Ulenspiegel

(Antwerpen 1580)

[fol. A1r]

Van Ulenspieghels leuen. Ende schimpelijcke wercken, ende wonderlijcke auontueren die hi hadde, want hi en liet hem gheen Boeuerije verdrieten, seer playsant ende ghenuechlijck om lesen.

¶Ghedruckt Thantwerpen, Opde Camerpoort-brugghe, inden Schilt van Basel, by my Ian van Ghelen de Ionghe, ghesworen Drucker der Con. Ma. Met Gratie ende Priuilegie. 1580

[fol. A1v]

Extract vande privilegie.

De Conincklijcke Maiesteyt heeft toeghelaten ende gheconsenteert, dat Ian van Ghelen de Ionghe, ghesworen Drucker ende Boeckvercooper binnen der Stadt van Antwerpen, alleene sal moghen drucken, oft doen drucken, vercoopen ende distribueren, ouer alle in zijne erf-Nederlanden, Een Boeck genaemt, Vlenspieghele van zijn leuen ende wonderlijcke auontueren die hy hadde in zijnen tijt &c. Verbiedende voorts allen anderen Printers, ende Boecvercoopers, den seluen Boeck in geheele, oft ghedeele, naer te drucken, oft elders ghedruckt te mogen vercoopen, binnen den tijt ende termijn van sesse Iaren nv naestcomende, opde pene vande confiscatie der seluer naeghedruckte boecken, ende daer en bouen noch twintich stuyuers, voor elcken naghedructen boeck alsoot breeder blijct in zijne brieuen van Octroye daer op gheexpedieert. Ghegheuen in onse Stadt van Antwerpen inden Rade des Coninckx, den tweeden dach van Meerte. 1580.

Onderteeckent in beyde de Raden.

Onderteeckent. Mesdach.

¶Die Prologhe van desen teghenwoordighen Boecke.

Door die bede van sommige sonderlinghe goede vrienden, so heb ic beschrijuer van desen Boecke mijn wterste neersticheyt ghedaen, want ick dat niet weder segghen en dorste, ende ick heb by een ghecopuleert sommighe reyne Boeuerijen, die Thiel Vlenspieghel bedreuen heeft binnen zijnen leuen. Ende hy sterf int Iaer alsmen schreef.M.CCC.ende.L. Nv begheere ick nochtans verontschuldicht te wesen voor gheestelijck ende weerlijck, voor hooghe ende leeghe, dat my niemant hier in te seer en wil straffen, noch hem seluen daer in verstooren want ic dat niet en maecte, om dat Gods dienst daer bi verachtert oft vermindert soude zijn, noch oock om datmen daer schalcheyt wt soude leeren, oft doen, maer alleene om des menschen sinnen daer mede te vermaecken in goeder recreatien. Ende oock om dat simpele ende slechte menschen haer souden weten te wachten voor dierghelijcke boeuerijen, in dien sy henlieden voor ooghen quamen. Het is oock beter te hooren ende te lesen, saken daermen om lacht, ende gheen quaet oft sonde en doet, dan datmen sonde dede, ende datmen weende ende schreyde.

[fol. A2r]

¶Hoe Vlenspieghel gheboren wert, ende hoe hy drie mael op eenen dach ghedoopt wert.

Int Lant van Sassen, in een dorp genaemt Knetlinghe woonende een man genaemt Claes Thiel die een huysvrou hadde genaemt Wibeke, ende als sy langhe in houwelijcken staet gheweest hadden, wert sy beurucht, ende si baerde eenen sone Als dit kint geboren wa, sonden si dat metter voester ende ander vrouwen tot Amplenen om te doopen, ende deden dat kint noemen Thiel Vlespieghel. Alst gedoopt was so brochten si dat in die herberge om te gaen verdrincken, alsoot daer die maniere was, ende noch op veel plaetsen die maniere is. Die Vader maecte goede chiere met zijnen gheuaders, van grooter blijschappen dat hy eenen Ionghen Sone ghecreghen hadde, daer naer nam die Bidtster dat kint weder opten arm om nae huys te ghaene, ende sy moeste ouer een vondere oft brugghe gaen, die ouer een waterken lach, ende die bidtster was wel ghedroncken, ende si viel metten kinde vander brugghen, ende souden beyde verdroncken hebben, hadden sy gheen hulpe ghecreghen. Ende als si weder tot huys quamen, maecten si eenen ketele met warmen water, ende ontbonden dat ionghe kint, ende ghinghen dat wederom wasschen van den moddere, daer tkint metter bidtsteren in gheuallen was. Ende aldus werdt Thiele Vlespieghel op eenen dach driewerf ghedoopt, eens inder Kercken, eens in den modder ende slijck, eens int warme water.

Hoe Vlespieghel antwoorde eenen man die nae den wech vraechde.

Als Vlenspieghel noch een kint was, soo waren zijn ouders op een tijt wt ghegaen ende hadden hem alleen thuys ghela-

[fol. A2v]

ten. Soe quam daer een man rijden aent huys, ende vraechde na den wech. Ende want hy niemant en sach so riep hi isser niemant in huys: Doen seyde dat kint Vlespieghel, iaet ander half Man ende een peerts hooft, want ghy sidt met den haluen lijue in huys ende met dat Hooft vanden peerde, ende ic ben een gheheel man. Doen vraechde die man waer is v Vader ende v moeder. Doen seyde dat kint mijn vader die is van quaet quader maken ende mijn moeder is wt om schade oft om schande. Die man seyde: hoe dat, dat kint seyde mijn vader die maect eenen quaden wech noch quader, want hy maect putten datmen op dbesaeyde lant niet en soude rijden, ende mijn moeder is broot leenen ende geeftse min weder dat is schande, geeftse te vele dat is schade. Doe seyde die man waer sal ic te rechte rijden. Dat kint seyde daer die gansen gaen. Ende als die man quam rijden, doe vlogen die gansen int water, doen hadde die man twijfel, ende reedt wederom, ende seyde, die gansen ziin int water, dus en weet ic waer rijden. Dat kint seyde ghy sout rijden daer die gansen gingen, ende niet daer si swemmen. Doen reedt die man wech, ende hem verwonderde seere van die antwoorde des kints, dattet hem soo wijsselijck antwoorde: ende hy dachte waert dat also voort op wassen mochte het soude noch een man van grooter wijsheyt ende verstande worden, alst oock werdt: ghelijck ghy hier nae int veruolch van desen boecke noch hooren sult.

Hoe Vlespieghel achter zijnen vader sadt op een peert, toonende ziin schalcheyt.

Doen Vlenspieghel noch ionck was ende inder wieghen lach was hy seer wonderlijck, ende hi bedreef veel dingen die noyt ghehoort noch ghesien en waren. Hy tuymelde opten hooftpeulinck vanden bedde, ende stack den eers om hooghe, ende hy grees leelijck.

[fol. A3r]

Ende als hy ghaen ende staen conde quamen alle den dach groote clachten aen zynen vader, dattet eenen schalck was, die alle quaede pitsen bedreef en oock voortstelde.

Ende als hy ix. iaren oudt was, soo en liet hy hem geen schalcheyt ontgaen soo dat alle die ghebueren ouer hem claechden. Dit verdroot den vader seere, ende seyde tot hem. Lieue sone hoe mach dit comen dat alle die lieden segghen dat ghy een schalc zijt, ende daer ghy noch soo ionck van iaren zijt. Vlespieghel seyde. Vader ick en doe niemanden quaet, dat wil ick v wel bewijsen. Gaet sitten op een peert, ende ick sal achter v sitten, ende noch sullen die lieden segghen wat sy willen. Doen sette hem zijn vader op ziin peert achter hem ende Vlespieghel lichte ziin hemde achter op, ende wijsde den lieden in sinen eers. Doen seyden die lieden. Siet wat een ionck schalck is dat. Doen seyde Vlespieghel. Siet lieue vader, ick sidt hier achter v stille opt peert, ende ic en doe niemande niet, nochtans seggen si dat ick een schalc ben. Doen sette hem ziin vader voor hem op dat peert ende hi sadt al stille, maer hy stack ziin tonghe wt, ende hy begrees die lieden, soo dattet ziin vader niedt en sach. Doen seyden die lieden weder. Siet wat een quaet schalck is die ionghe boeue. Doen seyde ziin Vader. Sone ghy moet wel in eenen ongheluckighen tijt gheboren zijn, want ick sie dat ghy stille by my sidt, ende niemanden en misdoet ende noch seggen die lieden dat ghy een schalck zijt. Doen track Vlespieghels vader int lant van

[fol. A3v]

Meyborch, in een dorp van daer zijn moeder gheboren was, ende corts daer na soo sterf zijn vader: Ende ulespiegel bleef by zijnre moeder een wijle tijts, ende sy aten ende droncken als zijt hadden want zijn moeder was arm, ende ulespieghel en wilde gheen ambacht leeren: Mer als hy xvi.iaer oudt was, hy leerde spelen opter coorden, ende hi trac ander guychelinghe te handen.

