Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Is dat Godsdienst? Schetsen en Tafereelen uit het leven van Tijdgenooten; door Christianus.Te Kampen, bij K. van Hulst. 1853. In gr. 8vo. 378 bl. ƒ 3-75.

Het allerlaatste van dit boek zij het allereerste wat we er van vermelden: een brief van een vriend aan den Schrijver, inhoudende, dat deze het geschrift des avonds in den huiselijken kring voorgelezen had; dat de aandacht onverdeeld was, en onpartijdigen den Schrijver hadden toegejuicht. 't Is een weinig moeijelijk recenseren, waar aldus reeds is geanticipeerd op het oordeel van ‘onpartijdigen’, zoo als wij meenen te zijn. Toch zullen wij 't beproeven.

Het hoofddenkbeeld is: aanschouwelijk te maken, hoe velen de Godsdienst misbruiken tot een masker, waarachter zij de afschuwelijkste hartstogten, zinnelijkheid, geldzucht, hoogmoed, enz. verbergen, terwijl de verlichte denkwijze en praktische zin van den Schrijver is uitgedrukt in het titelvignet, voorstellende een gesticht voor verwaarloosden, met het onderschrift: ‘Dat is Godsdienst!’ Wij gelooven dat, helaas! de Schrijver geen ongelijk heeft, en dat een gram, eene Mevrouw d -, een geed, en anderen, wel in onze dagen te vinden zijn; want het drijven van het orthodoxismus is maar al te veel het voertuig en het dekkleed van dingen die de

[p. 12]

Apostel paulus zou qualificeren als ‘vleeschelijke dingen die in vijandschap zijn tegen God.’ En wij hebben er ook van dien kant leeren kennen omtrent welke de voorzigtigheid der slangen in geenen deele misplaatst is. Maar toch houden we 't er voor, dat dit boek noch éénen van hen verbeteren, noch anderen tot een regtvaardig oordeel leiden zal, in zoo ver dit personen van zaken zorgvuldig heeft te onderscheiden. Wij beginnen met te zeggen: dat we met het stelsel zelf niets op hebben en er de uitdrukking van het Evangelie volstrekt niet in vinden kunnen; maar dat, onverbloemd of ingewikkeld, ergerlijke daden van orthodoxisten aan de orthodoxie moeten of mogen geweten worden, betwijfelen wij zeer. Bovendien is de toon te scherp, te hevig, en sommige portretten zijn zoo geoutreerd, dat men er aanstonds bij denkt aan fictie. Den vinnigen toon, dien we (als ons vermoeden gegrond is, dat we den Schrijver van V - k hier ontmoeten) in eene vroegere schetsen-verzameling aantroffen, achten we ook hier te snijdend, en op een paar plaatsen had de dartele pen wel wat bedwongen mogen worden. Overigens doen wij hulde aan de groote levendigheid, waarmeê het grootste gedeelte van het boek geschreven is, en de man die afkomt op eene vermeend rijke vrouw, door eene huwelijks-advertentie hem voorgekomen, doch er bitter inloopt met eenige studenten - dwingt den ernstigste een lach af. Excursies, als over de Doopsgezinden, zou men hier niet zoeken. Maar zoo is er meer. De uitvoering heeft iets onbehagelijks, doch al ware deze slechts middelmatig, er zullen er zeker velen zijn, die zich regt in dit boek zullen verlustigen.