknechten ende 7 cornetten lichte ruyteren.

Anno 1572 voorseyt, den 5^en September, wesende eenen Woensdach ende mercktdach der ossen, sijn aende stadt Antwerpsche ende Lovensche poorten gecomen seker volck van wapenen te voet ende te peerdt uyt de stadt van Mechelen (de welcke guarnisoen vanden prince van Oraigniën hadden innegelaeten ende het Spaensch geweygert), meynende de stadt van Lier door het innecomen der ossen te suppreneren; maer sijn door groot debvoir vande borgers ende Waelen alhier in guarnisoen liggende, van hun vermeten gefrustreert geweest, confuselijck naer huys wederkeerende met de gene, die tot Duffel met sacken gecomen waeren om den buyt inne te stecken, ende op den 7^en October daer naer sijn ter contrairiën vande Spaegnaerden geplundert geweest.

Anno 1576 den Maistro de Campo Juliaen Romero liggende binnen dese stadt met secker guarnisoen Spaegnaierden, heeft inde maendt Augustus, September ende andere ende naestvolgende maen-

[p. 399]

den, de borgeren, soldaeten, ende Bijvancks-lieden continuelijck doen wercken, soo in 't affhouden vande boomen als ander houdt, ende d'affbrecken van sommige huysen buyten de stadt gestaen, maeckende buyten de selve verscheyde bolwercken, beschryvende over al de dorpen om binnen dese stadt te brengen alderhande graen, hoy ende stroy met andere provisie; ende heeft oock aengeslaeghen seeckere quantiteyt van ossen alhier te merckt gebrocht, die hy heeft doen slaegen ende het vleesch doen brengen in S^t-Peeters-Capelle, ende doen souten ende op malcanderen daer op steenen leggen, sonder inde vaten te doen.

Anno 1576 voorseyt, den 18^en October, heeft den voorschreven Juliaen Romero met syne Spaegnaerden tot Waelhem overvallen seeckere soldaeten van Staeten wegen aengenomen sijnde, brengende alhier mede gevangen eenen capiteyn.

Anno 1576 voorseyt, den 27^en October, is de voorseyde Romero uyt de stadt getrocken met syne Spaegniaerden naer Duffel, alwaer liggende waeren seeckere menichte van Staeten-soldaeten, die hun eerst soo dapperlijck weirden, dat de Spaegnaierden te rugge wirden gedreven; maer de selve wedergedreven sijnde vanden voorseyden Romero, heeft het voorseyt Staeten-volk de vlucht genomen met verlies van veel volckx, besonder die verdroncken waeren met het inbreken vande brugge tot Duffel.

Anno 1576 voorseyt de saecken der Nederlanden in groote confusie geraeckende ende de tweedracht tusschen de Spaegnaerden ende den Raedt van Staeten meer toenemende, hebben die van Antwerpen in hunne stadt in garnisoen genomen het regiment vanden graeve Philippus van Egmont, sone van den onthoofden Lamoralius, ende het regiment Hoochduytschen des graeve Othonis van Obersteyn, ende hadden voor hunnen gouverneur Fredericus de Perrenot, heer van Campaigney, broeder des cardinaels van Granvelle. Het welck Faustinus d'Avila, gouverneur van 't casteel vernemende, dede van Lier comen Julian Romero met syne Spaegnaierden ende de andere guarnisoenen der omliggende steden, ende is alsoo op den 4^en November des voorseyts jaere, met groot gewelt inde stadt van Antwerpen gevallen, ende de selve geplundert hebbende, sijn de Spaegnaierden met rijcken buyt gelaeden onder Juliaen Romero naer Lier gekeert, al waer sy doen floreerden al oft het al graven ende princen

[p. 400]

hadden geweest. Hunne jongens ende Muchachos floreerden al van gelijcken, ende het was een groot cruys voor die van Lier hun soo te sien brageren met de goederen van hunne goede gebueren. Ende een saeck wasser te verwonderen, doen Antwerpen ingenomen was, dat men alsdan binnen Lier ontrent den avont hoorden het gedruysch van trompetten, trommelen ende besonder het gedruysch van 't loopen der peerden, die langhs de straeten op de cassyen liepen.

In 't leste van November Anno voorseyt was binnen Lier groote vreese, soo onder de soldaeten als onder de inwoonderen, ter oorsaecke dat de Staeten van dese landen de stadt Lier souden belegeren. Waerom groot debvoir wirdt gedaen by cleyn ende groot, in 't fortificeren deser stadt, alswanneer oock wirden affgebroken de huysen buyten de Lovensche poort opden steenweg staende. - Desen steenweg was doen ter tijt wederzyden met huysen besett; - ende dies niet tegenstaende de voorseyde Spaegnaierden vol geldts ende buyt steckende van Antwerpen, hielen diversche bancquetten, triumphen, bataillen, tornoy-spelen ende andere feesten.

