Vaderlandsch museum voor Nederduitsche letterkunde, oudheid en geschiedenis. Deel 4

[p. 41]

Brief der Schepenen van Gent aen den meester der Goudsmeden te Keulen. 1405.

Nadat onze voorvaders, met den beginne der veertiende eeuw, geheel van het latijn hadden afgezien, en de landtael in alle zaken van bestuer ingevoerd, en dus eenen gewichtigen stap tot de algemeene beschaving en verlichting des volks hadden gedaen, zagen zy weldra het uitsluitelyk gebruik der moedertael als een hunner kostbaerste voorrechten aen. Vandaer, dat alwie in Vlaenderen eenig ambt wilde bekomen, in de tael des volks moest bedreven zijn, en dat, wanneer de graef eenige inbreuk deet omtrent het een of ander, dat met de rechten der moedertael in verband stond, er meer dan eens hevige twisten oprezen, die niet eerder vereffend werden, dan wanneer de vorsten de billyke eischen hunner onderzaten hadden voldaen⁽¹⁾.

By de stedelyke regeringen werd niet alleen het vlaemsch gebruikt voor de beraedslagingen, de besluiten en verordeningen, met een woord, voor al wat het bestuer der gemeente betreft,

(1) Men zie hierover: C.A. Serrure, Geschiedenis der Nederlandsche en Fransche Letterkunde in het Graefschap Vlaenderen, bl. 91, en ook Willems, Belgisch Museum, D. II, bl. 292, 389 en volg.

[p. 42]

maer ook verder bediende men zich, zoo veel mogelijk, van de moedertael voor de betrekkingen met het buitenland, en wel in zonderheid met al de steden of landen, waer de algemeene duitsche tael gesproken wordt.

Ik acht het niet onbelangrijk tot staving van mijn gezegde hier een plaetsjen in te ruimen voor eenen brief door de schepenen van Gent, op den 11^sten January 1405, aen den Meester van de Goudsmeden te Keulen geschreven, en bevattende een getuigschrift voor zekeren Lieven de Vos, geboortig van Gent.

Zie hier dat stuk:

Allen den ghenen, die dese presente letteren sullen zien ofte horen lesen, ende specialike eersamen ende wijsen, den Meester vanden Goudsmede in de stad van Cuelne, scepen ende raed vander stede van Ghend, saluut ende alle vrienscepe. Weten alle, dat ute dien dat recht wille ende redene bewijst, datmen orconde warachteghe zaken, so eist dat wij orconden metter waerheit, naer de kennesse ende clare informacie tonswaert commen sijnde bij der orconschepen van vele soffisantere ende notabele persone, priesteren ende andere onser porters, gheheet ende ghemaent, alsoet behoirde, up de ghetrouthede van Lievine den Vos, geboren ute der vors. stede, dat Lievin de Vos bringhere deser letteren, een vry man man⁽¹⁾ es, niemens eyghin, wettich sone Jans Vos ende Katelinen Liefkints, des vors. Jans wettelike wijf, ende gheprocreert ende ghewonnen binnen uwelike ende in wetteghen bedde; de welke Jan de Vos, des vors. Lievins vader, in sinen levenden live was ende verstaerf, binnen der stede van Ghend, vry mottalin⁽²⁾ potghietere, ende an gheene andere neeringhe recht hebbende. Ghegheven in kennessen der waerheden, onder den zeghel van zaken der vors. stede van Ghend, op den ellefsten dach in Januario, int jaer ons Heeren xiiii^c ende vive⁽³⁾.

Origineel op perkament. De zegel, die vroeger aen het stuk hing, is afgerukt. - Het stuk behoort my toe.

(1) Het woord man staet tweemael in het stuk.

(2) Mottalin, aldus voor mettalin, metalen.

(3) Hieronder staet een naem by verkorting gesehreven, die niet te ontcyferen valt.

