Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1779

Kleine Katechismus der Natuur voor Kinderen, door J.F. Martinet, Predikant te Zutphen. Te Amsterdam by J. Allart 1779. Behalven het Voorwerk 186 bladz. in octavo.

Men mag deezen kleinen Katechismus, met het hoogste regt, noemen, een zeer wel opgesteld beknopt berigt van 's Mans grooter Werk. Zyn Eerwaarde houdt zig hierin aan dezelfde orde en schikking, des de leiddraad dezelfde zy; waardoor men de voornaamste onderwerpen, aldaar in 't breede behandeld, hier agtervolgende in 't kort voorgedraagen vinde. Oplettende Leezers kunnen 'er des een nuttig gebruik van maaken; 't zy met vooraf een gedeelte van dit kort begrip te leezen, ten einde zig een geleidelyk denkbeeld voor den geest te stellen, en daarop de uitvoeriger ontvouwing na te gaan; 't zy met, na het leezen van een gedeelte van den grooten Katechismus, deezen kleinen ter hand te neemen, ten einde zig, door eene beknopte herhaaling, het geleezene des te dieper in te prenten. Langs dien tweeërleien weg kan dit Geschrift zelfs voor meerderjaarigen van nut zyn: dan boven al is 't, gelyk de Tytel aanduidt, geschikt ten dienste der Kinderen; naar welker vatbaarheid

[p. 529]

zyn Eerwaarde genoegzaam alles, zo veel het onderwerp toelaat, met zeer veel oordeel ingerigt heeft. Ouders, die in dit stuk wat onderleid, en Onderwyzers der Jeugd, die 'er eenigzins op gevat zyn, zullen zig des van dit Werkje als een nuttig Huis- en Leerboek kunnen bedienen; om de Kinderen vroegtydig tot eene weetgierigheid op te leiden, die geschikt is, om hen tot weetenswaardige kundigheden te brengen, welken hen alleszins hoogagting en eerbied voor den alwyzen, almagtigen en algoeden eersten Oorsprong van al het geschapene inboezemen. Nadere ondervraagingen en duidelyke onderrigtingen, naar de verschillende vatbaarheid en vordering der Jeugd, gepaard by het gebruik en geschikt naar den leiddraad van deezen kleinen Katechismus, met aanwyzing van de breedere ophelderingen in 't grooter Werk, kunnen, mag men op goeden grond vertrouwen, niet wel feilen van meerendeels een heilzaamen invloed op de Jeugd te hebben; en dus te beantwoorden aan 't hoofdoogmerk, dat de Eerwaarde Martinet zig hierin voorgesteld heeft. - Tot een voorbeeld van 's Mans onderwystrant, in deezen gehouden, diene zyne volgende onderrigting, nopens het gewoone gebruik van de voornaamste Boomen in ons Vaderland, buiten die geenen, welken men bepaaldlyk Vrugtboomen noemt.

‘V. Waartoe dienen de eiken?

A. Om dik, zwaar en sterk Timmerhout te leveren voor Schepen, Molens en Huizen.

V. Heeft de Schors deezes Booms geene byzondere nuttigheden?

A. Ongemeene nuttigheden! want in 't voorjaar, als de Schors, geklopt zynde, ligtlyk van het jonge Hout los gaat, hakt men het Kreupelbosch van Eiken, en schilt 'er den bast af, die, door Molens vermaalen, run genoemd wordt, waar mede men de huiden der Runderen, of het Zoolleer voor Laarzen en Schoenen, in kuipen met water, bereidt en hard maakt; en, dit geschied zynde, wordt de Run gedroogd en verkogt, om in de paden der zindelyke Tuinen te strooien.

V. Zyn de beuken ook van veel gebruik?

A. De Beuken leveren eene andere soort van Timmerhout, en ook goed Brandhout.

V. En de dennen?

A. Die zyn zeer fraai wegens de regte gedaante en

[p. 530]

geregelde Takken: waaronder men ook, zelfs wanneer het niet waait, een aangenaam zagt geruisch hoort.

V. Wat leveren zy ons?

A. Zy leveren ons lange Planken en Sparren. Uit den bast zypelt de nuttige Terpentyn, en als men de Boomen verbrandt, haalt men uit derzelver sappen Teer en Pik, dat dagelyks veel te pas komt. De afgevallen Bladeren broeien sterk in broeibakken, en mesten uitneemend den grond.

V. En waartoe dienen de ypen?

A. Zy leveren goed Brandhout: doch men gebruikt ze liever, gelyk de Kersseboomen, om 'er Stoelen van te maaken.

V. Waartoe zyn de abeelen nuttig?

A. Tot schoeijingen onder het water.

V. Komen de populieren ons ook al te stade?

A. Uitneemend! om Paneelen en Blinden voor Schuifraamen, om Klompen voor de voeten, beter, gezonder en warmer in den Winter dan Schoenen, te maaken.

V. En tot wat einde hebben wy de berken?

A. Tot klein Brandhout.

V. En de elzen?

A. Met Elzenhout te branden kan men roode Pannen blaauw maaken, en van het zelve schoone Koolen voor de Keuken en Smeederyen krygen.

V. Essen zyn ook niet onnut?

A. Wyl Essenboomen het water kunnen verdraagen, gebruikt men ze aan de Oevers, om met hunne vasthoudende wortelen den grond tegen het uitkabbelen te bewaaren.

V. Verdienen de wilgen ook een naam?

A. Schoon zy een voos hout leveren, verdienen zy veel agting; want met de gedroogde Schors geneest men verscheiden Ziekten: van de Knotwilgen hakt men Ryseren voor de Erweten; van de hoog opgeschooten maakt men verwarmende Klompen.

V. Wat is opmerkelyk in deezen Boom?

A. Dat hy gewillig, (waarvan hy mogelyk den naam van Wilg draagt,) in allerleie gronden wil wassen; en dat hy in leven blyft, en Ryseren levert, al zyn alle zyne Ingewanden vergaan, al is 'er niets meer van hem overig dan een deel der Schors.

V. Van welk nut zyn de linden?

[p. 531]

A. Men gebruikt ze meest tot fraaie Laanen, om eene digte lommer te hebben.

V. Waartoe dient het papenhout?

A. Om harde Pinnen voor Schoenen te maaken.

V. En de twygen der Ryswaarden?

A. Om Korven en Manden te krygen.

V. Komt ons ook het wervelenhout te pas?

A. Ja! als men Sporten in ladders, of Manden, wil maaken.

V. Is ook het hoephout nuttig?

A. Zeer nuttig voor den Kuiper, om Hoepels voor tonnen en vaten te snyden.