Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1788

Zedelyke aenmerkingen.

Doe zag ik, dat de wijsheid uitnementheid heeft, boven de dwaesheid, gelijk het licht uitnementheid heeft, boven de duisternisse.
salomon.

Ofschoon Gods Almagt wonderen doet in de Natuur, en oogenbliklijk werkt, alles geschied egter langs natuurlijke wegen en met de volmaektste orde. - Zo leezen wij in de Historie der Schepping, dat de Schepper het kruid door het zaed uit de aerde deed voortspruiten, hoewel het nog niet geregend had; maer zijne wijsheid beschikte een daeuw, die uit het aerdrijk opsteeg, en dat zaed vrugtbaer maekte.

De mensch mag te regt het schoonste kunststuk van den Almagtigen Werkmeester genoemd worden. - Beschouw zijn lichaem, - dit wonder kunstig lichaem, en de werking der ziele op het zelve, voor zo verre het met ons eindig verstand nae te speuren is, en men zal in verwondering wegzinken, - en, verrukt, zig voor de grootheid van Gods Almagt nederbuigen. - En, helaes! dit heerlijk lichaem, dit kunststuk Gods, word op eene mededogenlooze wijze verwaerloosd en vernield - Hoe veelen doet de overdaed, de wellust en onmaetigheid als verteeren, en den mensch, tot waer geluk geschaepen, door naer schijngeluk te streeven, in een afgrond van ellende nederstorten - Het geluk van eene bloeiende gezondheid word zeldzaem regt gewaerdeerd, voor men die mist: - en hoe moedwillig verwaerloost men die, wanneer men

[p. 621]

onbedagtzaem de paelen der maetigheid te buiten gaet. - Hoe veelen worden door het oorlog, het alvernielend oorlog, de onschuldige slagtoffers van der Vorsten heerschzugt! - Men verbeelde zig een slagveld, daer de woede en razernij, tegen elkander, in 't harnas gejaegd worden; - waer zo veel ijzeren monden vuur braeken, die het doodelijk metael, met eene onbegrijpelijke vlugheid, door de lugt doen snellen, om den onbekenden te treffen! - een slagveld, met verminkte en kermende ellendelingen bezaeid, onder, tusschen, en boven op duizenden van lijken, die het laetste oogenblik afwagten! - Elk hart, dat één aesje menschelijkheid bezit, moet, op deeze enkele gedagten, bloeden van medelijden over deeze, om eens anders geschillen, ongelukkig gewordene slagtoffers. - Hier word, in één oogenblik, 's Hoogsten meesterstuk vernield! - waer aen zo veele jaeren besteed is, om het zelve tot die rijpheid te brengen, waertoe het reeds gekomen was. - Helaes! wat is de Mensch!! Dat gramschap, haet, nijd en toorn eens bezwijken! - dat de hoogmoed, als haer voornaemste oorzaek, tot in het diepste vernederd worde: - en de waere menschenliefde eens luisterrijk zegepraele!

Welk een wonder zamenstel is de Mensch! - zijn hart is een onpeilbaere zee, - een onuitputtelijke bron van tegenstrijdigheden; deugden en ondeugden voeren gestadig strijd in het zelve - Dezelfde mensch is wreed en mededoogend, bijna op 't zelfde oogenblik! - De menschenkennis is een heerlijke weetenschap; - te bejammeren is het ondertusschen, dat dezelve zo vaek over 't hoofd word gezien. - Welke voordeelen zoude haere beoeffening niet al te wege kunnen brengen! en welke vorderingen zoude men daer door niet op het pad der deugd kunnen maeken!

Het is te bejammeren, dat het menschdom noodzaekelijke gebruiken tot pracht en overdaed heeft doen ontaerten; - en dus goede oogmerken uit het oog verliest. - Men lette slegts op de klederdragt, en hoe veele bewijzen zal men hier van vinden! - Men sla over 't algemeen de bedrijven der menschen gade, - die zullen deeze waerheid staeven.

Het gezellige leeven verschaft het grootste genoegen aen den menschenvriend, - wanneer het zelve binnen de behoorlijke paelen blijft, en niet met misbruiken vergezeld gaet. - Wanneer eene niet al te uitgebreide vriendenkring zig, onderling, door vriendschap verbonden ziet, tot beschaeving van het verstand, en nut van hun evenmensch; wanneer ieder hunner, zo veel hem in zijne bijzondere vermogens en betrekkingen mogelijk is, zig in uuren van uitspanning daertoe verledigt, - is dezelve oneindig verre te verkiezen, en geeft, aen het welgeplaetste hart, duizendmael meer genoegen, dan de meeste

[p. 622]

hedendaegsche gezelschappen. Meerendeels tog worden zij, zo men er al geene twistinge ontmoet, over zaeken, die geene persoonlijke vijandschap behoorden te veroorzaeken, op zijn best genomen, onderhouden, door laffe spotternij, of der deugd beleedigende gesprekken, die het hart bezoedelen; en het geliefkoosde spel, waer door men niet zelden zijn welvaeren geheel of ten deele in de waegschael stelt. Ja, beschouwt men de gewoone gezelschappen al aen de schoonste zijde, men word ligtlijk gewaer, dat ze geene de minste nuttigheid voor zig zelve of voor anderen te wege brengen; 't welk egter altoos het voornaeme doeleinde behoort te zijn van een mensch, die eenigzins aen 't oogmerk zijner bestemming wil beantwoorden.

Het is de plicht van een sterveling, om, naer zijn vermoogen, weldaedigheid en mededeelzaemheid te oeffenen; en het is onbegrijpelijk dat men, zonder aendoening van mededogen, zijn naesten kan zien lijden, of gebrek hebben: - bovenal is het onvergeeflijk, dat iemand, die in overvloed leeft, geen hart heeft, om zijn broeder, zijn evenmensch, te redden. - De Godsdienst van den liefderijken Jesus, en onze eigen Natuur verpligten 'er ons toe; - en hoe kunnen wij op Gods barmhartigheid hoopen, als wij die Godebehagende deugd niet kennen: - Ja, al waren 'er deeze drangredenen niet, het waer gevoelige hart, dat het eenmael ondervonden heeft, kan niet anders dan vuurig verlangen, om dat genoegen te smaeken, 't welk de weldaedigheid haeren beoeffenaeren verschaft

De Nederigheid is een beminlijk cieraed. - Geene gemaekte, maer eene gepaste nederigheid, verheft niet zelden den mensch tot eere en eenen voordeeligen stand; - daer integendeel de hovaerdige, de dwaes, die zig wil doen uitmunten, schande behaelt, en van zijn waer belang versteeken word.

P. -