[p. 43]

Toen de schepenen van Gent dit schreven, deden zy niet alleen op deze wyze hunne moedertael tot by den vreemde eerbiedigen, maer zy hadden tevens de volle overtuiging, dat men te Keulen zeer wel hunnen brief zoû verstaen. Geen wonder, immers, want al wie eenigs zins met de geschiedenis der duitsche tael in 't algemeen en der onze in 't byzonder bekend is, weet dat ons nederlandsch te samen met het nedersaksisch, het eigenlyke nederduitsch, dat is eenen der twee hoofdtakken van de algemeene duitsche tael, uitmaken. Dat nederduitsch wordt door millioenen menschen, langs geheel de uitgestrektheid der kusten van de Noorder- en Baltische zeeën, dat is van Duinkerken tot aen Köningsberg, en van Flensburg, in Denemarken, tot aen het Harzgebergte, gesproken⁽¹⁾. Hieruit volgt, dat de tael van byna de helft van Duitschland de grootste overeenkomst heeft met de onze. Tydens de middeleeuwen werd aldaer dat nederduitsch, zoo wel als by ons het nederlandsch algemeen geschreven, maer sedert de scheuring van Luther, werd het hoog- of opperduitsch aen al de landstreken, alwaer het nedersaksisch gesproken werd opgedrongen, zoodanig dat dit laetste slechts als volksspraek blijft bestaen, en het hoog duitsch de geschrevene en literarische tael is geworden⁽²⁾.

Wanneer men dien toestand der tael in een groot gedeelte van Duitschland, tydens de middeleeuwen in de oog houdt, dan begrijpt men licht, dat onze voorouders niet noodig hadden het latijn of eene vreemde spraek te gebruiken, alzoo zy in hun vlaemsch een allergeschiktst middel hadden om hunne betrekkingen met den vreemde te onderhouden.

(1) Men kan hierover nazien: Lulofs, Schets van een overzigt der Duitsche taal, of der Germaansche taaltakken. Groningen, 1819. - Vanden Hoven, la langue flamande, son passé et son avenir. Brux., 1844, bl. 10, en ook Lebrocquy, Analogies linguistiques. Brux., 1845.

(2) Over het Nedersaksisch leverde de heer Blommaert eene zeer belangryke bydrage in het Taelverbond. Antw., 1854-1855, bl. 81-169.

[p. 44]

Toen het in vroegere eeuwen zoo bloeijende Vlaenderen zulken beduidenden handel dreef met de Hanse-steden van Duitschland, gebeurden alle onderhandelingen, alle overeenkomsten, alle briefwisselingen in de landtael. Het vlaemsche werd zoo wel te Hamburg en te Bremen, als het nedersaksisch te Brugge en te Gent verstaen. De Archieven der steden van Duitschland, even als die hier te lande, bevatten een aenzienlijk getal oorkonden, die daervan ten volle getuigen kunnen.

Twee duitsche geleerden, Sartorius en Lappenberg, hebben een nog al uitvoerig werk over de Hanse-steden uitgegeven⁽¹⁾, waerin zy tevens de oude oorkonden als bewijsstukken hebben medegedeeld.

Daer dit werk hier te lande niet algemeen verspreid is, acht ik het niet ongepast te dezer plaets den korten inhoud op te geven van de stukken in onze moedertael opgesteld, die door die twee geleerden aen het licht zijn gebracht.

1^o	Omtrent het jaer 1262. - Uitvoerige lijst der tollen, die de kooplieden van Duitschland aen de ridders J. Van Ghistele en Wulfard vander Wostine, te Brugge te betalen hadden. - 2^o Lijst van de tolrechten, die op de markt van Thorout geheven werden. - 3^o Verordening over den loon van de makelaers. Deze drie stukken zijn uitgegeven naer een zeer oud afschrift op het Archief der stad Lubeck berustende.
2.	1282. Verordening door graef Gwy, in overeenstemming met den heer Jan Van Ghistele en de schepenen van Brugge, gemaekt omtrent de waeg te Brugge. De originele charter berust op het Archief der stad Lubeck.
3.	1309. Vryheden door de stad Brugge toegestaen aen de kooplieden

(1) Sartorius, Urkundliche Geschichte des Ursprunges der deutschen Hanse. Herausgegeben von Lappenberg. Hamburg, 1830. 2 D., in-4^o.