Hoe Vlespieghel vander coorden viel int water.

Op een tijt speelde vlespieghel op een coorde die ghestelt was ouer een water, daer hy veel ghenoechten bedreef, ende daer was wt alle straten veel volcx ghecomen om hem te sien spelen. Doen waren daer sommighe schalcken die sneden die coorde aen deen eynde in stucken, als hy daer midden op stont ende speelde ende hy viel int water ende hy wert seer nat, ende hy clauerde daer weder wt al lekende soo hy best conde. Dit speet vlespieghel seer, maer hy dachte hem dat wel weder te verghelden, ende seyde. Coemt morghen weder ick sal wat nieus bedrijuen opter coorden. Als si des anderen daechs weder ghecomen waren, ende vlespieghel een wijle opter coorden was, soo seyde hy totten ionghers. Ghy sult wat vreemts sien, gheeft my elck uwen rechteren schoen opte coorde: ende die ouders meynden al waers ende sy dedent den ionghers doen. Als hijse langhen tijt opte coorde hadde ghehadt, soo riep elck om zijnen schoen weder te hebben. Doen werp vlespieghel alle die schoenen onder een inden hoop, ende riep. Elck neme zijnen schoen. Doen liep elck nae zynen schoen soo hem dat die kinderen werden vechtende ende toghen malcander by den hayre, ende sloeghen met vuysten, deen viel onder, dander bleef bouen, deen weende, dander loech daer mede. Die een riep dit is mijnen schoen, die ander dit is den mijnen, soo dat die ouders dies onderwonden ende worden vechtende, ende sloeghen malcanderen met vuysten. Doen loech vlenspieghel ende riep, he, he, nv soect v schoenen, ghisteren moeste ic baden. Ende hy liep wech, ende en dorste niet weder comen in iiij.weken, maer hy bleef in huys by zijn moeder des si seer blijde was, ende meende dat haer sone wilde deugen, mer si en wist niet van zijn schalcheyt.

Hoe Vlespieghels moeder hem badt ende onderwees dat hy een ambacht soude gaen leeren.

[fol. A4r]

Vvibeke Vlenspieghels moeder was seer blijde om dat haer sone nv so stil was ende by haer in het huys bleef, dwelc hy by langen tijt niet gedaen en hadde, ende onderwees hem na haer beste dat hy af laten soude van zijnder sotternijen, want daer en waer gheen ghelt mede te winnen, ende dat hy een ambacht leerde. Doen seyde vlespieghel. Lieue moeder waer hem een mensche toe begheeft, dat blijft hem alle zijn dagen by. Die moeder seyde, dat dunckt my ooc, want ic en heb in vier dagen geen broot in huys gehadt, soude my dat mijn leef daghe by bliuen, ick waer veel lieuer doot. Neen seyde vlenspieghel, dat en ghelijct mijnen woorde niet. Want een arm man die niet te eten en heeft, die vastet dan sinte Niclaes, ende als hi teten heeft, dan ist met hem sinte Martens auont, ende also ist met v oock lieue moeder.

Hoe Ulespieghel broot creech voor zijn moeder.

Als zijn moeder sonder broot was, soo dachte hijse te vreden te stellen, ende hy ghinck inde stadt Staffurt, in een backers huys, ende hy vraechde den backer oft hy sinen Heere seynden wilde voor xviij. stuyvers broot, half , wit, half rogghen broot. Ende hi noemde hem eenen heere van buyten, die daer binnen was in een herberge ende vlespieghel seyde dat die backer met hem gaen soude inde herberghe die heere soude tghelt gheuen. Doen seyde die backer, iae ic gaerne. Ende vlespieghel hadde eenen sack met een gat, daer hem die backer dat broot in dede, ende die backer seynde sinen ionghe met vlenspieghel, om ghelt te halen. Als vlespieghel een langhe strate was van des backers huys, liet hy een wit broot int slijck vallen onder wten sack door dat gat. Doen sette vlenspieghel den sack neder ende seyde tot den

[fol. A4v]

ionghe. Dat beslijcte broote en derre ic mijnen heere niet brengen, loopt rasch thuys ende haelt my een ander broot, ic sal v hier soo langhe verbeyden. Die ionghe liep om een ander broot, ende als hy weder quam daer Ulenspieghel hem verbeyden soude, soo was hy wech. Ende als hem die ionghe niet en vant soo liep hy weder thuys ende seydet zijnen meester. Doen liep die backere ter herberghen die hem Ulenspieghel ghenoempt hadde, mer men wiste van Ulenspieghel daer niet te spreken. Doen hoorde die backer wel dat hy bedroghen was. Also bracht Ulespieghel zijnder moeder dat broot, ende seyde. Eet nv als ghijt hebt, ende vast als ghijt niet en hebt.

Hoe Vlespieghel ghestolen wert in eenen biecorf.

Op een tijt ghinck Vlenspieghel met zijn moeder ter kermissen, daer hy hem des middaechs droncken dranck, ende hy sochte een slaepstede daer hem niemant schalcheyt doen en mochte. Doen ghinc hy achter inden hof, daer veel biekoruen stonden, ende hy nam eenen ydelen biekorf, ende ghinck daer in slapen ende hi versliep hem totter middernacht toe, soo dat zijn moeder meynde, dat hy weder thuys was geloopen. Inder seluer nacht quamen daer twee dieuen, die de bien stelen wilden, ende seyden tot malcander, dat die swaerste die beste waren. Die biekoruen waren lanck ende diep, ende hadden een ander faetsoen dan si nv hebben. Ende die dieuen ghinghen al die biekoruen tasten, ende ondersochten wie die swaerste zijn mochte. Ten laetsten soo quamen si aen den biekorf daer Vlespieghel in lach, ende om dat die den swaersten was soo droeghen si dien met haer. Ende Vlespieghel lach en waecte ende hoorde alle haer woorden, ende het was soo doncker, dat deen den anderen niet sien en conde: ende Vlespieghel stack zijn hant wt, ende track den voorsten metten hayre, ende die vorste wert gram ende vloecte den achtersten. Doen seyde die achterste. Droomt v, oft gaet ghy al slapende: hoe soude ick v metten hayre trecken: ick en can nauwelijck den biekorf ghehouden. Daer na track hy den achtersten metten hayre, ende die seyde: Ick draghe dat ick sweete, ende ghy trect my metten hayre. Die vorste seyde. Hoe soude ick dat doen, ick en can nauwelijck den wech vinden, maer ghy trect my. Ende aldus ghinghen si al kijuende. Doen trac Vlespieghel den vorsten weder metten hayre, ende die wert so gram, dat hi den korf liet vallen en sy sloeghen malcanderen met vuysten, so dat si

[fol. B1r]

wech liepen ende lieten den biekorf ligghen. Vlespieghel bleef slapende totten daghe, ende doen croop hy daer wt, ende quam by een casteel daer hy hem verhuerde voor een ionghe. Op een tijt reedt hi met sine ioncker daer kennip stont, doen seyde die ioncker. Schijt altijt op den kennip, waer ghy dien vint, want men bindet daer mede op raders ende op galghen, roouers ende ander, die haer gheneren opten sadel buyten Heeren dienste zijnde, want die Ioncker was selue een straetroouer. Vlespieghel seyde ick salt doen. Op een tijt als sy thuys waren ende die ioncker ouer tafel sadt, seyde die cock tot Vlespieghel. Gaet inden kelder, ende brengt zennip wten pot: ende Vlespieghel verstont kennip, maer zennip is daer mostaert. Ende Vlespieghel seyde, wel gaerne cock. Hy en hadde noyt zennip ghesien, dus dachte hy wat mach hy daer mede doen willen, oft hy my daer mede binden wil. Hy ghinck inden kelder daer hy den pot metten zennip vant, ende dachte mijn ioncker heeft my gheseyt waer ick zennip vonde dat ick daer op schijten soude, ende hi scheet inden pot ende roerdet omme ende bracht den cock also den zennip ende die cock santen ter tafelen. Die ioncker ende ziin vrouwe ende gasten tasten inden zennip, ende smaecte seer qualijc. Die ioncker vraechde den cock wat hy ghemalen hadde voor zennip die cock proefde den zennip ende seyde die smaect oft daer in ghescheten waer. Doen wert ulespieghel lachende. Die ioncker seyde. Waerom lacht ghy: meynt ghy dat wy niet en smaken: wildijt niet gheloouen soo coemt ende proeuet oock. Vlespieghel seyde. Ick en ete gheen zennip, weet ghy niet wat ghi my hebt gheheeten doen wy ouer tvelt reden, als waer ick sulcken cruyt vonde, dat ic daer op schijten soude, wantmen daer mede plach te hanghen ende te verworgen die dieuen. Die ioncker seyde. Ghy zijt een quaet schalck, dit is dien cruyde onghelijc want dat cruyt heet kennip, ende dit heet zennip ghy hebt dit van schalcheden ghedaen, ende hy nam eenen clippel ende wilde Vlespieghel slaen, maer hi ontliep hem vander borcht ende en quam niet weder op dien ionckere.

