Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1798

[p. 189]

De Kloosterling. Door Diderot. Te Haarlem, by F. Bohn, 1798. In gr. 8vo. 335 bl.

Dit zonderling boek is een meesterstuk in zyne soort, en geheel voldoende om ons deszelfs smaak- en gevoelvollen Schryver als een der zeldzaamste Genieën te doen hoogschatten. Wy hebben hetzelve met ene ongemene graagte doorgelezen, zodat wy ons geenzins over den ongemenen aftrek behoeven te verwonderen, daar wy uit de Nieuwspapieren vernemen, dat, na den korten tyd der eerste oplage, reeds ene twede uitgave noodzaaklyk geworden is. Bezwaarlyk zou men den korten inhoud van dit schone werk beter kunnen opgeven, dan de Vertaler dit gedaan heeft in zyne aanpryzende Voorreden. ‘Het Kloosterleven, schryft hy, hier te lande weinig bekend, en egter in deszelfs aart en gevolgen voor de Maatschappy zo gewigtig, wordt hier niet alleen naar waarheid geschilderd, maar van deszelfs goede en kwade zyde treffend vertoond, en tot in de duisterste en geheimste hoeken van deszelfs schouwtonelen nagespoord, en ontsluijerd. Alle de driften, welke daar kiemen, aangroeijen, woelen en uitbarsten, vindt men hier zo menschkundig als kragtig en levendig afgemaald. Den mensch, van zyne natuurlyke bestemming en maatschappelyke betrekkingen afgerukt, van zyne vryheid voor altyd verstoken, tot de vervelendste slaverny gedoemd; beroofd van al het zoet genot des gezelligen levens, ten prooy aan wangunst, haat, vervolging, wreedheid, dweepzugt en overheersching; ja levendig begraven - ziet men hier voorgesteld als het rampzalig slagtoffer dier doemwaardige instellingen, welke met den Godsdienst van Jesus, wiens eer zy gezegd worden te bedoelen, zo zeer strydig zyn als met het waar geluk van den mensch, dat zy schynen te beögen. - Een schoon, onschuldig, deugdzaam en beminnenswaardig meisje, door de strafwaardige zwakheid en de ontrouw harer moeder byna van haar geboorte af aan een voorwerp van afkeer en verdriet voor hare ouders, wordt om de eer harer moeder en het belang harer familie medogenloos opgeöfferd, en tegen haren wil, zonder enige de minste roeping, tot den geestelyken staat gedoemd. Door dwang vermeesterd, doet zy werktuiglyk en zonder bewustheid de kloostergelofte, en byna van dat noodlottig ogenblik tot aan het einde harer dagen is haar leven niet dan ene aaneenschakeling van moeilykheden, beproevingen, kwellingen, verzoekingen van allerley aart, en van de uitgezogtste en wreedste folteringen: en tevens een merkwaardig en treffend voorbeeld van geduld, onderwerping, zagtmoedigheid, ongeveinsde godsvrugt, on-

[p. 190]

bevlekte kuischheid en onwrikbare deugd. En vindt men hier aan de ene zyde de boze driften en kwade neigingen der Kloosterlingen in het helderst licht geplaatst, men ziet 'er tevens de beminnelykste en eerwaardigste voorbeelden van verstandige en blakende Godsvrugt, onbezweken Vriendschapstrouw, deftigen ernst, zagte en meewarige menschenliefde en de tederste deelneming aan het lot ener ongelukkige en eerbiedwaardige Non. - Behalven de hoofdpersonaadje, onze Kloosterling, verschynen op het toneel drie Kloostermoeders of Opperbestiersters; de eerste een voorbeeld van zagtmoedigheid, verhevene Godsvrugt, en verstandige genegenheid voor hare geestelyke dogters; de twede van onverstand, redeloze gestrengheid, onbuigbaren trots, en woedende wreedheid, door den dekmantel van Godsdienstyver omsluijerd; de derde een verwonderlyk zamenmengzel van goed en kwaad, zwak en grillig, slavin harer driften, en eindelyk het rampzalig slagtoffer van onbevredigde zinnelykheid: een Aartsdiakon, gestreng, doch rechtvaardig; twee biechtvaders van een geheel tegenovergesteld character; een rechtsgeleerde, die de zaak van een hulpeloos meisjen onbaatzugtig en edelmoedig verdedigt; en een man en vrouw van de grote wereld, die de onschuld waarderen, de vervolgde deugd beschermen, en ene verlatene wees tot vader en moeder verstrekken. Het geheel (vervolgt de Vertaler) is ene bewonderingswaardige proeve van het vindingrykst vernuft; de byzonderheden zyn belangryk; niets is langwylig, alles is roerend, geestig, behaaglyk en treffend; de styl is meesterlyk en sleept den Lezer ongevoelig weg, terwyl de inhoud zelf zyn verstand en hart alleraangenaamst en onafgebroken bezig houdt; de aanmerkingen en wysgerige gevolgtrekkingen zyn juist, door de menschkunde opgegeven, allerleerzaamst en belangryk: en het hoofdoogmerk van het geheel, de kloosters te doen kennen tot in derzelver duisterste holen, wordt nimmer uit het oog verloren.’ Wy durven deze opgave, als volkomen waar, en in gene delen overdreven, gerustlyk onderschryven, waaruit dan ook de aanpryzing, die wy van dit boek de Lezers van ons Maandwerk doen, hun zeker niet gering kan voorkomen. De enige zwarigheid, welke wy onder de lezing gemaakt hebben, is deze: De Schryver wil de Kloosters in derzelver duisterste schuilhoeken van ongerechtigheid en misdryf doen kennen. Met dat oogmerk stelt hy ons de Heldin van zyn stuk in haar derde Klooster voor onder het bestier ener Oppervoogdes, die geheel slavin is harer driften, en wel der beestachtigste, der onnatuurlykste, neigingen. Hy vertoont ons dit ondeugend en gevaarlyk Vrouwspersoon, tintelende van wellust, en in den vollen gloed harer doemwaardige hartstocht listig bezig om de onschuld hare