[p. 45]

	van het Keizerrijk, tot wat landstreek of stad zy behooren, en die hunnen stapel te Brugge houden. Het origineel op het Archief der stad Keulen en een afschrift te Lubeck.
4.	1309. De stad Brugge verklaert, dat, alzoo de kooplieden uit het Duitsche Rijk, om eenig onrecht, dat men hun aengedaen had, hunnen stapel naer Aerdenburg hadden overgebracht, zy aen die kooplieden vryheden heeft toegestaen, waerdoor eenige naer Brugge terug waren gekomen. De brief moest aen de steden van Oostland getoond worden, en indien deze hierover niet te vreden zijn, dan zal het aen hen, die te Brugge teruggekeerd zijn, vrystaen die stad weder te verlaten. Het origineel bestaet te Keulen en een afschrift te Lubeck.
5.	1309. Dergelyke verklaring ten voordeele van de kooplieden van Bruinschwijk, Goslar, Maegdeburg, het land van Saksen en geheel het Duitsche Rijk. Het origineel op het Archief te Keulen.
6.	1309. Vrybrief door Robrecht, graef van Vlaenderen, aen de in het vorige stuk genoemde kooplieden, toegestaen. Op het Archief van Keulen en op dat van Lubeck.
7.	1318. De stad Brugge bekrachtigt op nieuw de vryheden aen de Duitsche kooplieden toegestaen, en namelyk omtrent het aenstellen van eenen weger by de waeg, en het aennemen van vreemde munt en zilver. Op de Archieven der twee gemelde steden,
8.	1334. Burgemeester en schepenen van Brugge verklaren, dat de gevolmagtigden der steden Lubeck, Hamburg en Stavoren twee mannen uit ieder der drie steden van Vlaenderen, en even zoo veel uit de steden Dordrecht, Zierikzee en Middelburg, en verder Jan van Heyle, als oneffen man, benoemd hebben, om de geschillen, welke tusschen de drie eerstgenoemde steden gerezen waren, te vereffenen. Op het Archief van Hamburg.
9.	1335. Uitspraek der scheidsrechters uit de zes nederlandsche steden over de geschillen tusschen de steden Lubeck, Hamburg en Stavoren gerezen. Op het zelfde Archief.

[p. 46]

10.	1336. Verklaring der steden Gent en Brugge omtrent de bovengenoemde uitspraek. Beide stukken op het Archief te Lubeck.
11.	1338. Vryheden door graef Lodewijk van Nevers aen al de kooplieden van het Duitsche Keizerrijk gegeven. In het stuk luidt het: alle Coopmanne van den Romschen Rike van der dutscher tonghe. Een orgineel is op het Archief der stad Keulen voorhanden en een oud afschrift op dat der stad Lubeck.
12.	1347-1356. Verordeningen en wilkeuren der gemeene kooplieden uit het Duitsche Keizerrijk te Brugge. De zes stukken, onder die rubriek gedrukt, zijn meestal in eenen tongval geschreven, die naer het Nedersaksisch zweemt. Oude afschriften van deze stukken bevinden zich op de Archieven van Keulen, Hamburg en Lubeck.
13.	1347. De schepenen van Poperinghe maken de maatregelen bekend, die zy ten voordeele der Duitsche kooplieden genomen hebben. Op het Archief te Keulen.
14.	1351. Onderscheidene bezwaren door de Duitsche kooplieden in Vlaenderen verblyvende, aen de stedelyke overheden ingebracht. Op de Archieven van Hamburg on Rostock voorhanden.
15.	1351. Dergelyke bezwaren door de Duitsche kooplieden by het Magistraet van Brugge uitgebracht: zy verzoeken dat men binnen die stad eene waeg inrichte. Op het Archief der stad Rostock.
16.	1352. Jan, heer van Ghistele, staet aen de Duitsche kooplieden toe, dat zy te Brugge hunne eigene waeg zouden mogen inrichten. Origineel op het Archief te Keulen.
17.	1360. Uitlegging door de stad Brugge gedaen omtrent de schade, die de kooplieden van het Duitsche Rijk geleden hadden: zy neemt een deel der geledene schade op zich, terwijl Gent en Yperen zich elk insgelijks met een deel belasten. De charters door de steden Gent, Brugge en Yperen verleend berusten op het Archief der stad Lubeck.

