Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Allereerste beginselen der Practische Onderwijskunde, voornamelijk ten dienste van Kweekeling-Onderwijzers, door J.W. Regt. Te Gouda, bij G.B. van Goor. 1854. In kl. 8vo. 110 bl. f :-75.

Met belangstelling namen wij dit boekje ter hand, omdat wij het gevoelen deelen van den Heer regt: dat er schier niets op dit gebied verscheen van de hand van onderwijzers, en dat de wijsgeerige behandeling in de uit den vreemde hier overgebragte werken de jeugdige onderwijzers zeer tegen het gedeelte van hunne voorbereidingstudiën inneemt, dat de Heer r. met grond de hoofdwetenschap van zijn vak noemt. Wij gevoelden ons echter aanvankelijk te leur gesteld, toen wij in het zielkundig deel van het boekske slechts al het oude wedervonden. Niet dat wij het nieuwe als nieuw waarderen, maar omdat hier het oude nog veel te wenschen overlaat. Het Lager Onderwijs van zeer nabij kennende, deelen wij den hoogen lof niet altoos, die er te vaak aan wordt toegezwaaid op de groote vertooning die de veelweterij der scholieren kan maken, als zij

[p. 770]

met allerlei lapwerk van kundigheden zeer schitterend zijn uitgemonsterd, en toch inderdaad zoo weinig ontwikkeld en gevormd werden. Dit is ook het geval met een al te groot deel der onderwijzers-zelven; zij weten vrij wat, letterlijk en vast - maar met te weinig oordeel, te weinig ontwikkeling. Zij bewegen zich in een zoo engen gedachtenkring, dat hunne bekrompenheid het onderwijs kleingeestig maakt, en de ware vorming des leerlings vaak meer belemmert dan bevordert. Zij gaan veelal van zoo scheve en gebrekkige denkbeelden uit, over den mensch, zijne bestemming en ontwikkeling, dat wij wel wenschten nog eenmaal te zien dat grootere geesten zich de zaak van de opleiding der onderwijzers aantrokken, of althans hun betere geschriften over den mensch verschaften. De Heer regt heeft op zijn standpunt zijn best gedaan, ofschoon hij wel eerst iets beters over Anthropologie en bepaald Psychologie had mogen lezen. De vorm dien hij koos was ook niet zeer gelukkig: wat is drooger lectuur dan stelling aan stelling, tot 585 toe! De onzamenhangende volzinnen zijn weinig uitlokkend, en zullen, vreezen wij, den weerzin in de onderwijskunde bij jonge onderwijzers wel niet overwinnen. De Schrijver is een groot vereerder van pestalozzi - dien wij wel bewonderen als een groot man en wijsgeerig denker, maar ongaarne, tenzij met zeer groote wijziging, gevolgd zien in zijne kunstbewerkingen van den menschelijken geest. Men geloove toch niet dat al wat een kind nazegt en van buiten leert, het waarlijk wijzer maakt en ontwikkelt. Geloof niet, b.v., dat een kind beter weet waar zijn neus zit, als het volgens pestalozzi op de maat kan opdreunen: tusschen de oogen onder het voorhoofd boven den mond, enz., dan wanneer het nooit door pestalozzi-sche oefeningen zoo ver gebragt is. - Alle moeders zouden zijn zoogenaamd ‘Boek voor Moeders’ eene onverdragelijke verveling noemen, en eene kwelling voor haar en hare kinderen. - De mensch is van nature een denkend wezen omdat hij een redelijk wezen is - het kind zal denken, ook zonder vormleer; men leere het slechts nadenken en opmerken over de dingen die hem omgeven, maar niet, volgens p., allereerst zich te bepalen bij zijne eigene persoon, zijn eigen ligchaam. - De vormleer is daarenboven zoo verbazend ab-

[p. 771]

stract voor kinderen, daar zij inderdaad eene soort van mathesis is; wat toch kan er ongepaster voor den kinderlijken geest zijn, dan een onderwijs dat zich aan lijnen en punten vastknoopt! Het is dan ook eene ware marteling voor de meeste kinderen, tenzij zij werktuigelijk in den sleur mede opdreunen, wat de mond wel uitspreken, doch geen kindergeest in waarheid volgen kan. Des onderwijzers liefde voor p. daargelaten, bewijst de verdere inhoud van dit werkje echter zijne bedrevenheid en ervaring in het schoolonderwijs, en kan zijn boekje eene welkome verschijning voor menig jong onderwijzer zijn; ofschoon wij niet achten dat het geheel aan de bestaande behoefte voldoen kan. Zijne denkbeelden over belooning en straf zijn zeer juist en helder. Met regt noemt hij de stellige straffen of belooningen tuchtmiddelen die op den laagsten trap staan, omdat zij het minst van allen op de innerlijke overtuiging des leerlings werken. Over belooningen sprekende, vraagt hij: ‘Wat zal men bij het kind beloonen? Zijne vlijt - zijne gehoorzaamheid? - maar daardoor bevordert hij immers zijn eigen geluk? Zullen wij andere deugden beloonen? - maar iedere goede daad brengt immers hare eigenaardige belooning met zich. Bovendien liggen de wortelen van 's kinds daden dikwijls zeer diep in het gemoed verborgen, en is het uit dien hoofde niet gemakkelijk de eigenlijke beweegoorzaak op te sporen, die tot handelen geleid heeft; en deze dient men toch altijd te kennen, om over de zedelijke daad met juistheid te oordeelen. Bedenkt men nu nog, dat het schoolleven in overeenstemming behoort te zijn met het maatschappelijk leven, en men in het laatste schaars (beter: spaarzaam) is om goedkeuring of belooning weg te schenken, dan volgt daaruit, dat het kind gewend moet worden om zonder uitzigt op lof of loon het goede te verrigten’, enz.

De Schrijver behandelt in vijf Hoofdstukken het volgende: Hoofdstuk I. Over den mensch en de grondstellingen van het onderwijs. II. Over de stof van het onderwijs. III. Over de leerwijze. IV. Over de schooltucht. V. Over den onderwijzer. De gebeden welke hij op bl. 101 geeft als modèl, kwamen ons voor weinig voorbeeldig te zijn. Het geheele werkje ademt iets godsdienstigs, maar eene godsdienstig-

[p. 772]

heid die wij gaarne een dieper blik hadden zien slaan in het wezen van den mensch en zijne betrekking tot God. Intusschen twijfelen wij geenszins of dit boeksken kan voor kweekeling-onderwijzers zeer dienstig zijn; zij zullen er althans eene handleiding tot eene goede school-ordening in aantreffen, en menig nutten wenk van een ervaren voorganger.