Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 4
(1861)–C.P. Serrure, [tijdschrift] Vaderlandsch Museum– Auteursrechtvrij
[pagina 259]
| |
Graf- en gedenkschriften te Augsburg, te Basel en elders.Het is niet in onze dagen, dat men voor het eerst verzamelingen van graf- en gedenkschriften aen het licht brengt. Reeds by den aenvang der zeventiende eeuw, toen de geleerden moede waren geworden zich met de Oudheid bezig te houden, en ook het voornaemste, dat dit tijdvak opleverde, bekend en uitgegeven was geworden, vestigden zy hunne aendacht op datgene, hetwelk in hun vaderland, of elders in Europa van latere tyden voor handen was. Zy begonnen te begrypen, dat dergelyke gedenkschriften ook belang hebben, en ons nader raken dan die der Grieken of Romeinen, en uit dien hoofde verdienden te boek gesteld te worden, om ze aen het nageslacht te laten overgaen. By ons was de Antwerpenaer Francies Sweertius, de eerste, die verzamelingen van dezen aerd uitgaf. In 1608 verschenen te Keulen, by Bernardus Gualterus, de Selectae Christiani Orbis deliciae ex Urbibus, Templis, Bibliothecis, et aliunde, en ten jare 1624 kwam by den zelfden drukker eene tweede veel vermeerderde uitgave van de pers. Intusschen had Sweertius, in 1613, te Antwerpen, by Bellerus, onder den naem van Monu- | |
[pagina 260]
| |
menta sepulcralia et Inscriptiones publicae privataeque ducatus Brabantiae, eenen, voor dat gedeelte van ons vaderland, zeer belangryken bundel, in het licht gezonden; en daerop volgden nog zyne Epitaphia ioco-seria, latina, gallica, italica, lvsitanica, belgica, welke in 1623, insgelijks te Keulen werden gedrukt. Terwijl deze geleerde aldus by ons het voorbeeld gaf, kwamen in andere landen onderscheidene verzamelingen van graf- en gedenkschriften uit. Ik heb voor my liggen: Vrbis Basil. Epitaphia et Inscriptiones omnivm Templorvm, Curiae, Academ. etc. aliar. aedivm pvblic. Lat. et German. Dit boek, hetwelk Johannes Grossius, pastoor van Ste-Lenaerts kerk, te Basel, tot verzamelaer had, kwam in 1624 van de persGa naar voetnoot(1). In het zelfde jaer zagen ook het licht: Epitaphia Avgvstana Vindelica ab. annis. fere. sexcentis vsq. ad. nostram. aetatem conqvisita labore et impensis Danielis Praschii Salisbvrg-halensisGa naar voetnoot(2), een bundel, die nog vry uitgebreider is dan de eerste. Hy bestaet immers uit drie afdeelingen, waervan de laetste, aen het einde met eenen afzonderlyken titel, die Fŭrnembsten vnnd Schŏnesten Teutschen Grafschrifften, die in groot getal zijn, inhoudt. Beide werken, zoo wel dat van Grossius als dat van Prasch, bevatten eenige gedenk en grafschriften, die voor ons vaderland, onder het een of ander opzicht, belang hebben. Daer die twee boeken hier te lande zoo goed als onbekend zijn, dacht ik hier eene plaets te mogen inruimen, voor al wat daerin op Nederland betrekking heeft, en in hier te lande uitgegevene boeken niet voorkomt. Zie hier wat er te Augsburg gevonden werd: | |
[pagina 261]
| |
I.In den ommegang der hoofdkerk - In ambitu summi Templi, - las men het volgende:
Gloria Belgarum tumba hac requiescit Iannes
Rutilius, Mariae prima columna Scholae
Hic velut omnifica formavit in arte juventam,
Sic vsu docuit mystica scripta pio.
Ergo Scholae aeternae coelesti sede potitus,
Hic studio sentit praemia digna suo.
