Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

[p. 147]

Aanmerkingen van G. Bonnet, op het tweede Stuk des Briefs van den Wel Ed. Zeer Gel. Heer P. van Hemert, over de Rede, en haar gezag in den Godsdienst. Briefswyze aan zyn Wel Ed. medegedeeld. Te Utrecht, by A. van Paddenburg, 1786. In gr. octavo, 114 bladz.

Na ene optelling der byzonderheden, in 't genoemde Geschrift van den Heer van Hemert behandeld, maekt de Hoogleeraer Bonnet ene schifting van dezelven, als behoorende deels wel tot het hoofdverschil, maer zynde ook deels daertoe niet betrekkelyk, en onder deze zodanigen, die eerst naderhand te overwegen zyn, als mede zulken die wel achterwege hadden kunnen, en ook zommigen die het hadden behooren te blyven. - De Hoogleeraer bepaelt zich in dezen zynen Brief voornaemlyk tot de eerstbedoelden; echter laet hy zich, na 't afhandelen van 't geen tot het hoofdverschil behoort, ook nog kortlyk uit over enige der andere byzonderheden, welken hy, zynes oordeels, niet wel geheel met stilzwygen voorby kon gaen. - Het zy men de ene of andere party in dit geschil trekke, men zal, op het doorbladeren van dezen Brief, gereedlyk moeten erkennen, dat de Hoogleeraer zich beter by zyn Stuk bepale, en gewoonlyk met meerder opmerkzame nauwkeurigheid uitdrukke, dan de Heer van Hemert; dien hy ook daer toe tragt te brengen: 't welk gewislyk de enige weg is, om dit verschilstuk met vrugt te behandelen. Ter bereikinge hiervan doet zyn Hoog Eerwaerde, met het afloopen van dit Geschrift, na enige bedenkingen over de, zyns agtens, vereischte schryfwyze, den volgenden voorslag; welken wy niet ondienstig oordeelen hier geheel over te neemen.

‘In hoope dat UW Ed. dit [bovenaengeduide] in 't vervolg zal onder 't oog houden, wil ik, ten gevalle onzer Lezeren, den staat des geschils, dat wy allereerst hebben af te handelen, onderscheidenlyk opgeeven.

Uwe stelling is deeze: de onderwerpelyke rede, het menschelyk verstand, is niet bedorven. Voor deeze stelling hebt Ge, naar myne gemaakte aanmerkingen, geen een deugdelyk bewys, 't zy uit de ondervinding, 't zy uit de H. Schrift, bygebragt.

De tegenstelling, die Gy bestrydt, is: de onderwerpelyke rede, het menschelyk verstand, is bedorven. Om die te wederleggen, brengt Ge, eerst, verscheidene bezwaaren tegen

[p. 148]

dezelve in; en tragt, vervolgens, aan te toonen, dat de bewyzen voor dezelve, uit de ondervinding, uit de dwalingen van het menschdom, uit den invloed dien de zonde heeft om het verstand te bederven, (doch welk laatste bewys ik niet gebruik,) en uit de H. Schrift ontleend, van geen de minste kragt zyn om die tegenstelling te wettigen.

Wat nu deeze tegenstelling betreft, het menschelyk verstand is bedorven, die heb ik, overeenkomstig de leer van onze Kerk, nader bepaald, en aangetoond, hoe wy die niet en al verstaan. Niet, als of de mensch, in den tegenwoordigen staat, volstrekt onbekwaam was, om waarheden en pligten te kennen; waarheden als zeker, pligten als betaamlyk, op goede gronden te beoordeelen. - Maar, in zo ver hy, hoe kundig ook in de leere der Zaligheid, echter niet in staat is, de geopenbaarde waarheden, welke betrekking hebben op zyne eeuwige belangen, regt te kennen, met dat gevolg, dat hy, als een redelyk schepzel, niet kan nalaaten, overeenkomstig dezelve, ter bevordering van zyn waar geluk werkzaam te zyn.

Ingevolge deeze noodige bepaaling, heb ik aangetoond, dat de bezwaaren, van UW Ed., tegen de leer onzer Kerke, aangaande het zedelyk bederf des menschelyken verstands, ingebragt, van geen gewigt zyn: - en dat de bewyzen voor ons gevoelen, uit de ondervinding, uit de dwaalingen van het menschdom, en uit de Godlyke openbaaring, ontleend, doch van U afgekeurd, derzelver kragt behouden.

Het geen derhalven UW Ed. nu te doen staat, is, aan te toonen, “dat 'er deugdelyke bewyzen voor uw gevoelen zyn; - dat de bezwaaren, tegens ons gevoelen ingebragt, ongeacht myne gemaakte aanmerkingen, haare kracht behouden: - eindelyk, dat, het geen wy voor ons gevoelen, (uit de ondervinding, uit de dwaalingen van het menschdom, en uit de H. Schrift,) aanvoeren, niet bewyst het geen beweezen moet worden. Derhalven, dat de onderwerpelyke rede, met opzicht tot des menschen waar geluk, en de regte kennis der geopenbaarde waarheden, welke daarop eene naauwe betrekking hebben, niet kan gezegd worden, zedelyk bedorven te zyn.”

Gelyk ik hier op uw antwoord verwagt, zo moet ik UW Ed. vooraf berigten, dat ik voorneemens ben, in myn wederantwoord alleen te onderzoeken, of uit het geen door UW Ed., over dit onderwerp, nader wordt medegedeeld,

[p. 149]

wettiglyk dit besluit kan worden opgemaakt: de onderwerpelyke rede is, met opzicht tot 's menschen waar geluk, en de regte kennis der geopenbaarde waarheden, welke daarop eene naauwe betrekking hebben, niet bedorven. Alle andere byzonderheden, die tot de hoofdzaak niet behooren, zal ik, of niet in aanmerking neemen, of, wanneer ik het noodig achte, afzonderlyk met U behandelen.’

Het laetste gedeelte van dezen voorslag ziet op een voorheen gemeld vereischte; om, naemlyk, ‘al zulke bezwaaren, die niet tot de hoofdzaak doen, afzonderlyk te behandelen.’ De Hoogleeraer zag gaerne, dat het wezenlyke van het geschil altoos op zichzelve behandeld wierd; en dat dan byzonderheden van geringer belang, (doch hoe minder in getale hoe liever,) by manier van aenhangzels, daer achter aen gevoegd mogten worden.