Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1832

Lijkreeden over wylen sijne Hoogheid willem de vierde, Prince van Orange en Nassau, etc. etc. etc. Erf-Staahouder, Capitein Generaal en Admiraal der Vereenigde Nederlanden, door Jonkheer onno zwier van haren, Fries Edelman. Nieuwe Druk. Te Amsterdam, bij P. den Hengst en Zoon, 1832. In kl. 8vo. XII, 77 bl. ƒ :-60.

Om billijk over de verdiensten eens Schrijvers te oordeelen, moet men zich verplaatsen in den tijd, waarin hij geleefd heeft, en de voortbrengselen zijner pen met die van andere gelijktijdige Schrijvers uit hetzelfde land vergelijken. Zijn de Geusen van o.z. van haren altijd een verdienstelijk dichtwerk (wij spreken hier niet van de omwerking door bilderdijk, die het geheel tot een dichtwerk in de hedendaagsche manier vervormd, en daardoor tot een meesterstuk onzer Letterkunde gemaakt heeft; wij hebben het oog op van haren's werk zoo als het was) - hoe rijst dat dichtwerk in betrekkelijke waarde, als wij er vele dichtstukken van dien tijd tegenover stellen! Op gelijke wijze behoort men de thans op nieuw uitgegevene Lijkreeden, door o.z. van haren, op Prins willem IV, die op verzoek der Prinsesse-Weduwe door den Schrijver in dien geest vervaardigd was, alsof hij dezelve op den predikstoel in de

[p. 637]

kerk te Delft hadde uitgesproken, niet te vergelijken met de Lof- en Lijkredenen van den tegenwoordigen tijd, b.v. met die van Prof. van der palm op van de perre, borger of kemper, maar met de Lijkredenen van de voornaamste Predikers uit de eerste helft der achttiende Eeuw. Wij zullen alsdan het menigvuldig en dikwerf noodeloos invlechten van Bijbelteksten, het eenigzins gedwongen accommoderen van dezelve, en het gekunstelde volhouden der vergelijking van Israël met Nederland, ja zelfs de thans ons in vele opzigten vreemd schijnende toepassing, en enkele stalen van valsch vernuft, niet ten kwade duiden; maar ons veeleer verwonderen over de doorgaande zuiverheid van taal, zoodat slechts zelden bastaardwoorden worden gebezigd, over de kracht en sierlijkheid van den stijl, de gelukkige ronding der volzinnen, en vele andere verdiensten van dit prozaschrift. Van haren gaat mank aan het euvel van zijnen tijd, als hij zegt, bl. 63: ‘Want gelijk uit de diepe moerassen zwaare dampen heemelwaarts oprijzen, die in blixemstraalen veranderd, de hoogste toorens treffen; zoo rijzen uit de harten van een zondig volk dampen van zonden en ongeregtigheeden, waarvan God de blixemstraalen doet needervallen op de hoofden van de geliefde Vorsten, die dat volk leiden en beschermen.’ Maar hoe veel echte welsprekendheid is er, b.v. bl. 13 en verv., in het overzigt van de geschiedenis des vaderlands! Men hoore:

‘Wie is die man die midden in een oorlog, begonnen om alle Kunsten en Weetenschappen te verdooven, en de barbaarste onwetentheit op den throon te brengen, die vlugtende Kunsten en Weetenschappen verzameld, aanmoedigt, zekere en geruste woonplaatsen voor haar bouwd? Die de Geleertheit de beloning doet zijn van de dapperheit en standvastigheit in die zelve plaats, daar kort te vooren elende, pest en hongersnood, huisvesteden? Die aldaar de Godsvrugt en Weetenschappen plant, en dus alle toekomende Geslagten in staat steld, om de wonderen en zeegeningen van God aan hunne Voorouders bewezen, regt te kennen, en met den monde en penne weerdiglijk te loven?

Geheel Nederland antwoord, geheel Nederland juicht eenpariglijk, het is Vader Willem: gezegende naam, wanneer die door een vrij Volk word gegeven! maar niet min gezegend een Volk hetwelk door een Vorst word geleid,

[p. 638]

die zulk een naam verdiend! hoe verre zal zig de roem en magt van dat volk niet uitbreiden zoo zijne Zoonen de voetstappen van hunne Vader volgen.

Maar zij treden reeds op zijn voetspoor: Ziet Maurits in 't vuur van de jeugd stoutmoediglijk het momaangezigt van de Spaansche Magt afrukken; in zijn eerste veldtocht Gelderland en Overijssel verlossen, en Rhijn en IJssel onder onze Wetten doen vloeijen: Ziet hem, door 't nemen van Geertrudenberg den Hollandschen tuin omcingelen; door het bemagtigen van Groningen de zeven pijlen vereenigen, en de Unie van Utrecht niet meer een ijdele naam doen zijn,’ enz.

Voorzigtig wordt de vermelding der partijschappen, in de tijden van oldenbarneveld en der de witten, vermeden, en ook zelfs van de tegenstanders van willem IV zoo gematigd gesproken, als men van een' hartelijk toegenegen' vriend en aanhanger van den Prins naauwelijks verwachten zou. Doch waarom niet? Die gematigdheid viel geheel in den geest van willem IV, blijkens bl. 47: ‘De grootmoedigste goedertierentheit was zodanig in zijn ziele geprent, dat hij (te gelijk met de tijding van zijne aanstelling tot Stadhouder van Holland) een brief ontvangende van een Regent, die met deeze woorden eindigde, nu zal Uwe Hoogheid zig volkomen kunnen wreeken over alle zijne vijanden, dien brief met ongeduld geleezen hebbende met veragting van zig wierp, zeggende, die schelm meend dat ik denk gelijk hij.’

Gelijk wij hierboven ons gunstig oordeel vooral grondden op de verdiensten dezer Lijkrede, vergeleken met vele andere van vroegeren tijd, zoo moeten wij thans nog aanmerken, dat zij tegenwoordig, over het geheel genomen, niet meer als model kan dienen; derhalve, dat zij met oordeel des onderscheids behoort gelezen te worden, en het goede er in alleenlijk navolging verdient. Wij schatten haar vooral hoog, als bijdrage tot de geschiedenis der welsprekendheid in de Nederlanden. -De Uitgever, de Heer h.j. koenen, belooft ons, zoo het thans geleverde bijval vindt, ook de overige prozawerken van o.z. van haren op dezelfde wijze uit te geven. Van onze zijde durven wij hem hiertoe wel aanmoedigen, daar ook de andere prozawerken van dien Schrijver altijd, uit het eene of andere gezigtpunt, belangrijk genoeg zijn, om, bij de daarvan thans bestaande schaarschheid, eene nieuwe uitgaaf niet overtollig te maken.