Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1860

De Aarde, zooals zij er uitziet; van (door?) Fr. Gerstäcker. Een leesboek voor de scholen.(;) vertaald door H.J. Lummel, met een kaartje. Utrecht, Kemink en Zoon, 1859. 12vo. 112 blz., Prijs 30 Cents (cent?).

Het lijdt geen' twijfel, of de kennis der aardrijkskunde is voor de bevolking van een land gelijk het onze van het overwegendste belang. Nederland, bij hetwelk de handel de bronader van het volksbestaan uitmaakt en dat zijne vlag in alle deelen laat wapperen, dient er met regt prijs op te stellen, de studie dier wetenschap bij zijne jeugdige staatsburgers bevorderd te zien. Wij begroeten daarom met blijdschap op het gebied der schoolliteratuur, elken nieuweling, die bestemd is om de aardrijkskundige kundigheden meer algemeen te maken, en wij juichen iedere poging toe, welke medewerken kan tot de verwezenlijking van dit nuttig doel.

Wij zijn niet in de gelegenheid geweest, om het boekje van gerstäcker met de hierboven aangekondigde vertaling te vergelijken. Naar het ons echter voorkomt, heeft de heer lummel zich goed van zijne taak gekweten, en wij stuitten slechts zelden op een of ander germanisme, dat der aandacht van den corrector ontsnapt is. Behalve het reeds vermelde van (von) in plaats van door, kwam ons al dadelijk, bij het openslaan van het werkje, het door sommigen (onzes erachtens verkeerderlijk) bij voorkeur gebruikte voorwoord, waarvoor wij steeds voorrede wenschten te lezen. Op een aantal plaatsen staat: zeide de vader (sagte der Vater); wij zouden hier liever het bezittelijk bijvoegelijk naamwoord hun gebezigd hebben, zoo als de aard onzer taal medebrengt, vooral omdat

[p. 143]

in dit geval het woord vader op een' bepaalden persoon slaat, namelijk: op den vader van maria en van frits, die hunnen vader nu en dan nog al druk met vragen bestormen: eene somtijds lastige hebbelijkheid, die gerstäcker voorzeker op Duitschen bodem heeft waargenomen, maar die niet minder bij ons in velerlei opzigten de weetgierigheid in ligtzinnigheid van geest en oppervlakkigheid van beschouwing doen overgaan.

Gerstäcker handelt in de eerste plaats over den oorsprong der rivieren en zeeën; hij spreekt vervolgens over de rondheid der aarde, oosten en westen, dag en nacht. Als tegenhanger van dit laatste, maakt hij daarop zijne jeugdige lezers bekend met noorden en zuiden, winter en zomer; waarna hij frits en maria onder geleide van den (lees hunnen) vader een togtje op de rivier en op den vijver laat doen, en hieruit aanleiding vindt, om over de scheepvaart en den handel menige nuttige en belangwekkende bijzonderheden mede te deelen. Kompas, zon en maan, eklipsen worden daarbij niet vergeten, en de verschillende menschenrassen krijgen nu ook eene beurt. Het werkje eindigt met eene zeer onderhoudende beschouwing van de koude en warme landen der aarde, en de vaderlijke mentor, die meestal sprekend wordt ingevoerd, zegt ten slotte: ‘Door hetgeen gij nu geleerd hebt, zult gij het verdere gemakkelijker kunnen begrijpen, en zoo het u genoegen doet, zullen wij op deze wijze, van tijd tot tijd, de gansche aarde leeren kennen.’

Uit deze laatste woorden besluiten wij, dat gerstäcker voornemens is later tot eene afzonderlijke behandeling der vijf werelddeelen over te gaan. Wij zeggen later, dewijl het ons niet bekend is, dat hij zijne jeugdige landgenooten hiermede reeds heeft verblijd; doch bijaldien deze eventualiteit tot de wording van het voldongen feit mogt overgaan, hopen wij, dat de heer lummel de Nederlandsche jeugd ook met deze lettervrucht bekend zal willen maken.

Alvorens wij afscheid nemen van het aardige boeksken, valt ons nog eene opmerking in, die wij onder het lezen gemaakt hebben, en die wij thans zullen mededeelen. Er staat namelijk op blz. 54: ‘Terwijl wij ons met de aarde voortbewegen, is het ons net of (alsof?) de zon loopt, daar zij het eenige zigtbare voorwerp is, dat zich niet beweegt.’ Die uitspraak komt ons bepaald onjuist, zoo niet bepaald onapodiktisch voor.

[p. 144]

Wij, voor ons, gelooven vast, dat de zon zich wel degelijk beweegt. Immers is het bekend, dat men op de oppervlakte der zee zwarte vlekken van eenen onregelmatigen en veranderlijken vorm bespeurt. Nu en dan zijn deze vlekken talrijk en zeer uitgebreid, en men heeft er waargenomen, welker breedte vijfmaal die der aarde evenaarde. Het gebeurt echter ook, dat de zon, gedurende gansche jaren, zuiver en vlekkeloos schijnt. Welnu, uit de naauwkeurige en gevolgde waarneming dezer vlekken heeft men eindelijk besloten, dat de zon zich om hare as draait, en dat de duur eener dusdanige zonsomwenteling tusschen de vijf- en zesentwintig dagen is. Het is hier overigens niet de plaats om dit ons gevoelen, met andere sterrekundige waarnemingen of meetkundige bewijsgronden te staven: genoeg zij het, voor het oogenblik, te constateren, dat de Schrijver zich vergist heeft, en de Vertaler de begonne dwaling niet heeft hersteld.

Druk en correctie zijn over het geheel voldoende; het papier had evenwel wel wat steviger mogen zijn.

Z. 1860

l.a.h.