Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1842

De Volksbode. Een Tijdschrift tot nut van 't algemeen, door Mr. C.P.E. Robidé van der Aa en O.G. Heldring. Derde Jaargang. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff. 1841. In gr. 8vo. 192 bl. f 2-60.

Wij gaan, door de aankondiging van dezen derden jaargang, voort, onze Lezers te herinneren aan den steeds omwandelenden en nutstichtenden Volksbode, die niet ophoudt zijne stem te doen hooren voor alles wat goed en braaf, wat zedelijkheid en deugd bevorderend kan heeten. Hij heeft dan ook in 1841 zijne taak loffelijk volbragt; en zij, die hem uitzenden, voorzien hem met vele belangrijke stukken, die, waar hij ze uitdeelt en een luisterend oor en geopend hart vindt, iets goeds moeten achterlaten. Wat uit andere talen hem geschikt ter verspreiding voorkomt, deelt hij mede, en doet dit op zulk eenen populairen, onderhoudenden toon, dat men met regt zeggen kan: de Volksbode heeft slag om met menschen om te gaan. Alleen make hij het nu toch niet al te druk over de jeneverpest en de jeneverwering: zoo lang en breed, veel en aanhoudend over hetzelfde onderwerp te spreken, wekt eindelijk dat belang niet meer, dat men er zich van voorstelt. De eentoonigheid des onderwerps doet den indruk verloren gaan. Nu en dan weder eens een wenk, een treffend voorval, eene ernstige waarschuwing, zal krachtiger uitwerking bij lezers en hoorders doen, dan telkens op dat punt, op bijna dezelfde wijze, terug te komen. Niet dat wij de stukken, die hier voorkomen, dit kwaad betreffende, afkeuren: integendeel, zij zijn nuttig, en mogen, zoo wij hopen, doel treffen; maar om een vierde van het geheel dezes jaargangs hieraan te wijden, komt ons minder gepast voor. Goed is het, dat hier eens een woord gevonden wordt, dat niet alleen voor de jeneverdienaars, maar voor de Champagnewijn-aanbidders van passe is; en de wenken aan hen, die, óf op statelijke soupés denzelven schenken, óf er tegenwoordig al mede dejeuneren (!) verdienen wel nadenken en behartiging. Wat

[p. 549]

van den jenever waar is, is niet minder waar van dergelijke brasserijen en zwelgerijen: het einde draagt den last.

Van de stukken, die de Volksbode ons aanbiedt, komen ons die: het raadsel van den waren rijkdom, naar aanleiding van Spreuken XVIII:7, en over de verpligting om den schijn des kwaads te vermijden, het belangrijkste voor. Over de aankweeking, verhooging en duurzaamheid van het huiselijk geluk kan al niet veel nieuws meer gezegd worden. Dat het huiselijk geluk onmisbaar altijd dáár het bestendigst bestaan moet, waar de Christelijke Godsdienst in waarheid gekend en gehuldigd wordt, zal wel boven alle bedenking zijn; doch de vijf in dat stuk opgegevene redenen, hoe waar ook op zichzelv', bevielen ons, in betrekking tot het onderwerp beschouwd, minder. Die punten zijn daarbij ook schraaltjes bewerkt. Wij eerbiedigen de waarheid; maar dat tweede punt, het geloof in eenen volkomen Middelaar, staat hier eenigzins vreemd tusschenbeiden: over het geloof aan God en het vertrouwen op zijne wijze, vaderlijke en liefderijke Voorzienigheid, dat anker op de zee van rampspoed en tegenheden, waarmede de huiselijke kring zoo vaak te worstelen heeft, wordt geen woord gesproken.

De opgerakelde vernuftsvonken, ontleend aan spreukrijke Schrijvers van vroegere eeuwen, schitteren nu en dan verrassend en schoon.