Hoe hem Vlenspieghel verhuerde by eenen pape.

Als nv Vlespieghel vander borcht gheloopen was quam hy int lant van Bruynswijck int dorp Buddenste, ende hy verhuerde hem by eenen pape, die hem beloofde dat hy goede daghen soude hebben ende dat hy soo wel eten ende drincken soude als die pape ende zijn

[fol. B1v]

vrouwe, est al dat hy doen soude, dat soude hy wel doen met haluen arbeyt. Vlespieghel seyde. Heere ick sal my daer nae wel schicken, ende hy sach dat des Papen maerte maer een ooghe en hadde. Ende si bereyde twee hoenderen om te braden, ende si dede Vlespieghel den spit keeren Alsse ghebraden waren soo brack Vlenspieghel deen Hoen vanden spete, ende adt dat op sonder broot alst maeltijt was, so quam die maerte byden viere, ende wilde de hoenderen ter tafelen brenghen, so en sach si maer een aent spit steken, ende si seyde. Daer waren twee hoenderen, waer is deene bleuen. Vlespieghel seyde. Vrouwe doet v ander ooge open, ende ghi sultse wel beyde sien. Doen wert die vrouwe gram, ende liep totten Pape, ende seyde. V knecht bespot mi dat ick maer een ooge en heb ick hadde twee hoenderen ghebraden ende ic en vinde maer een. Doen ghinck die Pape by vlespieghel, ende seyde Waerom bespot ghy mijn maerte, der hoenderen waren twee. Vlespieghel seyde, het is waer heere, maer ick seyde haer dat si beyde haer ooghen open doen soude, si soude dander wel sien. Die pape loech, ende seyde. Sy en can dat niet doen, want si maer een ooghe en heeft. Vlespieghel seyde. Heere ghy segt dat, maer ick en segghet niet. Doen seyde die Pape. Niet te min dat een hoen is wech. Vlespieghel seyde. Ick heb deen hoen gheten, want ghy seyt dat ic so wel eten ende drincken soude als ghi en v maerte, ick sorchde dat ghy v siel besmetten sout, ende dat ghy ghelogen hebben sout, hadt ghi beyde die hoenderen geten, aldus heb ic inde voorbate gheweest. Doen was die pape te vreden, ende seyde. Lieue knecht ten steect op een ghebraden hoen niet, mer doet na mijnder maerten wille, dat si wel gaerne siet. Vlespieghel seyde, wel heere, ick sal gaerne doen al wat ghy my gebiet. Daer na wat hem die maerte hiet, dat dede hi half: soude hy eenen eemer waters halen, hy brachten half vol: soude hy twee houten aent vier legghen, hy brachter een: soude hy den beesten twee busselen hoys gheuen, hy gaf hen een, soude hy eenen pot biers halen hy bracht eenen haluen, ende also voort van alle dinc. Doen ghinck hem die maerte beclaghen aen den pape. Die pape quam tot Vlespieghel ende seyde. Knecht mijn maerte claecht ouer v, ende ick beual v te doen al dat si v hietet. Vlespieghel seyde. Ick heb ghedaen alsoo ghy my gheheeten hebt, ghy seyt my dat ic v dinghen doen soude met haluen arbeyt, ende v maerte saghe gaerne met beyde den ooghen ende si en siet maer met een ooghe, alsoo en siet si maer half, ende daerom dede

[fol. B2r]

ic haluen arbeyt. Die pape wert lachende ende die maerte wert gram, ende seyde. Wildy dese schalck by v houden, soo wil ick van v scheyden aldus moeste die pape Vlenspieghel oorlof gheuen om der maerten wil, maer want die Coster vanden dorpe ghestoruen was, so wert hy costere.

Hoe Vlespieghel te Buddenstede coster wert.

Als Vlespieghel coster was, soo sanck hi wel leelijck. Op een tijt stont die Prochiaen voor den outaer ende cleede hem om misse te doen, ende Vlespieghel stont achter hem, ende schicte die albe, so liet die Prochiaen een schete die inde kercke clanck. Vlespieghel seyde, wat offert ghy onsen heere daer voor wieroock. De prochiaen seyde. Wat hebt ghi daer mede te doen: de kercke is mijn, ic heb de macht dat ic int middel der kercken schijten mochte. Vlespieghel seyde. Het ghelt een tonne biers dat ghi dat niet doen en cont: die pape seyde, het ghelt, meyndy dat ic soo coene niet en ben, ende die prochiaen keerde hem vanden outaer, ende ghinck eenen hoop schijten inde kercke, ende seyde. Coster nv heb ick die tonne biers ghewonnen. Vlespieghel seyde, ghy en doet, wy willen eerst meten oft int middel der kercken is, soo ghy seyt. Doen ghinck vlespieghel meten, ende ten was int middel der kercken niet, op ses voeten naer aldus wan vlespieghel die tonne biers. Doen wert die maerte gram op vlespieghel, ende seyde tot haren heere. Ghy sult desen schalck soo lange by v houden, dat hy v tot alle schanden brenghen sal.

¶Als vlespieghel noch coster was soo soudemen opten paeschnacht spelen die verrijsenisse ons heeren, ende om dat die boeren niet lesen en conden, soo wert des papen maerte int graf ghesedt voor den enghel, ende vlespieghel nam tot hem twee boeren, dat waren die drie marien ende die prochiaen was die saluator metter vanen inde handt. Soo quamen die drie marien ten graue, ende die enghel vraechde. Wien soecty: Doen seyden die marien, ghelijck hem vlespieghel geleert hadde. Wy soecken een oude papen hoere met een ooghe. Doen si hoorde datse bespot wert, stont si op wten graue, ende wilde vlespieghel met een vuyste slaen in zijn ooghe, ende si miste hem ende raecte een vanden boeren, die haer wederom eenen vuyst slach gaf. Die maerte wert gram, ende track den boer metten hayre. Dit sach des boeren wijf, ende die liep

[fol. B2v]

haestelijck ende sloech des Papen maerte weder. Dit sach die prochiaen, ende hy liet die vane vallen, ende quam zijnder maerten te hulpen, so dat si malcanderen wel dapperlijck sloegen. ende maeckten groot geruchte inde kercke. Ende vlespiegel liep wech endequam daer niet weder.

Hoe Vlenspieghel wilde gaen vlieghen.

Om dat Vlenspiegel veel wonders bedreef, so wert zijnen naem ouer al bekent, ende hy quam te Meyborch, daer hen gebeden wert, dat hi wat vreemts doen wilde, ende hy seyde dat hy soude gaen opt opperste vander Heeren Huys, ende daer wilde hy af vlieghen. Dit verhoorde alle dat volck vander stadt ende elck quam ter merct waert. Vlespiegel stont opter Heeren huys, ende verroerde hem met zijn armen, ende hy ghebaerde recht oft hy vliegen wilde, ende al dat gemeyn volck sach toe. Ten laetsten als dat volck vergadert was, wert hy seer lachende, ende seyde. Ick meynde dat inder stadt gheen Sotten meer en waren dan ick, maer hier isser een stadt vol, want al hadt ghy alle gheseyt dat ghy geuloghen sout hebben ick en haddet niet ghelooft, ende nv ghelooft ghy alle gader eenen sot die seyt dat hy vliegen can, want ick en heb geen vlogelen, ende ten is niet moghelijck dat yemant vliegen mach sonder vlogelen. Ende Vlespiegel liet van daer en liet dat volck staen. Doen ginc tvolc wech deene al vloeckende, dander al lachende, die ander seyden: die schalcke sot seyt waer.

Hoe Vlespieghel eenen Doctoor medecijnen in gaf.