Opden 4^en Februarij des jaers 1577, wesende eenen Sondaeg, hebben de voorseyde Spaigniarden de merkt doen affpalisaeten, ende aldaer openbaerelijck schermutseringen te voet en te peerde gedaen, steeckende te peerde naer den rinck ende oock naer seeckeren gewapenden man op eene pinne draijende, gelijck sy oock deden opden 18^en ende 19^en der selver maendt, hoe wel den gemeynen man in groote droeffheyt was, soo om het misval vande stadt van Antwerpen, alsmede om de benautheden van victualie, want soo sy lieden ende der Staeten volck alle dorpen bedorven hadden, waerdoor geen oft luttel victualie ter merckt quam, soo gelde een pont boter doen ter tijt hier 6 à 7 stuyvers, ende andere dingen naer advenant.

Anno 1577, den 15 Februarij, quam den legher der Staeten liggen tot S^t-Cathalynen-Waver.

Anno 1577 voorseyt, den 10^en Meert, is aende borgerye van Lier hun geweir gerestitueert, het welck hun vande Spaignairden was affgenomen.

Anno 1577 voorseyt, de Pacificatie van Gendt ende vervolgens de verseyndinge der Spaignaerden ende andere uytlantsche volckeren

[p. 401]

vanden prince Joannes van Oostenrijck tot Marche-en-Famine, in het hertogdom van Luxembourgh, onderteeckent sijnde, is opden 21^en Meert des voorseyts jaer, wesende eenen Donderdach, Juliaen Romero met alle syne Spagnairden uit dese stadt naer Maestricht getrocken, ende alsoo die vande Magistraet gewaer wirdt, dat het vendel Duytschen wesende onder den capiteyn Cornelis vanden Eynde geerne hier binnen hadde gebleven om met meer Duytsche hunne betaelinge te bekomen, gelijck naederhandt geblecken is, hebben versocht aenden vorseyden Juliaen Romero, dat hem gelieven soude de voorseyde Duytschen eerst te doen uyttrecken, gelijck hy gedaen heeft.

Ten selven daege sijn inde stadt gecomen twee vendelen Waelen, uyt den leger liggende tot Onse-Lievrouwe-Waver, wesende vanden regimente des graeve Philippi van Egmont.

Anno 1577 voorseyt, in de maend April, is inden leger vande Staeten tot Onse-Lievrouwe-Waver groot gebreck geweest van gelt, als andersints, ende alsoo men opden sesden dach April justicie ende correctie doen woude over eenige gevangenen misdaedigen, is aldaer eenen grooten tier ende muytery opgestaen, sulckx datmen de justitie niet en heeft derven doen, ende is den 25^en vande selve maendt den leger van daer vertrocken.

Anno 1577 voorseyt, den 3^en Augusti, is binnen Lier gecomen den graeve van Egmondt met dry vendelen voet-knechten, den welcken op eenich quaedt aengeven, op den 5^en dach der selver maendt, heeft doen apprehenderen joncheer Willem Brandt, heer van Bouwele, etc., schouteth der stadt, ende Franchoys van Berckele, synen stadthouder, ende meester Hendrick van Dornhoven, secretaris deser stadt, dewelcke op den 12^e Augusti wirden ontslaegen.

Opden 30^en October 1577 voorseyt, wesende eenen Woonsdach, is alhier gecomen den aertshertoch Matthias van Oostenrijck, sone van den keyser Maximilianus-den-Tweeden, ende broeder des keysers Rudolpbus 2, dus geaccompagneert met den graeve van Egmont, den prince van Espinoy, den viscomte van Gent ende andere heeren met hunne hallebardiers ende gevolge, waermede den voorseyden Aertshertoch gewoonelijck was vergeselschapt; maer corts daer sijn de voorseyde heeren vertrocken, laetende hem sonder gaerde, waerom

[p. 402]

hem vande Stadt wegen door den mondt vanden secretaris Courtoys is gepresenteert behoorelijcke suite ende wachte door de borgery te doen, die hy eerelijck refuseerde, seggende: Scio me esse penes amicos et ideo non egere custode corporis. Den secretaris repliceerde, dat de Stadt dat van Syne Hoocheyt was vereysschende, sulckx dat de borgers van Lier als hellebaerdiers ende lijfschutters dagelijcx den Vorst hebben geconvoijeert ter kercke ende elders gaende.

Anno 1577 voorseyt, den 21^en November, is van Lier naer Anwerpen vertrocken den voorschreven Aertshertoch van Oostenrijck, vergeselschapt met de borgeren van Lier te peerde ende te voet, tot in het clooster van S^t-Michiels, alwaer de selve borgery vande Guldebroeders eerlijck getracteert wirdt; ende de Stadt van Antwerpen sont hun den wijn met een sledde.