[p. 47]

18.	1360. Vryheden door graef Lodewijk van Male, op aenzoek der drie steden van Vlaenderen, aen de Duitsche kooplieden toegestaen. Op de Archieven van Hamburg en Lubeck.
19.	1360. Vrybrief door de drie steden van Vlaenderen aen de Duitsche kooplieden verleend. Op het Archief te Lubeck.
20.	1360. Verklaring door de drie steden van Vlaenderen: Brugge, Gent en Yperen, ten voordeele van de Duitsche kooplieden gedaen opzichtens den loon der makelaers. - Goedkeuring van deze bepalingen door graef Lodewijk. Op het Archief te Keulen en te Hamburg.
21.	1360. Brief van Lodewijk van Male, waerby hy aen de Duitsche kooplieden het recht toekent, dengenen die iemand hunner zou dooden, wonden of bestelen, zoo lang aen te houden tot dat de rechter kome. Op het Archief te Lubeck en te Rostock.
22.	1360. Dergelyke brief door de Schepenen van Gent en Yperen aen de Duitsche kooplieden verleend. Op het Archief te Lubeck.
25.	1360. Verklaring uitgebracht door de afgevaerdigden van wege den graef en de steden over de te Lubeck, ten voordeele der Duitsche kooplieden, genomene besluiten. Op het Archief te Lubeck.

Ik bepael my tot het aenhalen dezer oorkonden, welke alle op Vlaenderen betrekking hebben; veel andere het graefschap Holland rakende, zijn insgelijks in het voor ons vaderland hoogstbelangrijk werk van Sartorius en Lappenberg te vinden; doch ik dacht, dat de opgegevene stukken ruim genoegzaem zouden zijn om te bewyzen, hoe onze voorvaders, ten tyde dat Vlaenderen tot het toppunt van bloei en rijkdom gestegen was, hunne moedertael eerbiedigden, en hoe deze hun te stade kwam voor het onderhouden der gewichtigste betrekkingen met de

[p. 48]

voornaemste handelsteden van Duitschland, ik zou haest zeggen van byna gansch Europa.

De boven aengehaelde voorbeelden zouden in 'toneindig kunnen vermenigvuldigd worden door het opzoeken van dergelyke oorkonden, het zy in onze Archieven, het zy in die der Duitsche steden, het zy zelfs nog in sommige andere gedrukte werken.

Enkele malen, vooral in de dertiende eeuw, waren de geschrevene onderhandelingen met de Hanse-steden in het latijn, maer nooit in het fransch. De zoo talryke verzameling van stukken door Sartorius en Lappenberg uitgegeven levert daervan geen enkel voorbeeld op.

Ten slotte zal ik hier nog doen opmerken, dat de Duitsche geleerden, wanneer zy onze oude vlaemsche charters laten drukken, deze als geheel Duitschland door, genoegzaem verstaenbaer beschouwen, zonder dat zy het noodig achten deze door eene, vertaling, welke dan ook, te verklaren. By ons, betreurenswaerdig en tevens belachelijk genoeg, wordt er meestal eene fransche overzetting bygevoegd!