De graue Bruno van Quecfer, ende bisschop van Meyborch, ende alle zijn Heeren hadden Vlespieghel lief om dat hi so cluchtich

[fol. B3r]

ende auontuerlijck was ende die bisschop gaf hem cost ende cleederen. Ende die bisschop hadde by hem eenen wijsen doctoor die de sotten niet wel en vermochte ende seere noode sotten sach. Als dese doctoor Vlenspieghel daer sach, ende datmen hem aen hielt, seyde hy totten bisschop ende tot sinen heeren. Men soude wijse lieden doen comen inder Heeren Houen, ende geen sotten, want wijse behooren by wijsen, ende sotten by sotten: ende hadden die heeren wijse bi haer soo soude hen wijsheyt geschieden: ende hebben si sotten by haer so worden si sot metten sotten. Die edelen seyden: dat en is geen wijs woort, want die geen sotheyt hooren en wil, die mach vanden sotten gaen. Sommige laten hen oock wel duncken dat sy wijs zijn, nochtans laten sy haer wel van sotten bedriegen. Het behoort heeren ende Princen toe, dat sy alderley volck in haer hof hebben, metten sotten verdrijuen sy dicwils menigherley Melancolie, ende waer heeren zijn, daer willen oock sotten zijn. Ende die edele seydent Vlespiegel, wat arguatie dat sy om zijnen wil tegen den doctoor ghehadt hadden, ende sy seyden hem dat hy den doctoor wt rechten soude, ende doen hem een sotte schalcheyt sy souden hem daer toe helpen. Vlespiegel seyde. Miin heeren wildy my daer toe helpen, ick sal hem wel betalen. Vlespiegel vertrack wten houe vier weken lanc, ende doen quam hy weder te Genesteyt, ende ghinck in een herberge. Die doctoor was dicwils sieck, ende hi sochte veel raets. Doen seyden des bisschops heeren, datter een expeert meester in medecijnen gecomen was, die de lieden seer wel helpen conde: die doctoor en kende Vlenspiegel niet, maer hy quam tot hem in die herberge, ende leyde Vlespiegel met hem op die borcht, ende seyde tot hem. Condy my helpen ic sal uwen arbeyt wel betalen. Vlespieghel seyde. Ick hope v wel te helpen, maer ic moet eenen nacht by

[fol. B3v]

v slapen, ende men sal v wel decken dat ghy sweeten moghet, ende by den roke vanden sweete sal ic mercken v siecte, ende wat raet datmen daer toe doen sal. Die doctoor meynde al waers, ende doe gaf hem Vlespieghel een scherpe purgatie, om hem te doen schijten, ende seyde den doctoor dattet een medecijne was om te sweeten, ende die doctoor gelofdet al. Doen nam Vlespieghel eenen aerden pot, ende scheet eenen grooten hoop daer in, ende sette dien pot opt bedde, tusschen den doctoor ende den wandt, dattet die doctoor niet en wiste, ende hy ghinc vore opt bedde ligghen by den doctoor. Die doctoor lach opt bedde, ende hadde hem ghekeerdt na den wandt, ende hy creech alsulcken stanck, vanden dreck die inden pot stont, dat hy hem om keerde tot Vlespieghel. Ende telcken als die doctoor ghekeert lach tot Vlespieghel, soo liet Vlespieghel een groote schete die seer vuyl stanck, ende keerde hem dan die doctoor wederom, dan stanck den dreck inden pot, ende dit leet die doctoor den haluen nacht lanck, soo dat hem zijn herte docht breken van alle den stanc. Doen began die medicine te wercken die hi in genomen hadde. Doen seyde Vlespiegel heer doctoor hoe ist nv met v, my dunct dat v sweet seer stincket. Die doctoor seyde in hem seluen, dat riecke ick oock wel ende hy was soo vol vanden stancke, dat hy nauwelijck ghespreken en conde. Doen seyde Vlespieghel. Ligt stille, ic sal een keersse ontsteken, ende besien hoe ghy ghestelt zijt, ende als hem Vlespieghel op rechte, liet hi een groote schete. Doen seyde die doctoor. Och hoe banghe ende wee is my, want hy was soo cranck dat hy zijn hooft niet opgeheffen en conde, maer hy dancte God dat Vlespieghel vanden bedde was, op dat hy locht crijghen mochte. Als Vlespieghel op was so scheen den dach, ende hy liep wech, ende die doctoor sach den pot metten drecke by hem staen, ende was seer cranck vanden stancke. Des morghens quamen die edelen den doctoor besoecken, ende vrageden hoe dattet met hem vergaen was, maer hy en conde nauweljck ghespreken, ende seyden met crancker stemmen. Ick was verladen met eenen schalck, ic meynde dat hy een goet meester in medecijnen gheweest hadde, maer hy is een meester in alle schalcheyt, ende hy vertelde al dat hem gheschiet was. Doen wert die bisschop lachende, ende alle zijn heeren seyden. Dit is geschiet na uwe woorden. Ghi seyt, men soude niet omgaen met sotten, oft die wijse souden sot worden metten sotten: nochtans wort die menighe wijs ghemaect door die wercken vanden sotten. Want hadt ghy vle

[fol. B4r]

spieghel moghen lijden ende sien, ghy en hadt van hem niet bespot gheworden, want hy was v medecijn meester, ende wy wisten wel, mer wy en wildent v niet waerschouwen in dien dat ghy soo wijs wilde zijn, ende daer en is gheen man soo wijs hy en moet sotten kennen, want en waren gheen sotten, waer by soudemen die wijse kennen: doen sweech die doctoor, ende hy en claechde niet meer ouer die sotten.

Hoe Vlespieghel een cranck kint schijtende maecte, alsoo hy seyde, daer hy veel dancx ende eeren af gecreech.

Goede meesters laetmen dicwil achter om een luttel ghelts, maer men ghelooft de lantloopers, ende dan moetment dobbel gheuen. Alsoo gebeurdet van Vlenspieghel, die quam int lant van Hildernissen in een herberge daer die weert niet thuys en was, maer ulespieghel was daer wel bekent, ende daer int huys was een cranck Kint, ende Vlespieghel vraechde wat ghebrec dattet kint hadde: die vrouwe seyde. Conde dat kint ten stoele gaen het soude genesen. Vlespieghel seyde: daer weet ic wel raet toe. Doen seyde die weerdinne. Condy dat kint helpen ic sal v gheuen wat v belieft. Vlenspieghel seyde, het is een cleyn consite, ick en wil daer niet af hebben. Die vrouwe ghinck eens achter in haren hof, ende die wijle scheet ulenspieghel eenen grooten hoop, ende hy sette dat kint metten cackstoel daer bouen op. Als dye vrouwe wten houe quam, sach sy dat kint also sitten, ende sy vraechde. Wie heeft dat ghedaen: Vlenspieghel seyde. Dat heb ic ghedaen, ghy seyt dattet kint ten stoel niet gaen en conde, dus heb ict daer op gedragen

[fol. B4v]

Doen sach die vrouwe den grooten dreck die onder den stoel lach, ende seyde lieue Vlespiegel ist dit dat den kinde int lijf gehindert heeft: dies moet ghy eere ende danck hebben, dat ghy dat kint also geholpen hebt. Doen seyde Ylespiegel. Al sulcke meesterien can ick vele maken. Doen badt hem die vrouwe dat hi haer die conste leeren wilde, si soude hem daer voor gheuen wat hy wilde. Vlenspieghel seyde dat hy nv wech moeste, maer als hy weder quame dan soude hy haer die conste leeren. Aldus reet Vlespieghel wech, ende de weerdinne bleef ongeleert van zijnder consten.

Hoe Vlespieghel op eenen dach alle die siecken ghenas, die te Norenburch int gasthuys waren.

Vlespiegel quam op een tijt te Norenburch ende hy sloech brieuen op die kercdoren ende op der heeren huys, ende gaf hem wt voor een groot medecijn meester, die alle crancken genesen conde. Doe waren int nieuwe Gasthuys, daer die speyre ons heeren is met meer andere reliquien een deel siecken, daermen seer mede verladen was. So quam de gasthuys meester tot vlespiegel, want hi zijn brieuen gelesen hadde, ende vraechde hem oft hy wel siecke lieden ghehelpen conde hy soude wel geloont worden: doe seyde Vlespiegel. Wildy mi twee hondert gulden geuen ick sal v crancken genesen, ende ick en wil gheen ghelt hebben ten si dat eerst alle die siecken genesen ende wten gasthuyse zijn. Dit beliefde den gasthuys meester seer wel, ende hy gaf hem wat gelts op die hant: doen quam Vlenspiegel int gasthuys met twee knechten achter hem ende hy vraechde elcken siecken by sonder, wat crancheyt dat hy hadde. Ende een yeghelijcks moeste hem sweeren by sinen eedt dat hy niemant openbare en soude die woorden die hy hen Lieden

[fol. C1r]

segghen soude, dwelck sy also deden. Doen seyde Vlespieghel. Soude ic v allen gesont maken dat is my onmogelijc om doen, , ic en moeste eerst een van v allen te puluer verbranden, ende van dat puluer moet ic eenen dranc maken, ende daer af moet ic alle dander ziecken te drincken gheuen met meer ander medecijnen, ende soo wie dan crancste is, ende niet ghegaen en can dien sal ic verbranden, ende nv en woonsdaghe sal ic hier comen, ende ic sal in die poorte staen biden gasthuys meester, ende ic sal roepen. Soo wie niet sieck en is die come haesteliken hier wt ende niemant en verslape hem, wandt die laetste van v lieden moet tgelach betalen. Doen den dach quam elc siecke was in roeren, deen sette zijn crucken gereet die ander was gecleet, die derde was vanden bedde om dat niemant daer en wilde blijuen. Als nv den ghesetten dach ghecomen was soo quam vlespieghel daer, ende hy begonst te roepen, ende doen begonsten alle die siecken wech te loopen, iae die in thien iaren van haren bedde niet gheweest en hadden. Als nv alle siecken wten gasthuys gheloopen waren, soo begeerde vlespieghel zijn gelt, dwelck men hem gaf ende hy vertrac terstont wech. Maer alst drie daghen gheleden was, soo quamen alle die siecken weder ten gasthuys waert ende claechden haer siecten. Doen seyde die gasthuys meester. Hoe coemt dit: ic heb den meester groot ghelt ghegeuen, om dat hy v geholpen ende gaende ghemaect hadde. Doen seyden die siecken hy hadde ons ghedreycht, ende gheseyt, soo wie int bedde blijft liggen als ic roepen sal, dien sal ic verbranden te puluer, ende met dat puluer wilde hy die ander ghenesen. Doen verstont die gasthuys meester dat hi bedrogen was, ende hy conde daer niet meer toe ghedoen, ende die crancken bleuen soo sy te voren waren, ende si werden onghewillichlijck wederom int gasthuys ghenomen.

