Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1817

[p. 44]

Ontwerp eener onderlinge waarborging tegen hooge Broodprijzen, ten behoeve van den nijveren Arbeidsman. Aan alle Gemeentebesturen en Menschenvrienden binnen het Rijk der Nederlanden tot onderzoek en nadere wijziging aangeboden, door Willem van Hogendorp. Te Amsterdam, bij S. Delachaux. 1817. In gr. 8vo. IV, 32 Bl. f :-6-:

Het was te verwachten, dat het gebrek aan de noodwendigste levensbehoeften, ontstaan door het ongunstig saizoen van het afgeloopen jaar, de milddadigheid onzer landgenooten krachtdadig opwekken, en schrandere menschenvrienden op middelen zou doen bedacht zijn, om in den algemeenen nood zoo veel mogelijk te voorzien. Hieraan hebben wij dan ook die pogingen te danken, welke in alle oorden van ons vaderland worden aangewend, om den nijveren arbeidsman te ondersteunen, en te beveiligen voor wezenlijke armoede; pogingen, die ten voldingenden bewijze verstrekken, dat het Nederlandsche volkskarakter, onder den druk der vreemde overheersching, nog niet geheel is ontaard. Deze pogingen echter, hoe edel op zich zelve, kunnen het kwaad slechts gedeeltelijk weren; maar tasten de eigenlijke bron niet aan, waaruit zoo veel onheil opwelt. De bevordering van het maatschappelijk welzijn vordert dit laatste echter gebiedend; en het aanwijzen van die bron, en van de middelen, om dezelve te stoppen, blijft het groote vraagstuk bij alle onderzoek naar den staat der armen. De Heer van hogendorp levert hiertoe eene bijdrage, die ons zoo belangrijk is toegeschenen, dat wij ons niet hebben kunnen weêrhouden, aan onze lezers van dezelve zoo spoedig mogelijk een verslag te geven, in de hoop van alzoo eenigzins mede te werken, om het ontwerp ter algemeener kennis en ter nadere toetsing te brengen.

De schrijver vindt de bron der groote en steeds wassende armoede in ons vaderland niet zoo zeer in het ongunstig beloop der latere tijden, als wel in de onevenredigheid tusschen de verdiensten van den nijveren werk- of arbeidsman en daglooner, en de tegenwoordige prijzen der onontbeerlijke levensbehoesten, daar sedert 40 à 50 jaren de eersten genoegzaam dezelfde gebleven zijn, terwijl de laatsten meestal ver-

[p. 45]

dubbelden. Hij bewijst dit door eene opgave der graanprijzen sedert het jaar 1770, en schetst daarop met korte, maar krachtige trekken den noodlottigen invloed, welken eene ongewone rijzing in de broodprijzen op de welvaart van de geringere klassen der ingezetenen kan hebben. Die prijzen staan ondertusschen in een rijk als het onze, door zijn' vrijen handel de voorraadschuur van uitheemsch graan, aan eene grootere wisselvalligheid bloot, dan in andere landen; en het is derhalve deze speling, die er moet worden geweerd, wil men de bron der armoede stoppen. Tegen deze hooge broodprijzen stelt de Heer van hogendorp eene onderlinge waarborging voor; dat is, ‘de bepaling in elke gemeente van het rijk van een vast peil, beneden hetwelk de zetting van het brood wel loopen, maar hetwelk zij nooit te boven gaan kan, die, berekend wordende naar de plaatselijke middelprijzen van tarwe en rogge, bij welke de landbouw bestaan kan, daarom juist een' duurzamen maatstaf oplevert, en voor welker verlies de bakkers vergoeding krijgen, ten beloope van het tijdelijk verschil, dat de prijzen der twee graansoorten, die haren onbelemmerden handelsloop houden, deze zetting mogten te boven gaan.’

Het eerste vereischte tot deze vergoeding is het aanwezen van een fonds, waarmede zij bestreden wordt, en waarvan het mogelijk beloop berekend zijn moet. Tot deze berekening is noodig: 1) De jaarlijks in de gemeente benoodigde hoeveelheid van graan; 2) De hoogste maat van rijzing, die de gewone loop van den handel in de laatste jaren aanwijst; en 3) De bestaande kansrekening van miswas, welke leert, dat, door elkander genomen, op drie jaren één slecht gewas valt, en welke dus ruim en ongunstig gesteld is, wanneer zij zeven maanden miswas op drie jaren aanneemt.

De schrijver heldert het gestelde met een voorbeeld op. Hij neemt aan, dat de behoefte van eene gemeente jaarlijks 1200 lasten graan zij, dus 100 lasten 's maands, en dat het verschil tusschen den middelbaren en hoogsten prijs f 140 bedraagt. Deze 100 maal 140, of 14,000, vermenigvuldigd met 7, geven in f 98,000 de som, die deze gemeente in drie jaren noodig heeft, om het bovengemelde verschil aan de bakkers goed te doen.

