Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Over den Priester, de Vrouw en het Huisgezin. Naar het Fransch van J. Michelet, door den Vertaler van Michelet en Quinet, over de Jezuiten. Te Amster-

[p. 207]

dam, bij D.H. Fikkert. 1845. In gr. 8vo. VIII en 178 bl. f 1-30.

Het geschrift, dat wij aankondigen, kan als vervolg worden aangemerkt op de veelbesprokene Voorlezingen over de Jezuiten, die door den beroemden Schrijver en zijnen welsprekenden ambtgenoot quinet in 1843 zijn uitgegeven. Doch hier strekken de beschouwingen des Hoogleeraars zich uit tot eenen wijderen kring. Gelijk hij in het eerstgenoemde werk met wegslependen nadruk het gevaar heeft geschetst, waaraan Frankrijk bloot staat door den toenemenden invloed der Jezuiten-orde, spreekt hij hier over de Ultramontaansche geestelijkheid in het algemeen. Naauw is het verband, waarin het een met het ander staat. Een Fransch Bisschop heeft gezegd: ‘Wij zijn Jezuiten, wij zijn allen Jezuiten,’ en niemand heeft hem gelogenstraft. Geen wonder, dat de vriend van beschaving en verlichting die woelingen met onrust en bezorgdheid aanschouwt. Michelet althans gevoelde zich opgewekt, om zijne stem luide en krachtig te verheffen, en in krachtige trekken te schetsen, hoe vele geestelijken den invloed, dien zij bezitten, misbruiken tot de onwaardigste bedoelingen. Welk gewigt de Roomsche Curie aan zijne oppositie gehecht heeft, blijkt reeds daaruit, dat zij het werk terstond op den Index librorum prohibitorum heeft doen plaatsen. Ook voor ons publiek, dat zoo veel verneemt van den invloed, dien zekere partij dezer dagen op het godsdienstig en staatkundig gebied uitoefent, kan het nuttig zijn, om door dit geschrift tot verdubbelde waakzaamheid en bedachtzaamheid te worden aangespoord.

De Schrijver gaat grootendeels eenen historischen weg. In het eerste gedeelte handelt hij over de geestelijke besturing in de zeventiende eeuw. Hier leeren wij den invloed der Jezuiten op de vrouwen en kinderen, en vooral de betrekking tusschen den heiligen franciscus van sales met Mad. de chantal, hier het verderfelijk quietisme in al zijne kleuren kennen. Op wat wijze in dit tijdperk de vroomheid gemakkelijk werd gemaakt, hoe de

[p. 208]

priesterdwang van lieverlede alle zelfstandigheid in hare slagtoffers wist te onderdrukken, hoe het Jezuitisme zich wist te verheffen boven den slag, dien het van arnaud en pascal had ontvangen, wordt met onnavolgbare levendigheid afgemaald. Bijzonder belangrijk is hetgeen over molinos, over Mad. de guyon en den zoogenaamden mystischen dood, zoo als die in haar boek les Torrents is beschreven, en vooral over den eigenaardigen vorm, dien het quietisme door fenelon aannam, wordt medegedeeld. Met klimmende belangstelling volgen wij den Schrijver, waar hij ons bossuet als geestelijk bestuurder leert kennen, en de eerdienst van het heilige hart in al hare zinnelijkheid en dubbelzinnigheid teekent. - Maar ofschoon men door al deze verschillende mededeelingen zich den invloed der geestelijkheid in de 17de eeuw gemakkelijk voorstellen kan, zou echter de bedenking kunnen rijzen, dat de tegenwoordige, meerendeels arme en eenvoudige priesters zulk eenen verstandelijken en zedelijken invloed niet meer uitoefenen kunnen. De Schrijver beantwoordt die bedenking bij den aanvang van het tweede gedeelte, dat over de geestelijke leiding in het algemeen, en vooral over die der 19de eeuw zal gaan spreken. Hij toont aan, wat huiveringwekkende kracht voornamelijk de biechtstoel nog uitoefent op het maatschappelijk en huiselijk leven onzes tijds. Groot is toch het onderscheid tusschen den tegenwoordigen biechtvader, en dien der middeleeuwen, die in waarheid geloofde, zijn vleesch doodde, in hooge beschaving uitmuntte en veel minder ondervragen moest, in een' tijd, waarin de Casuïstiek nog slechts weinig was ontwikkeld. Men huivert bij de schilderij van de wijze, waarop de geestelijke bestuurder zich vaak in de innigste betrekking der ziel tot eene vrouw, zelfs boven haren echtgenoot, plaatst, en de geheime spion is in de vreedzame woning. De sluijer wordt afgeligt van menig misbruik, dat nog heden ten dage de kloosterlijke inrigting bezoedelt. En met eene zielkundige waarheid, die den lezer krachtig aangrijpt, doet michelet ons aanschouwen, hoe van de