Wie deze Jan Rutilius geweeest is, kan ik niet zeggen. Noch by Foppens, Paquot, en onze andere gewone biographen, noch by Jöcher, die onderscheidene Rutiliussen opnoemt, heb ik iets over hem aengetroffen. Uit het grafschrift blijkt, dat hy de eerste bestuerder, of een der voornaemste leeraers is geweest van de Maria-school, te Augsburg, en dat hy op den 1sten September 1587 stierf. | |
II.In de kerk der Preêkheeren aldaer bestonden de drie volgende opschriften, die reeds door SweertiusGa naar voetnoot(2), doch niet in alles getrouw, werden uitgegeven: Philippo
Catholico. regi. hispaniarvm
d. imper. caesaris. maximiliani. avg.
et. Mariae. D. Bvrgvndiae. Filio
qvi. vix. ann. xxviii. m. iii. d. xi.
ob. brvgis. florentiss. aetate
| |
[pagina 262]
| |
magna. r.p. christianae. iactvra
relictis. patre. et pvpillis
carolo. rege
et
ferdinando. principe. hispaniarvm
an. sal. mdvi. kal. octobr
ob. vitae. eivs. felicitatem
f. ioan. fabr. devotiss. posvit
a. christi. mdxix.
| |
III.Imp. Caesari Maximiliano.
avg. pio. felici
hvng. dalm. croatiaeq. regi
qvod
svvm. avst. archidvcatvm
ac. etiam
rom. imp. pacatvm. reddiderit
avxerit. ampliaverit
qvodq. philippvm. filivm. et. carol. nepot
hispaniarvm. reges. constitverit.
vixit. ann. lxiii. mens. ix. d. xix.
ob. welsae. die. xii. ian
salvtis. an. mdxix
regni. anno. xxxiii
princ. opt.
christianaeq. religionis
acerrimo. propvgnatori
fr. ioan. fabr. avgvst. theologvs
maiestatis. svae. a. consilio
devotiss. faciendvm. cvravit. atq. posvit
mdxix.
| |
[pagina 263]
| |
IV.Imp. caes. carolo. v. avg. max
caes. friderici. iii. pronep
caes. maximil. avg
et
ferdinandi. magni. hispaniarvm. regis. nepoti
philippi. et. ioannae. hispaniar. regvm. filio
ob. felicem. eivs. electionem
ab. vniverso. popvlo. desideratam
de. se. an. aetat. xx
vnanimi. principvm. elector. consensv
factam
iv kal. ivlias. an. mdxix
principi. clementiss.
fr. ioan. fabr
theologvs. ordinis s. dominici
devotiss. posvit
an. reparationis. hvmanae
mcccccxxGa naar voetnoot(1)
Op dit gedenkschrift volgt nog een vierde, in den zelfden smaek, ter eere van Ferdinand, keizer Karels broeder, en insgelijks door den preêkheer Jan Faber opgesteld. Daer echter Ferdinand niet onder onze vorsten gerekend wordt, heb ik het weggelaten. Prasch stelt aen het einde der latijnsche grafschriften van Augsburg, eenige andere, die volgends hem aldaer vervaerdigd waren, maer elders werden geplaetst. | |
V.Dit was te Aisteten, een Beijersch dorp, in den Opper-Donaukreits, te lezen: | |
[pagina 264]
| |
ioan. iacobo. fleckhamero
eqviti
d. alberto
archidvci. avstriae
a. consiliis
et. secretioribvs
ac
eivsd. consilio
statvvm. atq. avlico
a. germanicis. secretis
vi. cal. ivl. a. mdcxi
brvxellae. pie. defvncto
ioannes. christoph
ioannes. philippvs
fleckhameri
a. aisteten
et
sabina. fleckhamera
hieron. schoreri. vx
fr. svo. chariss
deb. gratitvd. e.m.h.v. pp.
an. mdcxviiiGa naar voetnoot(1)
De verzameling bevat ook een gedenkschrift door dezen Jan Jacob Fleckhamer, met zyne zusters en broeders, aen hunne ouders toegewijdGa naar voetnoot(2). | |
VI.Te Augsburg zag men, naer het schijnt, nog het volgende:
anno. nati. christi. salvat. nost. mdl
mens. febr. die. xxiiii
obiit. ingenvvs. adolescens
| |
[pagina 265]
| |
conradus herwardvs
d. georgii. herwarti
inclitae. avgvstae. vindelicorvm. patricii ord
filivs
anwerpiae
ibidemq. sepvltus
vivat. in christo
o iesv. crvcifixe. miserere. meiGa naar voetnoot(1).
