Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Dollard, of Geschied-, Aardrijks- en Natuurkundige Beschrijving van den Boezem der Eems; door G.A. Stratingh, Medic. et Philosoph. Natur. Doct., en G.A. Venema, Lid der Provinc. Staten, Burgemeester, en Arrondissements-IJker te Winschoten. Te Groningen, bij J. Oomkens, J.zoon, en R.J. Schierbeek. 1855. In gr. 8vo. XVI en 333 bl.; met een vignet en drie uitslaande kaarten. f 4-:

Dit werk is in hooge mate belangrijk. Het beschrijft naauwgezet en juist den boezem des Dollards, de vroeger en later ingedijkte gronden, en wat die gronden kort na de droogmaking en later hebben voortgebragt. De uitkomsten worden vergeleken, en daaruit gevolgtrekkingen opgemaakt, die aller aandacht verdienen.

Het moge waar zijn, dat geen gedeelte van onzen bodem zoo zeer uit oude bescheiden, oorkonden en kronijken kunne toegelicht worden - toch is het verdienstelijk, die toelichtingen op te sporen, te schiften, bijeen te plaatsen, en te vergelijken. De Schrijvers hebben dit alles met groote vlijt gedaan, en de feiten hebben hen tot eene theorie geleid, die ook anderen tot leiddraad kan strekken.

De Heeren stratingh en venema kennen den Dollard; zij kennen zijne voortbrengselen, zijne bewoners, zijne bezoekers, zijne verschijnselen - en uit dien hoofde is hun arbeid van groote, bijna zouden wij zeggen: van onschatbare waarde. Of heeft niet ons Land meer gedeelten door de wateren overweldigd, waar latere aanslibbing of ophooging van den bodem de inpoldering heeft mogelijk gemaakt? En heeft men overal, gelijk in den Dollard, de omstandigheden ten voordeele aangewend, en het aangewonnen land in vruchtbare graanvelden herschapen, en in zijne meerdere of mindere opbrengsten nagegaan? - Uit deze natuurkundige beschrijving zijn lessen te

[p. 716]

trekken voor alle andere stroken gronds, door indijking, aan de wateren onttogen. Het werk kan dus bij alle landwinning met vrucht worden geraadpleegd.

Het doel der Schrijvers was, volgens het Voorberigt, niet alleen om een gedenkboek zamen te stellen van het ontstaan van den Dollard; maar zij wenschten: ‘dat water en land, zoo als beiden nu bestaan, in bijzonderheden te doen kennen; zóó, dat de beschrijving daarvan niet slechts dienstig mogte zijn voor den bewoner dier streek, maar ook meer algemeen voor de kennis van onzen vaderlandschen bodem, en de veranderingen welke deze heeft ondergaan of nog ondergaat’. En uit de hoofdverdeelingen, die wij hier laten volgen, ziet men het best welk eene soort van arbeid de Schrijvers hier leveren:

Eerste Afdeeling: De voormalige staat en geschiedenis van den Dollard. Schets van de in den Dollard vergane landstreek en van den loop der rivieren door dezelve. - Beschrijving van de plaatsen in den Dollard vergaan. Het ontstaan en de vorming van den Dollard. Geschiedenis van de indijkingen en van den weder aanwas van land van den Dollard, in verband tevens beschouwd met de veranderingen welke de waterstaat der omstreken daardoor heeft ondergaan. Over den gang der aanslijking, bepaaldelijk over den jaarlijkschen aanwas van den aangewonnen Dollardgrond, uit deszelfs bedijking afgeleid.

Tweede Afdeeling: De tegenwoordige staat en natuurlijke historie van den Dollard. Grootte van den Dollard. Over de waterloopen in en de waterwerken langs den Dollard. Grondgesteldheid van den Dollard. Aanwas en ophooging der slijkgronden. Het bevorderen van den aanwas. Voortbrengselen van het plantenrijk. Dieren [namelijk: viervoetige dieren, vogels en visschen]. De Dollardpolders nog iets nader beschouwd.

Hierop volgen negen Bijlagen of Aanteekeningen, en drie kaarten: a. van het verdronken land, op eene groote schaal aangewezen; b. van het begin eens polders, afgebakend in April 1796; c. van den Dollard en zijne omstreken bij laag water.

Merkwaardig is hetgeen op bl. 156 en volgg. wordt gelezen over den jaarlijkschen en gemiddelden aanwas van den kwelder-

[p. 717]

grond, waaruit blijkt: dat van 1545 tot 1845 de kweldergrond jaarlijks gemiddeld 20,50 el is vooruitgeschreden. Ook wat men leest over de planten (bl. 234), die door de altijd werkzame Natuur op de slijkgronden worden ontwikkeld: eerst de Hanevoet, elders ook Krabbestruik of Krabbekruid en Krabbekwaad genoemd, dat is het geleedde Zeekraal (Salicornia herbacea); dan de Sulte, elders ook het Starrekruid geheeten, of de zoutwater Aster (Aster tripolium): deze eene schoone krachtige, gene eene kleine sappige plant. Van de eerstgenoemde plant zeggen de Schrijvers (bl. 239) onder anderen: ‘Zij wordt in andere deelen van ons rijk, in Zweden, in Engeland, Spanje, Frankrijk en Italië, tot verscheidene doeleinden gebezigd. Aan de Zeeuwsche stranden is zij zeer overvloedig. Daar, zoo wel als in Engeland, wordt die sappige plant gestoofd, zoo als andere groenten, of als salade, met olie, azijn en peper gegeten. Soms legt men haar met azijn in, of zoo als men porselein, zuring, snijboonen, of kool inlegt. Overigens wordt zijn geacht een goed middel tegen de scorbut te zijn.’ - De lezer verneemt echter niet waarom dan de Hanevoet of Zeekraal der Dollard-slijken niet óók voor menschelijk voedsel, en andere nuttige einden gebruikt wordt.

Over de diersoorten, ook de mikroskopische schaaldieren, en hunne huishouding, en over de botvangst geven de Schrijvers veel wetenswaardigs. Even zoo over de ‘kraite’, eene slede, waarmede de visscher over de slijken vliegt. Zij zeggen daaromtrent (bl. 270): ‘Met niet veel inspanning vordert hij in ¼ uur, 1 uur afstand, en een zonderling en vreemd gezigt is het voor hem die voor het eerst deze slijkgronden bezoekt, als daar een regt opstaand man, met de snelheid van den wind, hem nadert of voorbij vliegt.’ - Uit een staat van de visscherij op den Dollard blijkt dat zij zeer aan het afnemen, en, ofschoon nog niet onbelangrijk, evenwel te gering van opbrengst is voor hen die er van moeten leven.

Dit werk is eene bijdrage tot de kennis van onzen bodem en zijne wording, die door allen, welke daar eenigen prijs op stellen, hoog zal worden gewaardeerd. - De Uitgevers hebben voor eene fraaije uitvoering gezorgd. Moge het in veler handen komen, en met nut gebruikt worden!