Anno 1578 Syne Hoocheyt Joannes van Oostenrijck vande Staeten vyant verclaert, wint, niet sonder merckelijcke hulpe Godts, den 31^en Januarij des voorseyden jaere, dien gewichtigen slach van Gemblours, ende soo hy, syne victorie vervolgende, in 't landt was naekende, soo hebben die van Mechelen opden 16^en Februarij het schoon groot Beggijn-hoff buyten S^te-Cathalynen-poort affgebrandt, alwaer doen ter tijt wel duysent Begijntkens innewoonden. Voorts wirden allen de huysingen ende hoven rontsom Lier affgetrocken, als Colebrants-hoeven ten dijcke by Maes-fort ende meer andere; oock de opgaende boomen affgehouden, al onder decksel, dat den vyandt daer eenige belegeringe soude hebben connen maecken. Het geheel landt was beroert: de steden van Aerschot ende Sichen wirdden ingenomen ende het volck vermoort. Het dorpvolck quam met groote hoopen binnen Lier gevlucht omde groote tyrannie, die buyten inde dorpen geschiede.

Anno 1578 voorseyt, den XI^en Meert, lach in het clooster van Nazareth een vendel Schotten.

Anno 1578 voorseyt, alsoo de Engelsche tot Lier in guarnisoen liggende, seeckere conspiratie gemaeckt hadden, soo sijn nachts den 4^en Mey heerelijck innegebrocht dry vaendelen Duytschen vanden regimente vanden baron van Peetersom, ende de voorseyde Engelsche vertrocken den 12^en der selver maendt. Ten selven daege sijn seeckere andere Engelsche vóór de poort van Lier gecomen met brieven vanden graeve van Bossu; maer hun wirt weygeringe gedaen van inne te comen.

[p. 403]

Anno 1578 voorseyt wirt van wegen den prince van Oraigniën veel silver uit de kerck van S^t-Gommaer, inde maent Julio, gehaelt.

Anno 1578 voorseyt, den 7^en Julij, quam den leger vande Staeten liggen opde Nijlsche-heyde, Kessel, Nylen ende Herenthout. Alsdoen was Lier vol gevluchte huyslieden, soo datter geen plaetse binnen de stadt te becomen was, ende veel menschen stirven van honger; voorts alsoo den ooghst aenstaende was, wirden allen de graenen op het veldt verdestrueert; ende bleven daer liggen tot den 23^en Julij, alswanneer sy vertrocken naer Kierbergen.

Anno 1578 voorseyt, den 20^en Augusti, is binnen Lier gecomen ten 10 ueren vóór noen den aertshertoge Matthias van Oostenrijck, den welcken vande Stadt den wijn gepresenteert wirdt; als doen was den leger van den hertoge Joannes Casimirus, broeder van den Pals-graeff vanden Rhijn, tot Santhoven, den welcken hy dede marcheren naer de Nijlsche-heyde, alwaer den voorseyden Aertshertoch den selven ginck visiteren, gestelt sijnde in goede slachorden; ende overmidts de legers vande Staeten, vanden hertoch Joannes Casimirus, vanden prince van Oraigniën, vande Staeten van Hollant ende van Zeelant, ende den leger van Syne Hoocheyt Joannes van Oostenrijck het landt van Brabant seer graffeerden ende bedirven, soo is het selve landt soo verwoest ende geruïneert geweest, datmen in dat jaer inden lande van Brabant geenen ooghst inne dode, ende opde dorpen waeren noch menschen, noch beesten te vinden, maer waeren al vertrocken ende gevlucht inde naeburige steden ende landen ende oock, onder andere, inde stadt van Lier, ende dat met sulcke eene menichte, dat de huysen ende plaetsen over al vervult waeren, waer door ende andersints door de gehenckenisse Godts in 't selve jaer, besonder in de maendt van September ende de naest volgende maenden is opgestaen een seer groote sterfte en peste, waer van luttel huysen binnen de stadt van Lier vry sijn geweest; ende dese peste gedurende stirven binnen Lier over de vijf duysent menschen. De swerte Ruyters (soo noemde men de Spaegnairden), beroofden de huyslieden van hunne beesten, haelden die selve ende voerdense weg, hun settende op groot rantsoen. Oock deden het Staeten-volck van Hollant allen het quaedt, dat sy verdencken costen, beroovende opde dorpen alle de kercken van hunne ornamenten, silverwerck, coperwerck ende yserwerck, ende deden de clocken vande thorens, etc.

[p. 404]

Anno 1579 wirt het clooster van Nazareth van het garnisoen binnen Lier liggende vande Staeten wegen, affgebrandt; alswanneer aldaer abdisse was vrouw Joanna van Goirle, die welcke veele schoone metselryen vóór ende naer het affbranden heeft gemaeckt; ende is gestorven den 24^en Julij 1613, geregeert hebbende als abdisse inde aldergrootste benautheyt ten tyde der troubelen, den tijt van 47 jaeren.