Nato, quem merito genitor dilexit amore,
Affectu patrio, haec en monumenta locat:
Conrado juveni pater ipse Georgius Herwart,
Consule nam genitus patricioq; patre,
Moribus ingenuis, castus, pietate modesta,
Integer, et patriis sedulus officiis.
Augusta Imperii patria qui natus in urbe,
Huic Anwerpia nunc ossa sepulta tenet,
AErumnas mundi Fato dictante reliquit,
Cum Christo viuet tempora cuncta suo.
o. iesv. christe. miserere. mei.
| |
VII.De volgende zerk, in den kruisbeuk der O.-L.-V. Kerk, in gemelde stad Augsburg, liggende, levert een der belangrijkste opschriften van alle, die ik aen het boek ontleen. Het luidt aldus: Hie ligt begraben der Ehrnvöst und Kunstreich Martin Boets von Brussel in Brabant, desz Wolgebornen Herren Jacob Fuggers Musicus, dem Gott genad. Obijt 1583. den 1 Decemb.Ga naar voetnoot(2). | |
[pagina 266]
| |
Zie daer nog eenen onzer landgenooten, die onder de vermaerde toonkunstenaers der zestiende eeuw mag gerekend worden. De vermogende Fugger zoû geenen man van middelmatig talent in zynen dienst genomen hebben. Boets bleef aen den heer F.J. Fétis, die zoo veel opzoekingen gedaen heeft over de mannen, die de toonkunst beoefenden, onbekendGa naar voetnoot(1). Hiertoe bepaelt zich al het voor ons belangryke, dat ik in het boek van Prasch heb aengetroffen. Onder de graf- en gedenkschriften van Basel, door Jan Grossius uitgegeven, vind ik: | |
I.In den middenbeuk van de kerk van Sinte-Lenaert: Anno M.D.LXIV. 26 April. starb die Edel Fraw Francina von Bomberg bey Antorff, Herren Balthasar Ravalasci von Meyland, Burgers zu Basel, GhegemahelGa naar voetnoot(2). | |
II.In de kerk van Sint-Marten, in den middenbeuk: Haeredes Lectori S.
Anno m. d. lxiii. Junii xxi.
obiit
in Christo Salvatore nostro
Nob. et Clariss. Vir
pavlvs Hochsteter i.c.
Cujus memoriam Amici,
Cadaver hoc Sepulcrum,
d.o.m. Animam
habent,
Aet. an. xxxixGa naar voetnoot(3).
| |
[pagina 267]
| |
Alhoewel niets bewijst, dat deze Hochsteter een Nederlander geweest zy, heb ik toch dit grafschrift opgenomen, omdat leden van dit geslacht te Antwerpen, in de zestiende eeuw, gevestigd waren, en aldaer tot heden toe eene straet hunnen naem behouden heeft. | |
III.In het klooster der Karthuizers, op den koor:
Anno Domini m. cccc. xxxiii.
22. d. mens. Septemb.
obiit
Rev. in Christo Pater,
Dn. Svedervs de Cvlenborch,
Dei gratiâ Episcopus Trajectens.
Cujus anima requiescat
in pace. AmenGa naar voetnoot(1).
| |
IV.In den grooten pand van het zelfde klooster: Anno Domini m. cccc. xxxii...
die Veneris, tertiâ mens. Jul.
obiit
Venerabilis Vir
Dn. Petrvs de Arssen,
Praepositus et Archidiaconus
Arnheimens.
Anima ejus requiescat in pace.
AmenGa naar voetnoot(2).
| |
V.Nog in den zelfden pand: Anno Domini m. cccc.....
in festo annunciationis gloriosissimae
| |
[pagina 268]
| |
Virginis Mariae
obiit
Honesta Domina
Adelheidis de Wyse, de Davantria.
Cujus anima requiescat in paceGa naar voetnoot(1).
| |
VI.Op het kerkhof van Klingethal, by Basel: In honorem doctiss. Viri
D. Cornelii Monsma
Leovard. Frisii
LL. Cand.
prope Basileam nefariè interfecti,
in Rhenum abjecti
et post menses aliquot
inventi.