Hoe hem Vlespieghel verhuerde voor een backers knecht.

Op een tijt verhuerde hem vlespieghel by eenen backer ende alsmen des morghens backen soude, soo moeste Vlespieghel des nachts dat meel siften, ende soo seyde hy dat hy een keersse hebben moeste om te siene, soude hy siften. Die backer seyde. Ic en dede noyt keerssen, maer sy siften inde maenschijn alsse scheen. Vlenspieghel seyde. Meester ick sal dat oock wel doen. Dye meester ghinck twee oft drie vren slapen, ende die wijle nam Vlespieghel den meelbuydel,

[fol. C1v]

ende hinck dien buyten die veynstere, endesifte dat meel in den hof op die aerde, mer die mane scheen, na zijn wterste beste vermogen. Des morghens stont die backer op ende wilde gaen backen, ende vlespieghel stont noch en sifte dat meel inden hof op die aerde, dattet die meester aensach doen seyde die Meester. Wat duyuel doet ghy, en heeft dat meel niet meer ghecost, datment alsoo op die aerde siften sal. Vlenspiegel seyde. Ick hebbe dat meel inde mane ghesift, ghelijck ghy my beuolen hadt. Die backer seyde. Ghy soudet siften byder manen schijn, ende niet daer inne. Vlespiegel seyde: daer en is niet veel meels verloren, ic salt haest op rapen. Die backer seyde. Het sal nv te spade zijn om te backen ende deech te maken. Doen seyde Vlenspiegel. Meester ic weet raet, onser ghebueren deech leyt al bereet inden troch ic wil dat gaen halen. Doe wert die backer gram, ende seyde. Loopt aende galge, ende haelt dat daer is. Vlenspieghel seyde, wel meester, ende hy ghinc onder die galghe ende daer vant hy drooghe ribben van eenen dief, die bracht hi thuys ende seyde. Meester ick brenghe hier dat onder die galghe was, waer toe wildijt hebben. Die backer wert gram, ende seyde. Ick sal ouer v claghen dat ghijt sien sult, dat ghy des heeren gherechte gestolen hebt ende hy ghinck wt na die merct, ende Vlenspieghel volchde hem nae. Als hem nv die backer beclaghen wilde voor den borghemeester, soo was Vlenspieghel daer by, ende hy sperrede zijn ooghen wijde open. Ende als die backer Vlenspieghel alsoo sach staen, wert hi soo wtsinnich, dat hy zijn claghen vergat, ende heel vergramt wesende, seyde hy tot hem. Wat wildy hebben: Vlenspieghel seyde. Ic en wil niet hebben, mer ghy seyt dat ghy my beclaghen sout voor den borghemeester dat ict sien soude, ende soude ict sien, soo moeste ic mijn oogen daer by hebben. Doe seyde die backer. Gaet wt mijnen oogen, ghi zijt een schalc. Vlenspieghel seyde. Also worde ic dicwils gheheeten, maer ware ic in v ooghen, soo moeste ic wt v nasegaten cruypen als ghy v ooghen toe dedet. Ende die borgemeester scheyde van haer beyden, want hy hoorde wel dattet al cluchten waren. Ende als Vlespiegel dat sach, so lichte hy hem achter op, ende seyde. Meester wildy backen, daer is den mont van den ouen. Ende hy liep wech ende liet den backer staen.

Hoe Vlenspieghel een wachter was by den Graue van Anhalt, om die vyanden te wachten op den toren.

Op een tijt verhuerde hem Vlespiegel by den graue van Anhalt

[fol. C2r]

voor eenen waeckhouder opten toren, want die graue hadde veel vyanden, ende daeromme soo moeste hy veel ruyteren houden in soudije, die welc hy dagelijcx eten ende drincken gaf, maer Vlespieghel die de vyanden wachte op den toren. Wert dicwil vergeten datmen geen spijse en brachte. Het ghebuerde op eenen tijt dat die vyanden eenen grooten hoop beesten haelden, maer Vlespieghel en blies gheen vianden, ende dese clacht quam voor den graue. Ende die graue siende Vlespieghel in zijn veynster liggen, seyde tot hem: Hoe zijt ghy soo stille dat ghy niet en blaest. Vlespiegel seyde. Ic en dansse voor den eten niet. Doen seyde die Graue wildy gheen vyanden blasen, Vlespieghel seyde. Ic en derue gheen vianden blasen, het velt isser al vol, ende sy hebben die Koyen ende beesten alle wech, ende waert dat ic al vyanden bliese, si souden v inde poorte verslaen. Ende daer na soo wert Vlespieghel wederom al vergheten soo dat hy gheen spijse en ghecreech, soo hadde die graue weder ghehaelt eenen grooten roof, soo dat si alle wel aten ende brasten, ghesoden, ende ghebraden. Als die graue met zijn ridderen ende ruyters geseten was, ende die spijse voor henlieden was soo blies Vlespieghel vyanden. Doe stonden si alle op vander tafel, ende liepen int harnas ter poorten waert maer sy en vonden geen vianden, ende de wijle dat si derwaerts waren, soe liep Vlenspieghel vanden toren aen des grauen tafel, ende nam soo veel spijsen als hy ghedraghen conde. Als die ruyters weder inde stadt quamen, riep de graue tot Vlespiegel. Sydy sot, oft dul, dat ghi vyanden blaest alsser geen en zijn, ende alsser zijn dan swijchdy, dit is verraders werc, ende de graue stelde hem af van zijn officie, ende doen moeste hy mede wtloopen gelijc die ander voetknechten. Dit verdroot Vlespieghel seere ende hy hadde gaerne van daer geweest, mer hy en

[fol. C2v]

conde. Ende alsmen wt track op die vyanden, soo was Vlespieghel altijt die laetste wter poorten, ende int weder keeren was hy die eerste. Die vernam die graue, ende riep Vlespieghel tot hem, ende seyde. Hebdy sorghe voor slaghen, dat ghy altijt die laetste wter poorten zijt ende die eerste wederom binnen. Doe seyde Vlespieghel. Heere en weest daerom niet gram, want doen ghy ende v knechten wel brasten, dan sadt ic opten tooren en vaste ende daer af ben ic heel onmachtich geworden, laet my die tijt verhalen met eten, ende dan sal ick mede vanden eersten zijn op die vyanden, doen seyde die graue. Wildy dit dan soo langhe onder houden, als ghy opten toren saet. Vlespieghel seyde. Een yegelijck houdt gaerne tghene daer hy recht toe heeft, doen gaf die Graue vlespieghel oorlof daer hy seer blijde om was, want hem en luste niet alle daghe voor die vyanden te loopen.

Hoe Vlenspieghel des Conincx van Polen sot verwan met grooter sotternijen.

Casmyri die Coninc van polen hadde eenen zot die hy seer lief hadde, ende desen zot conde seer wel spelen op die vedele ende de Coninck hoorde veel segghen van Vlenspieghel. Op een tijt quam vlespieghel in polen byden Coninck, dies die coninc seer blijde was, doen quamen des conincx zot ende vlespiegel te samen ende want twee zotten malcanderen qualijc lijden moghen, dwelc die coninc oock wel mercte, soo dede hijse beyde in zijn sale comen, ende seyde. So wie den anderen verwinnen can met zotheyt ende die vore doet, dat die ander niet na en can doen dien sal ick gheuen nieuwe cleederen, ende twintich ducaten ende ghy moet dit doen in mijn teghenwoordicheyt. Dese zotten bedreuen veel

[fol. C3r]

zotternijen ende boeuerijen die sy malcander nae deden, die Coninck ende zijn Heeren loeghen seere, ende hadden verlanghen, wie den anderen verwinnen soude, ende hebben soude die nieuwe cleederen metten ghelde. Vlenspieghel seyde tot hem seluen, die cleederen ende twintich ducaten waren v goet, ende daerom suldy oock doen dat ghy anders niet gaerne doen en soudet. Ende Vlenspieghel ghinc sitten schijten midden in die zale voor den Coninc, ende nam eenen grooten lepel, ende deylde den dreck int middel, ende hy nam deene helft inden lepel ende bootse den speelman, oft des Conincx zot, ende seyde tot hem: doet my dit na, ende schijt hier oock eenen hoop, ende deylt hem oock int middel, ende eet de helft van mijnen dreck, ick sal weder die helft eten van uwen dreck: die speelman seyde. Dat doe v die duyuel na, al soudick al mijn daghen naect gaen, ick en ete van uwen stront, noch vanden mijnen. Alsoo behielt Vlespiegel die meesterschap, ende die Coninck gaf hem die nieu cleederen ende twintich ducaten. Doen reysde Vlenspieghel van daer, ende bleef seer in des Conincx lof.