[p. 191]

strikken te spannen, en in het rampzaligst verderf te lokken. Hy schildert ons dus het Monster der verleiding in deszelfs natuurlyke gedaante, maar dieshalve ook te gelyk met de levendigste en sterkste kleuren. Wy hebben, dit ziende, gevreesd, of deze schildering niet nadelig zou kunnen werken op ligt-vervoerbare harten, die door den eersten indruk aanstonds hevig geroerd worden. Nog vrezen wy, of zy niet misschien de gedachten van haar, die minder eenvoudigheid van hart, minder onschuld van zeden, minder vastheid van geest, dan onze Kloosterling, bezitten, tezeer zal vestigen op den aart eens misdryfs, waarvan het wenschlyk ware, dat spoedig, tot ere des menschdoms, het aandenken te gelyk met de zaak zelve, geheel verloren raakte. Althans ene schildering, zó natuurlyk, zó levendig en treffend, kan, duchten wy, niet wel nalaten by sommige Lezers en Lezeressen wellustige beelden te verwekken, en driften te voeden, welker lighaam- en zielverwoestende uitwerkselen de verstandige en brave man terecht betreurt, in deze dagen, waarin de schandlykste verwyfdheid en losheid van zeden als algemeen-heerschende kwaden zozeer gekenmerkt worden. Ondertusschen kan deze bedenking, zo zy grond heeft, niet op den Schryver, maar zou dan nog alleen op den aart zyns onderwerps vallen. Om aan zyn onderwerp volkomen recht te doen; om den afgrond des zedelyken bederfs, welken de Kloosters openzetten, in deszelfs vreeslyk aanzien en vervaarlyke diepte te leren kennen, moest hy zyne schets zó natuurlyk, zó waar, zó treffend maken. Voor het overige heeft hy voor het beeld der dartele, ongebonden wellust in dat der zedige en kuische Kloosterling een allerbekoorlykst tegenbeeld geplaatst, en ook de diep verlaagde slavin harer driften ene straf doen lyden, yslyk genoeg om voor niet geheel bedorven harten tot de krachtigste waarschuwing te verstrekken. Veelmaal bekroop ons onder de lezing de lust deze of gene brokken voor onze Lezers af te schryven, om hun daaruit iets van des Schryvers geest te doen voelen, en vooral deszelfs zaakryken en bevalligen schryftrant enigermate te doen kennen. Wy moesten dit nogthans achterwege laten, omdat wy, behoudens genoegzaam verband, een, voor ons bestek, te groot uittreksel zouden hebben dienen te maken. Onzes ondanks onthouden wy dus hier onze Lezers dit vermaak, en moeten wy hun naar het werk zelve verwyzen, waarvan wy nog kunnen verzekeren, dat de Vertaling mede in de beste handen geweest is.

Als ene bylage vindt men achter de Kloosterling ene briefwisseling, welke de letterkundige geschiedenis van dit boek opgeeft. Men zal daaruit in de aanleiding, welke diderot voor zyn geschrift genomen heeft, deszelfs schitterend vernuft nog meer leren bewonderen. Voorts blykt het uit deze briefwisseling, dat de Roman reeds in 't jaar 1759 of 1760 is af-

[p. 192]

gewerkt geworden; maar de inhoud doet genoegzaam zien, dat het geheel niet geraden ware de uitgave onder het voormalig bestuur van Frankryk te beproeven. Wyslyk intusschen heeft de Vertaler, om den Lezer het vermaak der verrassching te besparen, de letterkundige geschiedenis van dit boek niet in zyne Voorreden, maar achteraan, geplaatst. Wy raden ook daarom aan, dezelve in die orde, waarin zy hier voorkomt, en dus het laatst, te lezen. Behalven den netten en zindelyken druk, pronkt dit Werk met twe fraaie Plaatjes.