Quid juvat Italicas longè convisere terras?
Quid juvat ad doctae Palladis ire sacra?
Per varios casus et per discrimina rerum
Huc illuc trahimur, sors mala semper adest.
Vidimus in juvene hoc Patriam linquente, Minervam
Semper amante sacram, mors tamen hunc rapuit.
Ah mors deploranda fuit, scelus, impiè latro,
Quantum commissum est, cui struis insidias!
Vir fuit insignis, quem tellus Frisica amabat,
Spes erat et Patriae, stemmatis atq; sui.
Nulla proles matris superest. Nos vidimus ante
Sex annos matrem, tristiamq; gravem.
Quid lacrymae prosunt, lacrymis non fata recedunt;
Sors hominum varia est: haec tua Monsma fuit.
Cecinit et posuit Matthias à Viersen Jun. Leovard. Fris. Basil. 23 Maji M.DC.XIVGa naar voetnoot(1). | |
[pagina 269]
| |
Ik deelde vroeger dit grafschrift aen Mr J. Dirks mede, die het in de Vrye FriesGa naar voetnoot(1) opnam, en er eenige belangryke aenteekeningen over de geslachten Monsma en van Viersen byvoegde. Grossius geeft ook als te Basel bestaende, een gedenkschrift ter nagedachtenis van Vesalius, dat men ook by Sweertius aentreftGa naar voetnoot(2); en het volgende ter eere van Erasmus, hetwelk in het huis van den vermaerden boekdrukker Froben, of Frobenius, te lezen stondGa naar voetnoot(3): | |
VII.
Cubiculum
D. Erasmo Roterod.
sacrum
m. d. xxxv.
Een weinig lager was de god Terminus afgebeeld, en naest hem las men deze twee woorden:
Concedo, nulli.
Op de kroon, die het hoofd van den god omsingelt:
Mors ultima linea rerum.
ΟΡΑ ΤΕΛΟΣ ΜΑΚΡΟΥ ΒΙΟΥGa naar voetnoot(3).
Deze eerbetuiging van Froben aen Erasmus vindt men, meen ik, nog elders opgenomen. Daer de stad Basel geene genoegzame graf- en gedenkschriften opleverde om het boekjen te vullen, heeft Grossius er talryke by gevoegd, die hy van elders heeft genomen. Ons vaderland | |
[pagina 270]
| |
wordt daerby niet vergeten; maer hy putte meestal uit de Monumenta sepulcralia van Sweertius, zoo dat er by hem niet veel nieuws voor ons te vinden is. Na de opschriften, welke de graftomben van Karel den Stoute en Maria van Burgondie, te Brugge, versieren, medegedeeld te hebben, laet hy er onderscheidene volgen, welke te Antwerpen voorhanden waren, zooals van Walterus de Berchem, Gemma Frisius, Petrus van Wesenbeeck, Plantijn, Ortelius, Ludovico Guicciardini; ook eenige van Leuven, zooals van Petrus Nannius, Justus Lipsius, enz.; dat van Goropius Becanus, te Maestricht, enz. Ik weet niet waeruit hy het volgende van Martinus Dorpius, getrokken heeft: | |
VIII.Het luidt: Quicunque huc properas, Viator,
siste,
exiguam morulam poscimus;
Tua ne magis causa, an nostra,
ubi haec cognoveris,
censeto.
Martinum Dorpium Batavum
mors Superûm ministra
mortalib. eripuit,
immortalibus reddidit.
Six vixit, ut terra esset eo indigna:
sic mortuus est, ut coelum videretur illum terris
invidere.
Animam tulit Deus,
carnem morbus.
ossa nob. ad solatium relicta.
Amicis talem mortem precamur,
inimicis talem vitam.
| |
[pagina 271]
| |
In rem tuam maturè nunc propera.
Vale et vive.
Obiit anno m. d. xxv. prid. Kal. Jun.
Ioh. Ludovicus Vives pos.Ga naar voetnoot(1).