Anno 1579 voorseyt, den 16 Januarij, wirden de clocken der omliggende dorpen voor goeden buyt wech gevoert ende te schepe gedaen, te weten: die van Ballaer, Kessel ende Putte, die hier gevlucht waeren.

Anno 1579 voorseyt, in Februario, wirdt de collegiale kercke van S^t-Gommaer binnen Lier gesloten, ende goede Roomsche Catholijcken en mochten hunnen godtsdienst niet doen ofte clocken luyden.

Anno 1579 voorseyt, den eersten Meert, wirdt de hooftkercke weder geopent, ende de Catholijcken deden hunnen dienst, maer sonder luyden.

Anno 1579, den 3^en Meert, wirdt d'abdye van Nazareth affgebrant, etc. ut supra.

Anno 1579 voorseyt, den 4^en Meert, naemen de Spaignaerden het huys van Grobbendonck in, ende trocken van daer voorts naer Geel, Mol ende andere dorpen.

Anno 1579 voorseyt, inde selve maendt Meert, was binnen Lier eene groote ontsteltenisse ende beroerte ter oorsaecken, dat de vremde Predicanten binnen Lier ingebracht, in S^t Gommaers kercke wilden preecken. Ten lesten vercregen sy noch, dat sy mochten inde Cluyse predicken, alwaer sy het lauter woort Godts vercondighden, ende den 29^en der selver maendt wirden aldaer alle de belden ende ornamenten in stucken gebrocken.

Anno 1579 voorseyt, den XI April, quam den leger der Staeten liggen tot Duffel.

Anno 1579 voorseyt, den 4^en Mey, wirt affgelesen ende gepubliceert, dat niemant eenige kercke mocht breken.

[p. 405]

Anno 1579 voorseyt, den 22^en Junij, op den Cluysen-kermisdach wirden de clocken vanden Cluysen-thoren in stucken gesmeten, ende inde selve maendt en mocht men met het Alderheylichste Sacrament niet gaen achter de straeten tot de siecken. Opden H. Sinxen dach, noch opden dach des Alderheylichsten Sacraments, en oock opden Kerremis dach en mocht men geene clocken luyden.

Anno 1579 voorseyt, den 30^en Julij, trock eenen capiteyn genaempt Schuerbrandt, uytter stadt met sijn volck, laetende achter een memorie vande glaesen in de Sinte-Gommaers kercke uytt te worpen.

Anno 1579 voorseyt, den 1^en Octobris, wirden tot Lier, door quaedt aengeven van eenige, gevangen genomen mijnheer Michaël Borchouts, pastor ende landtdeken ende Peeter Kynen, blauwverwer, om dat sy de geestelijckheyt te veel voorspraeken, ende wirden naer Antwerpen gevoert, maer wirden corts daer naer ontslaegen.

Anno 1580, den 10^en April⁽¹⁾, des nachts is binnen Lier gecomen den borgemeester van Antwerpen, vergeselschapt met 400 oft 500 mannen, de welcke de kercke van Sinte-Gommaer omringelde, ende hebben die met gewelt open gebrocken, geplundert ende gespolieert, de beelden afwerpende ende verbrandende; ende duerde dese plunderinge sesse à seven daegen, nemende alle de ornamenten ende ciraeten. Ende tot spijt vande goede, oude ende Roomsche Catholijcken ende hunne religie, droegen sy de ornamenten al spottende achter de straeten, maeckende cleederen vande ornamenten ende kousebanden vande stoolen, spolierende voorts de kercken vande cloosters ende vanden Beggijnhove.

Anno 1580, den 15^en April, wirdt inde Collegiale kercke van S^t-Gommaer vande kettersche ministers gepredicht.

Anno 1580 voorseyt, den 17^en April, wasser groote beroerte tusschen de Calvinisten ende de Martinisten ter oorsaecken, dat elck inde kerck

(1) By van Lom, bl. 323 wordt het plunderen van Sint-Gommaers kerk aen Marnix toegeschreven. De Chronijk, die ik uitgeef, zegt: de Borgemeester van Antwerpen. In 1580 waren Jan de Jonghe en Rogier van Leefdael burgemeesters dier stad. Marnix bekleedde eerst dit ambt in 1583.

[p. 406]

van S^te-Gommaer wilde predicken; maer wirdt gesloten, dat de Calvinisten in de voorseyde kercke het lauter woordt Godts souden vercondigen.

Anno 1580 voorseyt, den 18^en der selver maendt, wirdt geboden, dat de Geestelijckheyt uyt de stadt soude trecken, ende aen de goede borgers, het waerachtich Catholijck geloove voorstaende, wirden briefkens gesonden, dat sy hun souden hebben te vertrecken binnen ettelijcke ueren.

