Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

[p. 49]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Beginzelen der stellige Godgeleerdheid van den Cancellier J.L.V. Mosheim, vertaald door Ad. Abr. v. Moerbeek, Leeraar der Doopsgezinden te Dordrecht. Twee Deelen, Te Utrecht, by G.T. en A.V. Paddenburg. 1782. Behalven het Voorbericht, en een uitvoerigen Bladwyzer, 1072 bladz. in gr. octavo.

Uit het Voorbericht leeren wy, dat dit Geschrift, oorspronglyk, bestaet uit de Academielessen van den Hoogleeraer Mosheim, die gewoon was zynen Leerlingen maer korte stellingen te laten schryven, welken hy voorts door mondlyke onderrichting nader ophelderde. Vermits nu de Hoogleeraer langzaem en statig sprak, zo viel het velen zyner Leerlingen niet moeilyk, hem, ook in deze onderrichting, met de pen te volgen; waer uit dan enige Handschriften ontstaen zyn, die en het een en ander behelzen. 's Mans Schoonzoon, de Hoogleeraer van Windheim, heeft zich van zodanige Handschriften bediend, en daernevens nog gebruik gemaekt van Mosheim's eigen aentekeningen; het welk hem in staet gesteld heeft, om dit Werk in ene geschikte orde te brengen, het zelve volledig te maken, en dus in de Latynsche tale liet licht te doen zien, en wel, by ene tweede uitgave, met aenmerkelyke vermeerderingen, uit Handschriften hem wat later toegekomen. Naer die tweede uitgave is deze Nederduitsche vertaling, door den Eerw. Moerbeek, uitgevoerd; en wel, onder het opzicht van den Eerw. J.H. Fortmeijer, Leeraer der Luthersche Gemeente te Utrecht; die deze moeite wel op zich heeft willen neemen, ten gevalle eniger Luthersche Broederen, welken wenschten, dat iemand van hun Genootschap het oog over deze vertaling geliefde te laten gaen. - Men kan hier uit opmaken, dat 'er, en in de Latynsche en in de Nederduitsche afgifte, alle naeuwkeurigheid gebruikt zy, om des Hoogleeraers ontvouwing van de stellige Godgeleerdheid, in alle opzichten, naer vereisch van het belang des onderwerps, voor te dragen: dat te meer opmerkzaemheid verdiende, om dat de denkbeelden van den beroemden

[p. 50]

Mosheim, in 't verklaren van 't Luthersch samenstel der Godgeleerdheid, van geen gering gewigt zyn. Uit dien hoofde is zodanig ene gemeenmaking zeker gevallig; niet alleen voor hun, die tot het kerklyk genootschap der Lutherschen behooren; maer ook voor andere Christenen, die begerig zyn, om de Godgeleerde denkbeelden der Broederen Lutheranen nader te leeren kennen. - Den enen en den anderen is dit Werk, ten dezen aenzien, by uitstek nuttig; daer het zelve de Godgeleerdheid in haer geheel verband voordraegt, onder 't mededeelen veler oordeelkundige aenmerkingen, zo over leeringen, die de Christenen met elkanderen gemeen hebben, als over zulken, die het Luthersche Kerkgenootschap min of meer onderscheiden.

By den aenvang verleent ons de Hoogleeraer een algemeen denkbeeld van het hoofdonderwerp, dat hem te ontvouwen staet; handelende ten dien einde over de natuur en den aert der Godgeleerdheid in 't algemeen, en der leerstellige in 't byzonder; aen welker verklaringe hy tevens hecht, ene geschied-en oordeelkundige opheldering van de manier, op welke de Godgeleerdheid eertyds en in latere dagen behandeld is geworden; met aenwyzinge der voornaemste lotgevallen dezer Wetenschap, door alle eeuwen der Christenheid. Na dit algemene voorstel, dat, zo met betrekking tot de Leer als tot het Geschiedkundige, verscheiden nutte aenmerkingen behelst, gaet de Hoogleeraer over ter verklaringe van 't geen men in agt heeft te nemen omtrent het beginsel der Godgeleerdheid, de Heilige Schrift; beschouwd als behelzende het Godlyk onderwys, nopens den weg ter zaligheid voor 't menschdom. Die algemene beschouwing, rakende den inhoud en 't doelwit, vervolgt de Hoogleeraer met ene naspooring van 't byeenbrengen van den Canon, en 't verdeelen der Bybelboeken; waarop hy verder handelt, over de Godlykheid, de kracht en de volmaektheid der Heilige Schrift, uit hoofde waervan dezelve inkomt, niet alleen als een Godlyk beginzel, maer als het enige beginsel der Godgeleerdheid; welk alles hy, met de ontvouwing der daeruit voortvloeiende gevolgen, voordraegt. - Op deze voorbereidende aenmerkingen, nopens de natuur en 't beginzel der Godgeleerdheid, stelt ons de Hoogleeraer zyne verdeeling van de Godgeleerdheid voor, naer welke hy het beloop van dit zyn Werk zal inrichten.