Deze Dorpius was, zooals men weet, de vriend van Erasmus, Hy heeft talryke schriften in het licht gezonden. Een gedenkschrift te zyner eere, door zynen geleerden vriend opgesteld, bevond zich vroeger in het Karthuizers klooster, te LeuvenGa naar voetnoot(2). | |
IX.Te Marburg bestond het volgende: Anno Domini m. d. lxiv Kal. Febr. piè in Christo obiit Clarissimus Vir. D. Andreas Hyperius Theologiae Doctor et Professor in hac schola celeberrimus, aetat. 63Ga naar voetnoot(3). | |
X.Meestal laet men by het grafschrift van onzen Vesalius, die op zyne terugreize van Jerusalem, in eene arme hut, op het eiland Zante, stierf, de twee regels weg, die daer achter by moeten gevoegd zijn. Zie hier hoe men het in het boekjen van Grossius leest: Andreae Vesalii Bruxellensis tumulus, qui obiit Idib. Octob. Anno ciɔ iɔ lxiv. aetatis vero suae L. cùm rediisset Hierosolymis.
Munde vale, nulla hîc est constans patria, caelum
Per te Christe datur, Patrii firma piisGa naar voetnoot(4).
| |
XI.Ik weet niet waeruit Grossius dit ontleend heeft: Posteritati S.
Johannes Stadius Belga Brabantus
h. s. e.
| |
[pagina 272]
| |
Tanti illius viri cineres heic adspectas Viator;
sed cineres; famam enim, que coelum spectat et solum, non vides.
cumque mortuum heic legis in busto, qui per ora virom
vivos spirabit perpetim.
Certè ille ipsus est Stadius, quam potentissimi Hisp. et Galliae
Reges maximis stipendiis evocatum, et ad profess. clariss.
art. adscitum honorarunt, Grudii et Parisii docentem
audire boni omnes, docti omnes praesentem
amavêre, abeuntem complanxêre.
Si tu horum es, Lector, flores insparge marmori, vel potiùs
lacrymas magno funeri mollibus votis,
bonis verbis adprecare.
Vixit. an 52. mens. ferè 2. Obiit 15. Kal. Quintil. Anno 1579
in maxuma Galliarum.
Justus Ryckius ex filia N. avo b. m. l. pp.Ga naar voetnoot(1).
De vervaerdiger van dit grafschrift, de gentsche kanonik de Rijcke, of Rycquius, die de kleinzoon was van Stadius, heeft nog een ander, als ook een lijkdicht op dezes afsterven, opgenomen in zyn bundeltjen: Parcae, id est Epitaphiorum à se conscriptorum libri tres, te Gent, in 1624, uitgekomen. Grossius, die in het zelfde jaer zyne verzameling liet drukken, kon dit boekjen van de Rijcke nog niet gebruiken. Het grafschrift van Dodoens, zie ik over het hoofd; het komt by Foppens en elders voor. | |
XII.De twee volgende zullen minder bekend zijn. Beatae animae, et depositis hîc eandem ad spem corpusculi exuviis Catharinae Burckardae, D. Francisci Burckardi Vinariensis filiae, anno aet. 37. conjugii 12. hoc ipso, ubi nata erat, loco, defunctae: conjug. castiss. et opt. supra complures abortus duorum filiorum et totidem filiarum matri: Matthaeus Wesenbecius maritus, et super- | |
[pagina 273]
| |
stites liberi, Victorinus, Catharina, et Anastasius dolentes m. p.
Conjugis hoc tumulo posuit Wesebecius ossa:
Vita cui et nomen pura prudensq; fuit.
Er staet niet by, waer dit grafschrift te zien was. | |
XIII.Matthaeus Wesenbeeck had er ook een voor zich zelven opgesteld:
Matthaeus placidâ sopitus pace quiesco
Justitiae et juris praeco Wesenbecius.
Vita mihi studium fuit, impensiq̍; labores,
Et dolor et gemitus, assiduaeq̍; preces.
Jova Pater miserére mei, miserére meorum:
Solius in Christi sanguine nostra salus.