Hoe die Hertoge van Lunenborch Vlenspieghel zijn lant verboot.

Te Zellieu den lande van Lunenborch hadde vlenspieghel boeuerije ghedaen ende dit werdt den Hertoghe gheclaecht. Doen verboot hem die Hertoghe zijn Lant op synen hals creghe hy hem, hy soude hem doen hanghen. Aldus schoude Vlenspieghel dLandt, maer hy reysde daer dore als zijnen wech soo viel. Op een tijdt quam Vlenspieghel rijden door tLandt, ende die Hertoghe quam hem tegen.

[fol. C3v]

Vlenspieghel sach hem van verre, ende hy spranc terstont van zijn peert, ende stac dat peert den hals af, ende hy sneet den buyck open ende werp dat ingewant wt, ende steldet metten vier voeten opwaerts, ende hy ghinc in dat peert sitten. Als die hertoghe daer voor by quam, seyden zijn Knechten. Ghenadighe heere Vlenspiegel sidt in dat peert. Doen reedt die hertoghe by hem, ende seyde. Waerom sidt ghy in dat doode peert: weet ghy niet dat ick v mijn lant verboden hadde: Vlenspieghel seyde. Ghenadighe heere mijns lijfs ghenade, ic ghinck sitten in mijn peert, want ic hebbe dicwils hooren seggen, dat elck vry is in zijn vier palen, want ic sorchde voor v genade. Doen loech die hertoghe ende seyde Gaet wten vuylen peerde, ende blijft alsoo ghy zijt, ende soo reedt hy van hem, ende Vlenspieghel spranc wten peerde, ende seyde. Danck hebt mijn lief peert, dat ghy my mijn leuen gebaet hebt, ende hebt eenen ghenadighen heere voor my ghemaect, het is beter dat die rauen v eten, dan datse my aten. Ende hy liep wech.

Hoe Vlenspieghel vertrack byden Lantgraue van Hessen, ende gaf hem wt voor een schilder.

Doen hem Vlenspieghel niet langer en conde generen met zijnder boeuerijen int lant van Sassen, soo vertrac hi in Hessen byden graue ende die vraechde hem van wat hanteringhen dat hy ware. Vlenspieghel seyde: Heere ic ben een schilder, ende mijns ghelijcks en vintmen in veel landen niet, want mijn conste gaet te bouen den meestendeel der schilders. Doen seyde die graue. Hebdy van uween wercke niet by v? Hy seyde, ia ick heere, ende hy thoonde hem schilderije die hy wt vlaenderen ghebracht hadde die den Graue wel behaechde. Doen seyde die Lantgraue: Meester wat wildy hebben dat ghy mijn sale rontsom maket

[fol. C4r]

met schilderije, ende ghy sult daer in maken die afcoemste ende die heeren ende lantgrauen van onsen bloede van Hessen met haren vrouwen, ende hoe onse vooruaders ghehout zijn gheweest aen Princen, ende aen Coninghen van Hungarien ende aen ander princen ende ghy moetse soo costelijck maken als ghy cont. Vlespiegel seyde. Ghenadige heere soo v ghenade dat soude willen hebben soudet wel costen.iiij.hondert gouden guldens. Die lantgraue seyde: Maket wy sullens wel ouer een comen, ende ic sal v daer toe noch een vrientschap doen. Vlespiegel nam dat werc aen, dies moeste hem die lantgraue opte hant geuen hondert gouden guldens, om verwe ende Knapen loon. Ende Vlespiegel quam met drie ghesellen, ende wilde dat werc beginnen. Doen onderscheyde hy aenden lantgraue, dat niemant op zijn werc of in dese zale comen en soude, op dat hem niemant in zijn conste stooren en soude, ende dit consenteerde hem die landgraue. Vlenspieghel ende zijn Knechten en deden al den dach anders niet dan tuysschen, ende spelen int verkeertbert, ende die ghesellen waren wel te vreden, dat sy den cost ende loon hadden. Die lantgraue begonste te verlanghen, oft zijn werc oock so goet zijn soude, als hy die proeue ghesien hadde, ende hy seyde. Lieue meester laet ons met v gaen om v werc te besien oft goet is. Vlespieghel seyde, wel heere, maer ic sal v een dinc seggen eer ghy mijn werc besiet. So wie inder echte ende wettelijck geboren is, die en can mijn schilderije niet sien. Die graue seyde: dat waer een wonderlijck dinck. Ende doen ghinc die graue met hem in die zale, ende Vlenspieghel hadde een wit laken voor den muer ghehanghen, daer hy schilderen soude, ende hy hadde een wit stocxken in zijn hant ende dede dat laken vanden wandt, ende wijsde den graue metten stocxken, segghende. Ghenadighe heere desen man was die eerste lantgraue van Hessen, ende was een Colonisser van Romen, ende hadde te wijue Iustinianus des hertoghen van Beyeren dochter, die naemaels Keyser wert. Daer af quam Adolphus, van Adolphus quam Willem de Swarte. Willem hadde Lodewijck tot eenen Sone, ende soo voort tot uwer genaden toe. Ic weet wel dat niemant mijn werc straffen en can, soo constelijc ist ghemaeckt, ende van soo goeder verwen. Die lantgraue en sach anders niet dan die witte wandt, ende dachte in hem seluen al soude ick eewelijck een hoeren kint zijn, ic en can hier nochtans anders niet gesien dan de witte wandt, maer om der genoechten wil seyde hy. Mee-

[fol. C4v]

ster v werck behaecht my wel, maer wi en hebben daer in noch dat beste verstant niet, ende hy ghinck wter zalen tot die Lantgrauinne, die welcke hem vraechde. Hoe maket v schilder al: hoe behaecht v zijn werc. Ick hebbe quaet ghelooue in hem hy siet als een schalck:die heere seyde. Vrouwe zijn werck behaecht my wel, ende het is goet, ende belieuet den Meester gaet dat oock besien. Sy begheerde van vlespiegel dat werc oock te sien. Vlenspieghel leydese inde zale, ende seyde haer tselue dat hy den heere seyde, ende wijsde haer metten stocxken aenden wandt alle die heeren, ghelijc hy den graue had ghedaen. Ende die grauinne was daer ghecomen met viij.ioncfrouwen ende een sottinne, ende niemant en sach eenighe schilderije, maer elck sweetch stille. Ten lesten seyde die sottinne. Meester ick en sie hier gheen schilderije, al soude ick eewelijck een onecht kint blijuen. Doen dachte vlespieghel. Willen die sotten my die waerheyt segghen, soo moet ic verhuysen, hy sloech dat op een lachen endemettyen ghinck die grauinne wter salen, ende quam by haren heer, ende hy vraechde haer hoet haer behaechde. Sy seyde. Heere wient behaghet, ten behaecht onse sottinne niet, sy en siet geen schilderije, noch oock sommighe van onsen ioncfrouwen, ic sorge dat boeuerie is. Doe dachte die heere dat oock, ende dede hem segghen dat hy zijn dingen opschicken soude, want alle zijn edele ende leenheeren souden des anderen daechs zijn werck comen besien, ende waer daer yemant vanden edelen onecht, soo waren haer leengoeden hem veruallen. Doen ghinc Vlenspieghel totten rentmeester ende nam van hem noch.C.gouden guldens ende betaelde zijn ghesellen, ende sy ghinghen alle ghelijc loopen. Des anderen daechs quam die lantgraue met sinen edelen in die sale, ende vraechde na den schilder met zijnen ghesellen ende si souden besien oft daer yemant schilderije saghe, ende sy sweghen alle. Doen seyde die lantgraue Nv sie ic wel dat wy bedroghen zijn, wy hebben dicwils sorghe ghehadt voor Vlenspieghel, nochtans heeft hy by ons geweest: die twee.c.gulden en schaden ons niet vele, maer hy moet zijn leefdaghe lanck blijuen ghebannen wt onsen lande, als een schalck ende bedrieger. Dus vertrack Vlenspieghel, ende en wilde niet meer schilder zijn.

Hoe Vlenspieghel disputeerde onder die doctoren.