Anno 1580 voorseyt, den 15^en Julij, was binnen Lier groote beroerte, soo onder de soldaten als onder borgers, door dyen, dat eene gemeyne faeme was loopende, dat des avonds oft by ontyde seeckere poorten open ende ontsloten souden bevonden worden.

Anno 1580 voorseyt, den iersten October, quam den prince van Oraigniën van Antwerpen binnen Lier, ende naer dat hy 's andersdaechs de predicatie hadde gehoort ende deser stadts vesten ende bolwercken gevisiteert, is weder vertrocken.

Anno 1580 voorseyt, den 5^en Octobris, is inde locht eene extraordinarisse Comeet-sterre gesien geweest.

Anno 1580 voorseyt, den 10^en der selver maendt, deden de Calvinisten de clocken vanden Beggijnhove ende 's anderdaechs van S^t-Gommaer thoren, die welcke sy in stucken smeten.

Anno 1580 voorseyt, den 16^en Octobris, hebben de soldaten van het guarnisoen de Merckt met wagens ende andersints affgeschanst, willende geldt hebben, tot groote vervaertheyt vande borgers. Welcke beroerte eenige daegen was durende tot dat eenen colonel van Antwerpen quam met geldt, om hun te betaelen.

Anno 1580 voorseyt wilden de Calvinisten het Oordeel boven het groot portael in Sinte-Gommaers kercke in stucken smyten, maer daer was eenen goeden Catholijcken, die den raedt gaff, dat sy hun Geboden op het stuck met waterverwe souden schilderen, het welcke sy deden; ende doen sy hun Geboden op het stuck hadden geschildert, ende de stadt weder onder de gehoorsaemheyt des Koninckx gecomen was ende de calvinisten vertrocken, soo is dit afgewassen, ende soo schoon

[p. 407]

bevonden als voore. De kercke vande Cluys ende Sinte-Peeters capelle wirden doen ter tijt tot schueren gebruyckt voor hun graen ende stroy inne te leggen.

Anno 1582, inde maendt van Januario, hebben de Calvinisten het Beggijnhoff ingenomen, de beelden ende autaeren affgebrocken ende verdestrueert, willende daer comen predicken.

Anno 1582 voorseyt, den 22^en Junij, trocken de Schotten ende andere soldaten hier in garnisoen liggende, naer Aerschot om het selve inne te nemen; maer sijn, sonder het te doen, t' huys gekeert, achterlaetende vele doode en gevangenen.

Alsoo Anno 1582 voorseyt binnen Lier was liggende guarnisoen vande Staeten van Hollandt, ende alsdoen Gouverneur was vande stadt joncheer Joannes van Heetvelde, edelman van Antwerpen, ende, onder andere, was daer in een vendel Schotten, waer van capiteyn was Willem Sempele, die eenich geschil hadde gehadt met de voorseyde Staeten, raeckende de betaelinge; ende om hem te vengeren socht alle middelen om de stadt van Lier te leveren aenden prins Alexander van Parma (die in 't opper-gouvernement der Nederlanden, naer het overlyden van den prince Joannes van Oostenrijck, van wegen den koninck Philippus was opgevolght), waer mede hy secretelijck tracteerde; ende om dit stuck te volbrengen soo heeft hy opden eersten Augusti (met den Gouverneur aen taeffel), versocht eenich volck om op partye te loopen tegen het volk vanden prince van Parma; d' welck hem geaccordeert wirdt, gevende hem den voorseyden Gouverneur 30 mannen van sijn compagnie ende eenen trommelslaeger tot de Schotten van syne eyge compagnie. Als hy aldus met het voorschreven volck lancks de Lovensche poort was uytgetrockken, soo heeft hy sijn volck in een kerck van eenich omliggende dorp doen trecken, om te rusten, alwaer hy van sijn Schotten de Gouverneurs soldaeten dede vangen ende binden. Daer en tusschen ontmoette hy het volck vanden Prince van Parma, d' welck uyt de omliggende guarnisoenen vergaedert was, onder het beleydt van Carolus heere van Haultepenne, sone des graeffs Carolus Philippus van Barlaymont; met het welck volck den voorseyden Sempele naer de stadt trock, voerende de gebonde soldaeten achter aenden hoop. De andere Schotten, die noch inde stadt overbleven waeren onder