Obiit Anno 1586. 5 Jun. aetat 55.
| |
XIV.Dit gedenkschrift was, volgends Grossius, te Antwerpen te lezen. Ten minste heeft hy er het woord Antv. tusschen gevoegd. Er staet by hem: et hujus Eccles. (Antv.) ministro. In welke kerk deze zerk lag, heb ik niet gevonden, en het valt te betwyfelen, of die wel in gemelde stad bestond. Honorabili Domino
Guilielmo Reginaldo, aliàs Rossaeo,
pio exuli Anglo,
viro doctiss. et hujus Eccles. ministro.
Obiit
xxiv. August. Anno ciɔ iɔ xciv.
In te Domine speravi.
| |
XV.In de Graf- en Gedenkschriften der provincie AntwerpenGa naar voetnoot(1), komt in de Sint-Jacobs kerk aldaer, een fragment van eenen geheel anderen grafzerk van Gaspar Rovelasca en Elisabeth van Kestelt | |
[pagina 274]
| |
voor, alhoewel het opschrift van den volgenden in de Monumenta van Sweertius, zoo wel als by Grossius, gedrukt staet.
Gaspari Rovelasca
domo Mediol. avis, tritavis ibidem claris
nato
Antverpiae urbium urbe,
quam Consul difficilimis temporibus
feliciter rexit,
patre Hieronymo, viro praestante,
matre Joannâ van Valckendael
praeclarâ inter Ultrajectenses stirpe,
denato
Anno ciɔ iɔ viii. cùm ann. esset lxvii.
Nec non Elisabethae van Kestelt,
quae ann. lii. devixit an. ciɔ iɔ xcviii.
Conjugib. ad ann. XXXIII. concordib.
parentib. benè meritis
Joanna et Elisabetha
liberi haeredesq̍ue moesti
poss.Ga naar voetnoot(1).
| |
XVI en XVII.Deze twee ter eere van den Gentenaer Karel Utenhove, zullen, meen ik, niet elders te vinden zijn. Zie hier wat hy voor zich zelven had vervaerdigd: Hîc et ego tandem capio ecce in pulvere somnum,
Opperiorq; diem mea quá mutatio fiat.
Namque animos redimet famulorum Jova suorum,
Ipse creaturamq̍; suam servare suetam
Asseret à carie corruptae molis, in aevum
Libertate Dei soboles ut honore fruatur.
Haec animo spes certa meo atq; immota reposta est.
Θανάτω Πάντες όφειλόμεθα 1600Ga naar voetnoot(2).
| |
[pagina 275]
| |
Behalve dit gedenkschrift lag te Keulen, alwaer hy op den 31sten Augustus 1600Ga naar voetnoot(1), in den ouderdom van vier-en-zestig jaer en vier maenden stierf, nog deze zerk.
Gendt
Ohn endt
Bey iederman
Desz Lob wirdt han,
Dasz sie erst bracht auff dise Welt
Den UTENHOVIUM auszerwöhlt
Von Gott, dasz er der Christen gmein
Ein Perlin köstlich wer und rein.
Des Gottes forcht, holdseligkeit
Ein Spiegel war zu aller zeit.
Milt, gütig, frey
War auch darbey.
Der MUSEN schar
Ein Zierd er war.
Im Hebraisch
Hat kaum seins gleich,
Griechisch, Latein
War ihm gemein.
Darumb bey Keysern, Fürsten, Herren
Gehalten ward in grossen Ehren
Bisz an sein End. Sein Fleisch, Gebein
Alhie schläfft under disem Stein.
Sein Seel in frewd Gott bey sich helt.
Sein Nam lebt ewig in der Welt.
GUILH. FABRICIUS HILDANUS
Cum moerore et lachrymis L. M. Q. P.
Vtenhoff gar aLt zV CöLLn stIrbt | |
[pagina 276]
| |
Karel Utenhove, uit een oud adellijk geslacht geboren, begon zyne studiën te Gent en voltooide ze te Parijs, alwaer hy zich eenen geruimen tijd ophield. Later ging hy naer Engeland en zette zich eindelijk te Keulen neder. Hy was geen ongelukkig beoefenaer der Latijnsche en Grieksche talen, en bezat bovendien nog het Hebreeuwsch, het Fransch, het Engelsch, en het Hoog en Nederduitsch. |
|