‘Daar de geheele Godgeleerdheid, zegt hy, niets anders is, dan eene Leer, raakende de herstelling der vereeniginge tusschen God en de Menschen, zo volgt, dat

[p. 51]

deze gansche weetenschap, best, in drie deelen geschift kan worden; waar van het eerste van God zelven zal handelen; het tweede van den Mensch, welke met God vereenigd moet worden; het derdé eindelyk van de middelen, waar door deeze vereeniging tusschen God en de Menschen bewerkt moet worden.’

Achtervolgens deze schikking gaet het eerste Deel over God. Hierin bepaelt zich de Hoogleeraer, eerst, ter overweginge van Gods Natuur, voor zo verre de Kennis daer van gemengd is, of zy uit de Openbaring en Rede te gelyk gekend word; en vervolgens, ter beschouwinge van God, voor zo verre Hy uit de Openbaring alleen gekend word, of het Artikel rakende God, voor zo verre het zuiver is, of van de Drieëenheid. Daer by komt ene verklaring van Gods werken, zo van dat der Scheppinge, als dat der Voorzienigheid; tusschen beiden ontvouwt ons zyn Hoogeerwaerde de Schriftuurleer betreffende de Engelen.

Het tweede Deel is dan wyders geschikt ter naspooringe van den Mensch. Onze Godgeleerde beschouwt hem, eerst, als den onschuldigen en Gode gelyken mensch, met aenwyzinge van deszelfs voortreffelyken gelukstaet. Voorts, als den vallenden mensch, met ene onderscheiden verklaring van 's Menschen val, benevens deszelfs gevolgen. En ten laetste als den gevallen mensch, dat ene verklaring verleent van de leer der Vryheid en der Zonde der menschen, mitsgaders der Straffen, aen welken de gevallen mensch, door de Zonde, onderhevig is.

Eindelyk komt in het derde Deel nog in overweging, de Huishouding der Zaligheid, of de wyze om de Zaligheid te verkrygen. Onder dit opschrift handelt de Hoogleeraer vooraf over de Leer der Verbonden, en die der vier huishoudingen des Genade verbonds, onder Adam, Abraham, Mozes en Chistus; welke laetste voorts afzonderlyk in 't breede verklaerd word, waerin zyn Hoogeerwaerde deze orde houd. - I. Vestigt hy het oog op den Middelaer des Nieuwen Verbonds, zo ten aenzien van deszelfs Persoon als Ampten. II. Gaet hy na, Gods eischen, of de voorwaerden, die God den menschen voorgeschreven heeft, welken een verbond der genade met hem willen aengaen, die tot de drie volgende te brengen zyn: de Boetvaerdigheid, het Geloof in Jezus Christus en de Vernieuwing of Heiligheid. III. Draegt hy voor, de beloften, welken God by het Verbond der Genade gevoegd heeft, onderscheiden in de beloften der genade en die der heerlykheid. By de

[p. 52]

overweging der eersten komt in aenmerking, de leer der Genade en Voorbeschikkinge, verder de Genadewerkingen, benevens de Genademiddelen of Sacramenten. En by het nagaen der laetsten, of die der heerlykheid, beschouwt zyn Hoogeerwaerde den eeuwigen gelukstaet der genen, die in 't geloof volharden; 't welk hem verder aenleiding geeft, ter ontvouwinge zyner gedachten, over den staet der zielen terstond na den dood, de leer van de verryzenis der dooden, die van het laetste oordeel, en van de voleinding dezer waereld. Aen dit alles hecht de Hoogleeraer voorts nog, by wyze van een Aenhangzel, de verklaring van het Leerstuk rakende de Kerk, of het Koningryk van Christus, zo als het zich hier op Aerde, in de bestiering der Kerke, vertoont.

Wy hebben het niet ondienstig geacht, den Lezer dit achtervolgend beloop dezer stellige Godgeleerdheid onder 't oog te brengen, als ene welingerichte schikking ter ontvouwinge dier wetenschap; dan 't opgeven daer van wederhoud ons, ten einde dit Artykel niet te lang te maken, van 'er voor tegenwoordig nog een byzonder stael uit mede te deelen, 't welk wy liever tot ene nadere gelegenheid zullen uitstellen.