[p. 408]

den luytenant Sempele, broeder vanden capiteyn, met den vaendrager ende sergeant, lieten haer vinden ten besetten tyde boven de twee corps-de-gaerden, die sy ordinairelijck seer sterck besetten, opde Cluyse-pleyn. Ten 3 uren 's morgens, als capiteyn Sempele ende den heere van Haultepenne vóór de stadt quamen ende den capiteyn Sempele wilde inne gelaeten worden, soo is den luytenant, hier van geadverteert wesende, gegaen op 't stadthuys ten eynde den capiteyn vande wachte met de goede borgers de poorte souden open doen; de welcke sonder achterdencken te hebben over dese Schotten, die nu langen tijt getrouwelijck hadde gedient sonder opspraecke, lieten haer geseggen, ende eenen capiteyn der stadt, Cornelis Krickaerts, wesende dyen nacht van wachte, heeft, om twist te schouwen, den last op hem genomen van dit volck inne te laten, achtende geen perijckel daer in gelegen te sijn, mits hy wel vergeselschapt was ende poorten onbequaem waeren om sulcks sonder perijckel te doen, midts daer 2 à 3 wincketten oft poorten achter malcanderen waeren. Ende soo hy aen het uytterste wincket met den poortier gecomen was en dat de andere medeborgers binnen gebleven waeren, de andere wincketten met de grendels soo lanck gesloten houdende, was Sempele binnen op het bolwerck gecomen, ende wel wetende, dat de andere wincketten gesloten souden sijn, doorstack terstond den portier ende wonden dito capiteyn Krickaerts ter doodt. Ondertusschen was daer een vande Gouverneurs gebonde soldaeten genoempt Anthonie Craey, den welcken los geraeckt sijnde, terstont aen het Fransmans-thoren om liep ende overswom, roepende seer vreesselijck: Alarm, alarm. Als dit de Schotten ende den luytenant Sempele, (die binnen de stadt gebleven waeren), hoorden, naemen sy terstont de goede borgers de sleutels aff, ende de poort open gedaen sijnde, lieten sy capiteyn Sempele met het Koninckx-volck inne comen soo stil als sy conden; ende gecomen sijnde tot over de Hoochbrugge, binnen de stadt van Lier, soo is hem daer ontmoet eenen borger met naeme Adriaen van Buyten, vraegende watter schuylde? ende hem wirt geantwoort, dat het eenen valschen alarm was, ende wirt nochtans van Sempele in sijn hooft gequetst. Terstont daer naer wirden de trompetten van het peerdtvolck vanden heere van Haultepenne gehoort, waerdoor eenen grooten alarm rees ende wirt belett, dat de Borgers op hun alarmplaetsen niet en costen trecken door het reyden der peerden door de heele stadt; soo hebben hun de soldaeten van het guarnisoen opde vlucht begeven beneffens de borgers, van welcke sommige door het overswemmen der vesten hun salveerden. Den heer Joannes van Heetvelde, gouverneur der

[p. 409]

stadt vluchte in sijn hemde. Daer bleven veele borgers, vrouwen ende kinderen doot, onder andere soo bleef doot tot groot verlies der gemeynte mijnheer Henrick van Dornhoven, secretaris van Lier, een vermaert man, bedient hebbende dit officie den tijt van 32 jaeren. Oock wirt de Moeder van het Gasthuys doorschoten, genoempt vrouwe Margareta Vetters; voorts wirt de stadt geplundert ende de borgers op groot rantsoen gestelt. Desen capiteyn Sempele trock, corts daer naer, naer Namen, om Syne Hoocheyt, den prince van Parma, beneffens de Hertoginne syne moeder, vrouw Margareta van Oostenrijck, te begroetten, die hem naer Spaegniën sondt, om naer syne verdiensten aldaer geloont te worden. De reductie der stadt Lier onder de gehoorsaemheyt des Catholijcken koninck van Spaegniën Philippus 2 dus geschiede opden 27^en Augusti des jaers 1582 voorseyt. Corts daernaer wirdt in S^t-Gommaers-kercke de eerste misse gesongen ende het kerckhoff weder gereconcilieert.

Anno 1583, den 15^en Meert, staecken die van Antwerpen in brandt die schoone abdye van S^t-Bernaerts aende Schelde, om dat het Coninckx-volck daer inne niet en soude vernestelen.

Anno 1583 voorseyt, den 4^en Augusti, heeft het Staeten-volck de kercke van Vrempde affgebrandt.

Anno 1584 deden de soldaeten, binnen Lier in garnisoen liggende, die borgers groote rusie ende verdriet aen, stelende de beesten uyt de stallen, beroofvende die borgers van haere cleederen, de selve doot-smytende, sommige armen ende beenen in stucken, breckende de huyssen aff. Op sommige plaetsen hadden sy steenen overgehangen ende lieten die sieden inde boter, andere backten beenderen inde panne, om de Borgers te tenteren ende te kreiten.

Anno 1584 voorseyt, den 16^en Augusti wirdt de kerck tot Brouchem verbrandt.

Anno 1584 voorseyt, den 24^en Augusti, wirt het dorp van Duffel affgebrant, ende veel volck aldaer vermoort.

Anno 1585, den 20^en February, wirdt de kerck van Heyst afgebrandt, alwaer oock veele menschen doot bleven.

