Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Missive aan de Heeren Schryvers der Vaderlandsche Letteroefeningen. Door E.w.V. In 's Graavenhaage, by J. Thierry en C. Mensing, 1780. In groot octavo, 30 bladz.

De Schryver dezer Missive geeft op het ernstigste te kennen, dat hy 't wel met ons meent, en dit doet hem ons raed geven, nopens de schryfwyze, die wy te houden hebben. Wy willen hem op zyn woord gelooven, en, op dien grond van zyne welmenendheid, zynen raed in dank aennemen, schoon wy denzelven, ten onzen opzichte onnoodig achten. Zulks eischt de wellevendheid; en voorts behoeven wy ons, nopens dit gedeelte van zyne Missive, niet breeder uit te laten. Maer meer byzonder hebben wy het oog te slaen, op de beweegrede, welke onzen welmenenden Vriend aengezet heeft om ons zyne raedgevingen mede te deelen, en die hy ontleent uit eenige passagien in ons Mengelwerk, N. 9, 10 en 11 Bovenal mishaegt hem het Vertoog in N. 9 getyteld de Hairkloovers, waer in, zyns oordeels,

[p. 627]

buiten andere byzonderheden, die hy wraekt, het geloof van Jesus Godheid en Borgtogtlyke Genoegdoening, als eene belaglyke Hairklovery, wordt veracht. Ondertusschen is 'er, in 't gansche Vertoog, geen melding van die Leerstukken gemaekt; het geheele Vertoog is ingericht tegen het bitter twisten en veroordeelen, dat door alle tyden her in de Christelyke Kerk, ten nadeele van den Christelyken Godsdienst, plaets gehad heeft, en nog hier en daer, by zommigen, stand houd. In 't opstellen van zulk een Geschrift, eischte de natuur der zake, dat de Schryver zich op zodanig ene wyze aen de algemeen aengenomen waerheden bepaelde, dat hy zich noch voor, noch tegen, enige byzondere Gezmtheid verklaerde. Dit is volkomen in acht genomen; en nu trekt men daer uit verdachte gevolgen, of past deze en gene bedenkingen toe op ene byzondere Gezindheid, of byzondere gevoelens. - Van dien aert is alles wat de Missiveschryver tegen dit Vertoog inbrengt: hy ziet het algemeen bedoelde over het oog, en verliest dus het bedoelde van den Opsteller uit het gezicht. Intusschen blyft de Opsteller in zyn algemeen bedoelde berusten; latende de gevolgtrekkingen en toepassingen van een ieder, van welke Gezindheid hy ook moge wezen, voor zyne rekening; en dus, in dit geval, voor den Missiveschryver, die dezelven maakt. - Onder een verdeeld Christendom, over 't haetlyke der verdeeldheid schryvende, kan 't niet wel anders zyn, of men moet, nu hier, dan daer, nu aen die, dan aen deze, Gezindheid ongenoegen geven; vooral by zulke Leden van dezelven, die wat ligtlyk tot byzondere verdenkingen overslaen; waer van wy onzen Schryver, niet tegenstaende zyne welmenendheid, niet geheel kunnen vryspreken; te minder, daer hy 't zomtyds niet slegts by gevolgtrekkingen en toepassingen laet, maer ook, op zyn eigen gezag, deze en gene voorstellingen nader beperkt, dan de Schryvers dezelven opgegeven hebben.

In ons Mengelwerk bl. 409 wordt 'er gesproken van Jezus komst in de Waereld, ‘om deze groote waarheden te prediken, dat 'er eene opstanding uit den dood, een leeven na dit leeven, en daarin eene vergelding van het geen de menschen zouden gedaan hebben, te wagten was; dat God de zonden vergeven wilde aan hun die zig opregtlyk bekeerden.’ Onze Missiveschryver zegt, dat aldaar het oogwit van Jesus zending alleenlijk hier in gesteld wordt, ‘om te prediken deze groote waarheden’ enz. Ziet, dit is niet getrouw voorgesteld; 't oogmerk was daer niet, de geheele prediking systematisch op te geven: zo min als 't op ene andere plaets, Bladz. 449 die den Missiveschryver insgelyks, als niet genoeg zeggende, in 't oog loopt, het oogmerk was, om de Leer der Verzoeninge door 's Heillands kruisdood, in derzelver geheel beslag, voor te dragen.