Om nu de mogelijkheid te berekenen, of deze som in de gemeente zou kunnen gevonden worden, stelt de schrijver de

[p. 46]

bevolking derzelve op 25,000 zielen. Deze bevolking door 5 tot huisgezinnen brengende, geeft 5000 van deze; dezelve ook wederom verdeelende in twee klassen, in behoeftigen en meervermogenden, stelt hij voor de eersten 3000, en voor de laatsten 2000.

Deze 2000 huisgezinnen zullen dus de f 98,000 moeten bijeenbrengen; een last, waarvan de gemiddelde bijdrage f 49 zal beloopen. Dit fonds, intusschen, over den tijd van drie jaren werkende, zal die gemiddelde bijdrage slechts op f 16-7-per jaar neêrkomen.

Dan, in de gestelde 7 maanden, of 210 dagen, duurte, is elk huisgezin zeker, van zoo veel te besparen, als het verschil der hoogere graanprijzen de vaste zetting van het brood te boven gaat, dat hetzelve dagelijks in dien tijd gebruikt. Het verschil in die zetting wordt berekend op eenen stuiver per lang tarwebrood. Het voordeel, hieruit voor elk huisgezin, dat per dag één brood gebruikt, voortvloeijende, bedraagt in de 210 dagen f 10-10, hetgeen voor de 2000 bijdragende huisgezinnen de aanmerkelijke som uitmaakt van f 21,000. Maar die verhinderde rijzing der broodprijzen matigt ook de rijzing van andere levensmiddelen; welke besparing, op f 5 's jaars, of op f 15 per drie jaren, voor elk huisgezin gesteld, f 30,000 bedraagt. Daarenboven verminderen deze 2000 huisgezinnen door elkander, ten behoeve van deze instelling, hunne bedeelingen jaarlijks met nog andere f 5, en dit geeft weer f 30,000, te zamen f 81,000, die, afgetrokken van f 98,000, welke tot het sonds vereischt worden, een slot overlaten van f 17,000, of f 8-10-per bijdragend huisgezin in de drie jaren.

Deze f 98,000 voor eene gemeente van 25,000 zielen zouden voor het geheele rijk, tegen 5,300,000 inwoners berekend, eene som van ruim 20 millioenen bedragen. Dan, men moet bedenken: 1) Dat de berekening dezer evenredigheid, voor zoo veel de bevolking in massa betreft, geenen steek houden kan, in zoo verre de plaatselijke evenredigheid in de gemeenten, tusschen het aantal trekkende en mede bijdragende huisgezinnen, hier en daar verschilt; 2) Dat deze berekening der evenredigheld ook ten opzigte der graanprijzen niet doorgaat, die verschillende slandpunten en nog meer verschillende maat van speling hebben; zoodat het geringer beloop van het verschil in de afgelegene provincien de massa van het

[p. 47]

sonds ook minder vergrooten zal, hoezeer van even groot nut voor de bedoeling blijvende; 3) Dat, naar het straks beredeneerde, de gevondene som in massa voor het geheele rijk niet meer bedraagt, dan f 3,604,000; hetgeen, in de gelijke evenredigheid op 424,000 gegoede huisgezinnen over de geheele bevolking berekend, voor elk om de drie jaren wederom slechts f 8-10- uitmaakt; 4) Dat de omslag over drie jaren loopt, en dus de schaal der verhouding, of vergelijking, hiernaar wegen moet. In Amsterdam zon men met een beloop van f 735,000 kunnen volstaan, dus in het jaar met f 245,000; eene stad, waarin ten jare 1798 de liefdegaven op f 1,500,000 zijn berekend.

De aangestipte bijzonderheden, door den Heer van hogendorp naauwkeurig ontwikkeld, strekken hem ten bewijze, dat het voorgestelde ontwerp niet slechts op het papier aannemelijk, maar ook uitvoerbaar is. Deze uitvoering echter geheel aan de vaderlijke voorzieningen der gemeentebesturen overlatende, bepaalt de schrijver zich nog tot eenige redenen, om het plan, als voordeelig voor de bijdragende ingezetenen, en als nuttig voor den staat, aan te dringen, en besluit met den wensch, om hetzelve nader beoordeeld en beproefd te zien.

Wij hebben ons bij dit kleine boekje lang opgehouden; dan, onderwerp en behandeling waren te belangrijk, om er los over heen te loopen. Wij wenschen van harte, dat het opgegeven plan ook door onze aankondiging ter algemeener kennis gebragt, en zoodanig getoetst worde, dat het vele goede, daarin vervat, in werking kome, tot leniging van den algemeenen nood; terwijl wij den Heere van hogendorp in allen gevalle de bemoedigende spreuk toevoegen: In magnis volnisse sat est.