[p. 410]

Anno 1588, naer dat de soldaeten en chrijckx-knechten, van weder-zyden, steden, vlecken ende dorpen verdestrueert hadden, ende de menschen veele swaricheden ende tribulatiën hadden aengedaen (hoe wel alles noch niet en cesseerde), soo isser in dit jaer eene wondere saecke geschiet, dat de wolven met menichte in het landt waeren, de menschen vernielende ende de beesten vry laetende.

Anno 1588 voorseyt, den 14^en November, quamen binnen Lier 12 vaendelen Spaegnairden, die de borgers moesten den coste geven.

Anno 1589, den 26^en Mey, wirdt de kerck ende den meulen tot Wonmelgeem afgebrandt.

Vande leste inneminge der stadt Lier.

Anno 1595 soo heeft den graeve van Fuentes, naer het affsterven des hoochgeboren aertshertoch Ernesti van Oostenrijck, vanden coninck van Spaigniën, Philippus 2^dus, gouverneur deser Nederlanden verclaert, oorlogh gevoert tegen den coninck van Vranckrijck; welcken graeve van Fuentes den 8^en Augusti heeft belegert de stadt van Camerijck, (welcke stadt doen beseten was van Balagny, onder de protectie vande Croone van Vranckrijck), die hy vercreegh den 2^en October daernaer met appoinctement ende den 9^en het casteel. Doen was gouverneur van het casteel van Antwerpen den heere van Montdragon, den welcken met eenen anderen leger was liggende in Vrieslant tegen den graef Mauritius van Nassau, die daer socht Grol ende andere steden te vermeesteren, soo dat syne Catholijcke Majesteyt Philippus, als prince der Nederlanden, in deselve twee formele legers moest onderhouden, boven de garnisoenen, die noch in steden ende casteelen laghen; ende interim de Staeten van Hollandt wel geïnformeert sijnde van het weynich volck, dat in Brabant was, hebben geraetsaem gevonden te vallen opde stadt Lier; ende om de gelegentheyt vande stadt te weten, soo hebben sy by hun ontboden

[p. 411]

oft doen examineren eenen genoempt Wagemans met noch eenen genoempt Mertten de Meulaer, die alle beyde tot Lier gewoont hadden, ende hier mede noch niet tevreden sijnde, hebben ettelijcke rabouwen, in Lazarus cleederen gedeguiseert om niet bekent te sijn, gesonden naer Lier omde vesten ende poorten te bespieden ende met eenen te vernemen, hoeveel volckx daer in guarnisoen was ende hoeveel datter alle daegen ter wacht trocken. Ende hiervan wel geïnformeert sijnde, hebben byeen vergaedert uyt de guarnisoenen van Breda, Bergen-op-Zoom, Willem-stadt, etc., tot den nombre van 700 te voet ende 120 te peerdt, waervan overste was eenen met name Haranguier, gouverneur van Breda, vergeselschapt met meer andere capiteynen ende oversten, ende sijn alsoo gecomen naer Lier, alwaer sy opden 14^en October 1595, hun 's morgens ten vijff uren hebben gepresenteert vóór de Mechelpoorte, alwaer eenige soldaeten door het water opde vesten sijn gecomen ende de schildtwacht genaempt Coenraert Perre⁽¹⁾ doorstecken hebbende, sijn voorts geloopen naer de corps-de-guaerden, meynende, dat den voorseyden Coenraert Perre doot was. Inde corps-de-guaerde gecomen sijnde, hebben daer een deel borgers gequetst ende eenen vermoort genaempt Hans de Ketelaer. Den voorseyden Coenraert, gequetst ende doorsteken wesende, heeft hem van de vesten laeten nederrollen ende is met neersticheyt naer de Merckt geloopen, waerschouwende aende borgers ende soldaeten, die de wacht op het stadthuys hadde, dat den vyandt inde stadt was, ende is al bloeijende door de Rechte-straet naer sijn huys gegaen, kloppende op alle de deuren ende alarm maeckende. Den Gouverneur don Alonzo de Luna heeft hem terstont inde wapenen verthoont; maer terwylen den vyandt inde stadt, soo te voet als te peerdt gecomen was, is twee reysen te rugh gedreven. Den voorseyden Gouverneur siende, dat de stadt verlooren was heeft hem, door raedt van veele borgers, begeven naer de Lisperpoort, ende heeft de selve poort gebolwerckt, beschranst, ende het naeste geschut daer opgehaelt; welcke poort hy behielt. De resterende borgers langen tijt opde Merckt gevochten hebbende tegen den voorseyden vyandt ende siende dat hunnen hoop cleyn wierdt, hebben moeten de Merckt verlaeten, oock om dat den vyandt begonst te branden. Haranguier vernemende, dat den Gouverneur de poort inne hadde, is met eenen hoop volcks daer naer toe getrocken om hem te vermeesteren, stellende eenich

(1) By de Munck, Coenraed Peer.