[p. 209]

priesterlijke heerschappij over de ziel tot aan die over het ligchaam slechts eene schrede kan zijn.

Eindelijk leidt hij ons het huisgezin binnen. Ook daar vindt de vader in gade en kroost vaak verborgene vijanden, voor zoo verre zich beide laatsten onbepaald door den geestelijken laten besturen. Zelfs de betrekking tusschen de moeder en haren opgroeijenden zoon wordt ontheiligd door de kerkelijke opvoeding. En nimmer wordt onder den invloed der bestaande kerk de huiselijke kring, wat zij naar Gods bedoeling en tot heil van den staat moet wezen.

Het is ons onmogelijk, na dit korte overzigt, een denkbeeld van den rijkdom en de kracht dezer voorlezingen te geven. De stijl is schitterend. Geene bladzijde kan men opslaan, of er is eene gedachte, eene wending, eene beeldspraak, die treft. Wij zouden jegens eene andere schoonheid van vorm onbillijk worden, wanneer wij er eene bij voorkeur ter proeve wilden aanvoeren. Men moet alles in zijn verband lezen, om aan de meesterlijke wijze, waarop michelet vooral het quietisme met al zijne vertakkingen heeft beschreven, regt te laten wedervaren.

Of wij het in alles met zijne beschouwing van de zaken zelven eens zijn, dit is eene geheel andere vraag, die wij zonder aarzelen ontkennend beantwoorden. Soms is de redenering meer schitterend, dan grondig: de oratorische kleur van het geheele geschrift vervoert meermalen den Schrijver tot eenzijdigheid, en zijn afkeer van de geestelijkheid doet hem meermalen het goede voorbijzien, dat zij zonder bedenking gesticht heeft en nog sticht. Voorbeelden behoeven wij niet aan te voeren, daar zij aan iedereen, die met onbevangen oordeel leest, van zelven in het oog zullen vallen. Wij vreezen, dat de Schrijver, door de loffelijke zucht om misbruiken tegen te gaan, zich meermalen heeft laten verleiden, om ook datgene weg te rukken, wat niet slechts heilig en dierbaar is voor menig gemoed, maar ook met het positieve Christendom in het algemeen ten naauwste verbonden is. De waarde van zijn geschrift is daarom bijna uitsluitend negatief. Hij breekt

[p. 210]

af, maar bouwt niet op, gelijk er volgens de grondbeginselen van het eeuwig Evangelie kon opgebouwd worden. Of zal het opbouwen heeten, wanneer men eindelijk bijna geene andere Godsdienst, dan algemeene humaniteit, naar het voorbeeld van christus, wenscht te prediken, en wil, dat ieder in zijne jeugd krijgsman, in den ouderdom daarentegen Priester zal worden? Wij betwijfelen het ten sterkste, en meenen daarom de lezing van dit geschrift slechts aan hen te mogen aanbevelen, die, aan het jurare in verba magistri ongewoon, zich door een' geest des onderscheids laten besturen.

De Vertaler heeft zich van zijne gansch niet gemakkelijke taak doorgaans op eene zeer loffelijke wijze gekweten. Ook de uitvoering verdient goedkeurende vermelding.