Hier nae track Vlenspieghel inder vniuersiteyt van Praga in Bemen, ende stelde brieuen op die kerckdoren, dat hy die doctoren

[fol. D1r]

ende studenten beriep, ende woude solueren wat questien men hem vragen soude, dwelc die rector vernam, in die stadt stont een gemeyne huys daer si haer disputatie hielden, ende daer stont int midden een hooch ghestoelte, daer dye vrager ende de antwoorder op saten, op datse een yegelijc euen wel hooren mocht. Als hi nv sadt opten hooghen stoel, so vraechde hem die rectoor. Hoe menigen arm waters is in die zee; Vlenspiegel seyde, doet al de wateren stille staen die in die zee loopen, ick salt v meten, ende met goede teeckenen doen verstaen: dit was den rector onmoghelijck, ende alsoo verliet hy Vlenspieghel dat meten. Die rectoor beschaemt zijnde, vraechde noch. Hoe veel daghen zijn geleden van Adams tijt tot nv. Vlespieghel seyde. Niet meer dan seuen dagen, ende als die omme zijn dan beghinnen seuen ander daghen, ende dat loopt totten eynde der werelt toe. Die rectoor seyde. Nv segt my die derde vraghe. Waer is dat middel der werelt, Vlespieghel seyde, dat is dit huys, dat suldy waer vinden. Eerweerdighe rectoor latet meten met een langhe coorde, ist dattet een stroo breet faelgeert, ic wil onghelijck hebben. Maer eer de rectoor dat liet meten, hy liet hem lieuer recht hebben. Ten vierden vraechde die rectoor. Hoe verre ist vander aerden totten hemel, Vlespieghel seyde: dat is hier by, want alsmen hier saechtelijck singt, dat hoortmen inden hemel, ende wildy dat niet gheloouen, soo climpt op in den hemel, ick sal properlijc hier roepen, ende ghy sult dat hooren, ende ist dat ghijt niet en hoort, soo wil ick onrecht hebben. Noch vraechde die rectoor. Hoe wijt is den hemel. Vlenspieghel seyde xij.duysent mijlen breet, ende duysent ellen hooghe, en wildijt niet gheloouen soo neempt sonne ende mane, ende alle die sterren vanden hemel, ende metent, ende dan sul dy beuinden dat ic recht hebbe, doen en wisten sy hier niet op te seggen

[fol. D1v]

maer sy moesten vlespieghel recht laten hebben. Maer Vlenspieghel en dorste daer niet langer blijuen, ende hy vertrack sorghende dat hem daer eenighe schalcheyt ende boeuerije soude moghen gheschieden.

¶Hoe Vlenspieghel een Muylstooter wert.

Als Vlenspieghel door die landen bekent was om zijn schalcheyt, so en was hi nergens willecome, ende hy was goeder dagen gewoone, so ouerdacht hy hoe hy best ghelt soude crijghen connen met cleynen arbeyt. So dede hy een choorcleet aen ghelijck een clerck, ende hy nam een doots hooft vanden kerckhoue, ende dede dat beslaen met silueren bandekens ende hy quam int lant van Pameren in Oostlant, daer die papen in die biercanne meer neersticheyts doen, dan om te prediken Gods woort Ende waer op eenige dorpen kercwijdinge, bruyloften, wtuaerden van dooden oft eenighe vergaderinge van lantvolcke was, daer maecte hem Vlespieghel altijt by, want wat offer hi ontfinck dat soude hy den prochiaen half geuen. Daer was den ongheleerden papen wel toe, ende waren wel te vreden, op dat sy ghelt crijgen mochten. Als dan tvolck meest vergadert was, soo clam hy opten preecstoel, ende seyde hen wat goets, ende dan van dat heylichdom vanden hoofde dat daer was, ende hoe hem dat hooft beuolen hadde dat hy soude maken een kercke van reyn goet, ende hy en soude geen offer ontfaen van vrouwen die ander mans bekent hadden dan haren rechten man. Ende Vlespieghel seyde. Ick gebiede allen vrouwen die in ouerspel schuldich zijn, dat sy blijuen sitten, want die my wat offeren, moeten voor haer sien, dat si niet beschaemt en worden, ende hy gaf den boeren ende boerinnen die benedictie metten hoofde, ende hy ghinck vanden Preecstoel voor den ou-

[fol. D2r]

taer staen. Doen quam alle dat volck ten offer, die goede metten quaden ende drongen malcanderen om te offeren, ende die van quaden name waren die drongen eerst om te offeren, die slechte ende simpel vrouwen geloofden heel aen zijn schalcheyt ende sy meynden ooc dat de gene die niet en offerden oneerbaer waren, daerom waren daer sommige die geoffert hadden, die meynden dat haer quade fame daer mede bedect was: daer waren ooc vrouwen die geen gelt en hadden, die offerden gulden oft silueren ringen, daer waren ooc sommige die twee oft driemael offerden, op dattet die lieden sien souden, ende dat si also wten quaden name comen souden. Aldus nam hy den offer van goeden ende quaden, ende gecreech so groot gelt. Ende doen hy den offer wech hadde, verboot hy dat niemant den anderen betijen en soude met oneerbaerheyt die daer geoffert hadden opten ban, want si alle vry waren, want hadde daer eenige oneerbaer vrouwe geweest, hy en soude haren offer niet ontfangen hebben. Aldus waren die vrouwen alomme blijde daer Vlespiegel quam, ende hielden hem voor eenen deuchdelijcken man, soo wel conde hy zijn schalckheyt verberghen.

¶Hoe Vlenspieghel te Bomberghe om ghelt adt.

Op een tijt quam ulespieghel van Norenburch te Bomberghe, ende hy hadde grooten hongher, ende ghinck in een herberghe, daer een seer vrolijcke weerdinne was die hen seer willecome hiet, want sy wel sach aen zijn cleederen dat hi een auontuerlijc gast was. Alst nv middach was so vraechde hem de weerdinne oft hy maeltijt eten wilde, oft met penninc waerde. Doen seyde vlespiegel ic ben een arm geselle gheeft my wat tetene om gods wil. Die weerdinne seyde int vleeschuys, ende totten backer en crijge ict alsoo niet noch bier vanden brouwer, ende daerom neme ick daer oock gelt vore, vlespiegel seyde: het dient my ooc wel om gelt te eten, waerom salmen eten ende drincken die vrouwe seyde aen der heeren tafel eetmen om xx.penningen, aen die ander tafel om xviij.penningen

[fol. D2v]

ende met mijn huysgesin om xij.penningen. Vlespiegel seyde. Het meeste ghelt dient my beste, ende hy ghinck sitten aen der heere tafele ende adt hem heel vol. Als hy vol was seyde hy totter weerdinnen. Ick moet wech, ende ic en heb niet veel ghelts, wilt my toch van hier helpen. Die vrouwe seyde. Lieue gast gheeft my xxiiij.penningen ende gaet wandelen. Neen seyde vlespieghel, ghy sult my xxiiij.penningen geuen, want ghy seyt aen der heeren tafel eetmen om xxiiij.penningen dat heb ick alsoo verstaen, datmen daer ghelt mede verdient, want het is my so suer gheworden, ick adt dat my tsweet wt brack, al hadt my mijn lijf ghecost, ick en hadde niet meer connen eten, daerom heb ic mijn loon wel verdient. Die weerdinne sprac: dat is waer, ghy hebt so veel spijsen gheten als vier mans, ende sal ick v noch ghelt toe geuen, dat waer vreemt, maer gaet wandelen, een maeltijt is een cleyne sake, maer ic en wil gheen ghelt toe gheuen noch van v hebben, maer coempt niet weder, want soude ic mijn gasten alsoo teten geuen, ic soude gheringhe achter wt varen. Also scheyde Vlespiegel van daer sonder grooten danc.

Hoe Vlenspieghel te Romen ghinck, om den Paus te spreken.