[p. 412]

geschut vóór de binnen Lisperpoort omde buytenpoort te beschieten. Maer den gouverneur met de syne beschoet den vyandt soo dapper met musquetten ende vierroers, dat sy de plaets moesten verlaeten, te meer om dat sy hun aldaer niet en costen beschransen midts den Gouverneur op het Nieuw-landt de huysen hadde doen in brandt steecken, (daerin de galeryen ofte soldaeten-baracken sijn staende), ende wirdt oock in brandt gestecken den Heylighen Geest-molen, op dat den vyandt daer op niet en soude comen.

Middelertijt hadde den Gouverneur secretelijck naer Antwerpen gesonden eenen Italiaen, wesende borger inde stadt van Lier, genoempt Francisco Angeli, om hulpe ende assistentie van die borgers te soecken, als oock van den Gouverneur van 't Casteel, vindende de borgers seer geanimeert om die van Lier te secoureren. Van het casteel quam Gaspar de Montdragon met twee hondert Spaensche soldaten. Ende met die goetwillige borgers quamen voor leytsmannen joncheer Antonius van Berrigem⁽¹⁾, joncheer Jacobus d'Assa, joncheer AEgidius de Mera, schepenen, ende heer Anselmus vanden Cruyce, ridder, naderhandt thresorier generael vande finantie, met noch veel andere capiteynen. Van allen dit volck hadde de avantgarde joncheer Judocus Robijns doen ter tijt capiteyn vande borgers tot Antwerpen. Item, alsoo den Gouverneur van Lier oock naer Mechelen hadde gesonden om bystant, sijn oock veel borgers daer uyt getrocken onder de commande van joncheeren Nicolaus ende Joannes vander Laenen, heeren van Schrieck, ende sijn gecomen by den Anderstadt, alwaer sy de riviere Netha hebben overgesett, om te beter naer de Lisperpoorte te comen, ende hebben alsoo aende Antwerpsche poort het secours van Antwerpen gerescontreert sonder van malcanderen te weten, ende sijn alsoo met groote couragie ende blijdschap inde stadt gecomen, ende vanden Gouverneur ontfangen. Door het aencomen van dit secours is de stadt ontset ende de vyanden verslaegen, terwylen sy de huysen waren spolierende, waervan veele sijn verdroncken, die met hun peerden in het water spronghen, om dat sy niet en costen vluchten, midts de Lovensche poorte gesloten was. De straeten lagen vol dooden ende alderhande packen. Alsdan was borgemeester heer Melchior van Cortbemde, den welcken, beneffens de heeren van het Magistraet, tot een memorie hebben doen schilderen een caerte figuratieff van dese furie, hangende noch tegenwoordich op

(1) Lees: Berchem.

[p. 413]

het Raedthuys binnen Lier, waerop geschreven staet, soo ende gelijck hier naer volght:

A.
D.O.M.
Et Liberatae Civitatis Memoriae.
S.P.Q.L. fieri fecerunt.

Daer bleven doot ontrent 500 soldaeten vanden vyant, soo verslaegen als verdroncken.

B.
En deCIMo qVarto oCtobrIs qVod fata tVLerVnt:
hostIbVs eXpVLsIs, Capta, reCepta LIra est.

Gouverneurs der stadt Lier, van weghen syne Catholijcke Majesteyt van Spaigniën gestelt, sedert het jaer 1582.

Inden eersten, soo is naer de reductie der stadt Lier, die geschiet is anno 1582, voor gouverneur gestelt Matthio Corvini.

Hem is gesuccedeert Herculi Magno.

Daer naer Mario Cardoini tot den 27^sten Junij 1583.

Odoardo Lansavecchia tot den XI^sten November 1583 voorseyt.

Martin du Mont tot den 27^sten November 1583.

Capiteyn Petrus Fourdin tot den 7^sten Septembris 1588.

Don Sancho de Leyna.

Den voorseyden capiteyn Petrus Fourdin tot den 22^sten Januarij 1593.

Don Juan Ruiz tot den 18^sten Augusti 1593 voorseyt.

Den Grave van Bigha tot den 9^sten November 1593 voorseyt, alswanneer binnen Lier is gecomen, met behoorelijcke commissie gesonden om te gouverneren, don Alonzo de Luna, den welcken in 't innemen der stadt Lier, den 24^sten Octobris 1595, hem vromelijck heeft gedraegen, ende heeft binnen Lier gecommandeert tot den jaere 1615, alswanneer hy van Lier, opden 27^sten April, is vertrocken naer Duynkercke, om aldaer te commanderen.

Den 28^sten April 1615 voorseyt is binnen Lier gecomen om te commanderen den capiteyn don Francisco Ganchegni.