Bl. 411 stat ‘dat de moeielykheden, om deugd en godvrugt te betragten, door zommigen dikwils in een te sterk licht ge-

[p. 628]

steld, en te groot gemaakt worden.’ Onze Missiveschryver stelt by 't woord zommigen, in parenthesi ‘(waarschijnlijk die de Calvijnsche erfzonde, en de hartveranderende genade des Geestes gelooven.)’ Zou men zulk ene haetlyke bepalende tusschenrede, daer de zamenhang geen de minste aanleiding toe geeft, van enen welmenenden Vriend verwacht hebben?

Bladz. 414 leest men. ‘Ondeugd is nimmer in eenig geval het noodzaaklyke uitwerkzel van onze natuurlyke geaartheid, of van de byzondere omstandigheid, in welke wy geplaatst zyn.’ Onze Missiveschryver geeft dit, met zyne invulling, aldus op. ‘Ondeugd is nimmer in eenig geval het noodzaakelijke’ (liever het natuurlyke, om duidelijker en bepaalder te spreeken) ‘uitwerkzel van onze natuurlyke geaartheid, (naamlijk, waarin wij na den zondenval ontvangen en gebooren zijn.)’ En voorts beschouwt hy het gezegde in dat Vertoog, wegens 's Menschen gesteldheid en vermogen op zodanig ene wyze, als of 'er beweerd, of ten minste voorondersteld, wierd, ‘dat wij geen genade, geen gemeenschap met Christus, geen bewaaring voor verzoeking, van den boozen, noodig hebben.’ Een denkbeeld intusschen, dat 'er geenzins in opgeslooten ligt; maer dat er de Missiveschryver uit moet afleiden, om dat 'er van die denkbeelden niet gesproken word, in een Vertoog, daer men 't onderwerp uit een ander gezigtspunt beschouwde; en zich onthield van uit te weiden in Godgeleerde loci communes, of algemeene erkende waerheden. Om verdenkingen van die natuur voor te komen, zou men menigwerf, in 't bepaeld verhandelen van zeker stuk, een groot gedeelte der Godgeleerdheid moeten invlechten; het welk ene overtolligheid zou baren, die zo lastig voor den Opsteller als vervelend voor den Lezer zou zyn. - ‘Ik vertrouw, zegt onze Vriend, dat Gij deze Missive niet zult toeschrijven aan eene zugt tot Kettermaakerij, waarvan mijne ziel een afgrijzen heeft.’ Wy willen vertrouwen, dat dit zo zy; maer echter heeft zyne schryfwyze hier en daer, en inzonderheid in dit laetste geval, met een Schryver gevoelens of gevolgen op te dringen, die hy niet stelt, eenigen zweem van Kettermakery: waertoe men, hoe welmenend ook, onvoorzichtig kan vervallen, dat meermaeis gebeurd is, zelfs by menschen, waervan men zulks geenszins verwacht zou hebben. - Was elk hier tegen bestendig op zyne hoede, men zou, in 't midden der verschillende denkbeelden, welken onder de Christenen gevoed worden, meer eendrachtigheid des harten vinden; dat ter bevorderinge van de leer der waerheid, die naer de Godzaligheid is, in de hoope des eeuwigen leevens, door Gods Genade in Jesus Christus, zou strekken: 't welk wy in dit ons schryven bedoelen, en naer welk doelwit wy verzoeken door onze Lezers, die de opgemelde Missive doorbladeren, beoordeeld te worden.