Wat ter bladvulling wordt gegeven, is, als zoo eene voorbijgaande, terloopsche toespraak van den Volksbode, doorgaans zeer nuttig: zulke korte gezegden maken indruk. Rec. kan niet wel, en hij zoude ook voor deze aankondiging te breedvoerig worden, nagaan, uit welke Schrijvers hier en daar zoo al de Aphorismen genomen zijn; maar buiten de spreuken en korte gezegden, zoo gepast in alle omstandigheden en betrekkingen van het burgerlijke en huiselijke leven, welke hooft, spieghel, cats, de bruine en anderen leverden, herinnert hij, om niet van benjamin franklin te gewagen, aan wien de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen heeft gedacht, om, door de verspreiding van de keur zijner Schriften, nut te stichten, den Volksbode aan het reeds eene eeuw heugend werkje van schut, Tweeduizend zinrijke Spreuken en Sententiën, waaruit vrij wat op te rakelen is, dat op zijn verder pad, om dezen en genen eens een goed woord te zeggen, van dienst zoude kunnen zijn. Het is hem zeer wel toevertrouwd, uit deze voorraadschuur het

[p. 550]

beste, smakelijkste en voor het welzijn der ziele nuttige te kiezen, b.v. dergelijke:

De zonde is niet zoo hatelijk als de ontschuldiging derzelve voor God.

Hadden wij van binnen geen' oorlog, wij zouden buiten meer vrede hebben.

Een dronkaard koopt voor zijn geld zotheid, ongezondheid, armoede, schande en eene knagende conscientie.

Als de beurs ligt wordt, wordt het hart zwaarmoedig.

Die iets bewaren wil, bewaart nooit iets beter dan zichzelven en God in hem. - En meer andere.

Om van onze Engelsche naburen niet te gewagen, kunnen wij den Volksbode, tot datzelfde doel, aanbevelen, wat bij (om slechts sommigen te noemen) gellert, mendelssohn, engel, herder, jean paul en pestalozzi wordt aangetroffen, en waartoe de Alemannia, oder Sammlung der schönsten und erhabensten Stellen aus den Werken der vorzüglichsten Schriftsteller Deutschlands, zur Bildung und Erhaltung edler Gefühle, handleiding geven kan. Johann caspar lavater's verzamelde en uitgegevene Lessen der Wijsheid bieden hiertoe ook rijke stof; terwijl wij den Volksbode wel durven aanraden, eens in te zien de Keur van Nederduitsche Spreekwoorden en dichterlijke Zedelessen, uitgegeven door j.f. willems. Wil hij het proza dan eens met iets dichterlijks afwisselen, zoo zijn b.v. de spreuken:

Die een ambacht heeft geleerd,

Krijgt de kost waar hij verkeert.

Veel verdoen en weinig winnen

Is 't verderf voor huisgezinnen.

Kleine winsten, wèl gespaard,

Daar is 't dat men best meê vaart.

Na het spel

Twist en hel.

Wilt gij bemind en eerlijk leven,
Ik wil u dan een' regel geven.
Vier dingen dient gij wèl te weten:
Geleden onregt haast vergeten,
Ontvangen weldaân wèl gedenken,
Geen mensch door achterklap te krenken,

[p. 551]

 

En hebt gij lust uw leed te wreken,

 

Zoo gaat en betert uw gebreken,

 

Want een, die betert zijnen staat,

 

Doet leed den genen, die hem haat.

en vele, in dit bundeltje voorkomende, mogelijk niet ongeschikt.

En hiermede hebben wij nu over den afgelegden togt van den Volksbode genoeg gezegd. Het ga hem wel! De ontmoeting, die hij met ons op zijnen weg heeft gehad, beschouwe hij als eenen belangstellenden wenk, als eene minzame mededeeling; vindt hij in het gezegde iets goeds en dat nadenken verdient, hij doe er dan zijn nut mede; en hoewel hij nooit dan met welgevulde handen zijne driemaandelijksche togten aanvaardt, zoo mogen hem toch, door dit onderhoud, nog eenige meerdere aanwijzingen gedaan zijn, om den mensch aan zijne bestemming te doen beantwoorden, welke, gelijk mozes mendelssohn zegt, deze is: de waarheid te kennen, de schoonheid te beminnen, het goede te begeeren en het beste te doen.