Als Vlespieghel langen tijt zijn boeuerije gehanteert hadde, so dachte hy op dat gemeyne spreecwoort. Gaet te Romen goede man, coemt oock weder omme nequam. So trac hy na romen, daer hy oock zijn schalcheyt bedreef. Hy quam in een herberghe by een rijcke weduwe, ende si sach dattet een proper ionck man was, ende si vraechde hem van waer hy was. Vlespiegel seyde, ic ben wt Sassenlant, ende ic ben hier ghecomen om den paus te spreken. Doen seyde die vrouwe: lieue vrient ghy sult hem wel sien, maer ghy en muecht hem niet spreken, hoe

[fol. D3r]

soude ghy hem spreken: ic gaue wel hondert ducaten daer om, dat ick hem spreken mochte, want ick ben hier gheboren vanden besten van deser stadt, ende ick en conde hem noyt ghespreken: doen seyde Vlespieghel. Weerdinne oft ick v den paus dede spreken soudt ghy my die C. ducaten gheuen, die vrouwe seyde stoutelijck. Ia ic in trouwen, maer die vrouwe en gheloofde niet dat hijt doen soude, want sy wist wel dattet groote gauen soude moeten costen. Doen verbeyde Vlespiegel eenen tijt, dat die paus misse soude doen in die capelle Ierusalem, tot sinte Ians te Latranen, want hy daer alle maenden eens misse moeste doen. Ende als ons heylighe vader de paus quam om misse te doen, soo drang hem Vlenspieghel mede in die capelle alsoo na by den paus als hy conde. Ende als die paus dat heylighe sacrament ende den kelck op hief, so keerde hem vlenspieghel metten rugge ten heyligen sacramente waert, dattet die Cardinalen saghen. Als nv de misse ghedaen was, seyden si totten paus datter een schoon ionck man was, die inde consecratie sinen rugghe ghekeert hadde ten heyligen sacramente waert doe seyde die paus. Het is ons van noode datmen daer nae vraghe, want men moet die ongheloouige straffen: heeft die man dat gedaen, het is te vermoeden dattet gheen goet kersten en is, die Paus sandt boden na desen man. Als Vlenspieghel nv voor den paus quam, soo wert hem gheuraecht wat man dat hy was ende wat ghelooue dat hy hadde. Vlenspieghel seyde. Ick ben een kersten man, ende ic heb dat selue ghelooue dat mijn weerdinne heeft, ende hy noemdese met haren name, want si wel bekent was, ende sy wert ontboden voor den paus, ende hy vraechde haer. Vrouwe wat ghelooue hebdy. Sy antwoorde. Ick ghelooue in dat heylighe kersten ghelooue, ende in al dat die heylige kercke ghebiet ende verbiet, doen seyde vlenspiegel: dat selue ghelooue heb ic oock. Doen vraechde hem die paus. Waerom keerde ghy v dan inde misse, metten rugghe ten heylighen sacramente waert. Vlenspieghel seyde. Alder heylichste vader ick ben een groot sondaer, aldus dochte my dat ick niet weerdich en was dat heylighe sacrament te aensien, voor die tijt dat ick my ghebiecht hadde. Ende hier mede was die paus doen te vreden, ende men liet Vlespieghel gaen, ende die weerdinne moeste hem die hondert ducaten gheuen, want hy haer teghen den Paus hadde doen spreken. Ende alsoo bleef Vlenspieghel nae als vore, een schalck, ende hy en was niet ghebetert door die Roomsche reyse.

[fol. D3v]

Hoe Vlenspieghel te Francfoort iij. Ioden bedrooch ende henlieden stront vercochte.

Doen Vlenspieghel wederom van Roomen quam soo reysde hy na Francfoort in die merct, ende daer ghinc hy ouer al besien der lieden comenschap Aldus soo sach hy daer eenen ionghen Man gaen met wel rieckende Muscus dat hy wt Alexandrien te coope bracht, de welck hy oock veel gelts ende dier vercochte. Doen seyde vlespiegel tot hem seluen. Ghy soudt oock met comanschappen om gaen, ghy zijt ionck ende sterck, ende ghy en werckt niet gaerne, daerom sout ghi ooc practiseren om gelt te crijgen sonder arbeyt. Aldus lach hi des nachts en ouerdachte, hoe hy dat best soude aenstellen. Doen beten hem die vloyen achter aen sinen eers, ende hy taste daer na, ende wildese vanghen, maer sy ontspronghen hem. Ende doen vant hy daer ontrent portugale een hayr vijge ende die nam hy, ende daer na noch drie oft vier vanden seluen vijgen, ende vlespiegel seyde: dit is morgen recht mijn comanschappe, ende hi leyde die drie hayr vijghen wech tot des anderen dachs smorghens, des morgens stont Vlespiegel op, ende hi huerde een tafelken, ende hi cocht wat vreemder comanschappen, ende wat siden doecxkens van groene ende roode verwe ende daer in bant hy die poortugaelsche vijgen, gelijc oft muscus geweest hadde, endedoen ghinc vlespiegel op die merct staen, ende dede ziin comanschap voort op dat tafelken. Doen quamen daer veel lieden wt diuersche steden ende landen, die vlespiegel vraechden wat hy te coop hadde, maer hi en gaf daer op niemant antwoorde. Doen quamen daer by hem iij.rijcke Ioden die hem ooc vraechden wat comanschap dat hi in die siden doecxkens hadde. Vlespiegel antwoorde haer: het ziin propheten besien die daer af een inden mont name, ende knoudese wel ende ooc een deel inden

[fol. D4r]

nase stake, die soude terstont den geest van waersegghen crijgen. Doe gingen die Ioden te rugge, ende hielden raet, doen seyde die outste iode. Hier by souden wy wel seggen, wanneer onsen Messias comen sal, ende dat soude ons Ioden eenen grooten troost zijn. Ende si sloten onder malcanderen dat si daer af coopen souden wat het coste. Doen gingen sy tot vlespieghel, ende vraechden wat een van die propheten besien souden moeten gelden. Vlenspieghel seyde, na dat mijn comanschap is, daer na verleent my godt cooplieden, want desen cost dient den Ioden, ende hy seyde. Ic geue v een van desen besien om. CCCCC.gouden gulden, wildy die niet geuen, soo gaet wech ende laet den dreck staen, doen Vlespiegel soo spijtelijc sprac, waneden sy waers ende om dat si hem niet gram maken souden, telden sy hem tgelt, ende namen een vanden propheten besien, ende gingen haestelijc na huys, ende lieten al de Ioden by een comen. Als si alle vergadert waren soo stont op haer Rabby die ouerste Iode Akipha, ende seyde. Wy hebben door den wille Gods gecregen een propheten besie, ende die soude een van henlieden in sinen mont nemen, ende die soude seggen die toecoemste van haren Messias, ende hy sal waer seggen, ende dat soude eenen troost ziin voor ons, ende elck sal vasten ende bidden ende na drie daghen sal Isaac dat in nemen met grooter reuerentien dwelck also geschiede. Als hy nv dat inden mont hadde, soo vraechde Moyses. Lieue Isaac Gods dienaer hoe smaect dat? Hy antwoorde Ick crijghe den Gheest van waer segghen, maer neempt oock daer af ghy ander Gods dienaren op dat ghy met my propheteren moget doen was daer een die dat oock proefde, die seyde, den geest van waer segghen is in my, want het en is anders niet dan stront. Ende si proefden soo lange die besie dat hen in die tanden bleef hangende dat hout daer si op ghewassen was, dat was dat hayr wt poortugale, daer die hayr vijgen aen hangen. Ende vlenspieghel vertrack terstont van daer, ende hy maeckte goede chiere also langhe als der Ioden gelt duerde.

Hoe Vlenspieghel den Prochiaen zijn peert af schatte door ziin biechte.

Int dorp van Risenbrug was een Prochiaen die hadde een schoon dienstmaecht, ende een schoon leenpeert, ende dese twee hadde hy euen lief. Die Hertoghe van Bruynswijck hadde dit paert begracijt, ende hadt seer gaerne vanden pape ghecocht, ende wel betaelt, ende hy sant dicwils aenden prochiaen dat hijt hem vercoopen wilde,

[fol. D4v]

hy soude hem meer daer voor gheuen dant weert was. Die prochiaen weder seyt den hertoge altijt want hijt so lief hadde, ende die hertoge en dorstet hem niet nemen, want hy was onder die raetsheeren van bruynswijck gheseten, dit vernam vlespieghel, ende seyde totten hertoghe. Ghenadige heere wat wildy my gheuen dat ic dat peert crijghe vanden pape: die hertoghe seyde.Ic sal v mijnen tabbaert geuen, den tabbaert was root camelot, met een mouwe van peerlen beset: doen nam vlespieghel oorlof aenden hertoge, ende track totten Pape int selue dorp ter herbergen, daer hy willecoem was want hi daer wel bekend was, midts dat hy daer dicwijls quam. Als Vlenspiegel daer drie daghen gheweest hadde, maecte hy hem sieck ende hy bleef cranck te bedde ligghen, ende die pape ende zijn maerte waren bedroeft. Ten lesten wert Vlenspieghel noch crancker, ende die pape badt hem dat hi hem biechten ende ziin rechten der heyligher kercken nemen wilde. Ylenspiegel was hier af blijde ende seer wel te vreden, soo dat die selue Pape zijn biechte hoorde, ende onderuraechde hem neerstelijck, ende vermaende hem dat hy ziin siele bewaren soude, dat hy berou mocht hebben, ende dat hem god zijn sonden vergheuen wilde, want hy veel cluchten bedreuen hadde. Vlespieghel seyde. Ick en weet maer een sonde die ic niet biechten en derre, mer haelt my eenen anderen priester dien ickse biechten, want biechte ickse v, ick sorghe v te vertoonen. Doen meynde die pape dattet wat wonders was verborghen, ende seyde. Lieue vrient den wech is verre, ick en can den anderen priester soo niet crijgen, ende storft ghy daer binnen, soo hadden wy beyde schult voor god, dat ghy versuymt waert. Biecht my, die sonde en sal soo groot niet zijn ic en sal v absolueren, ende worde ick gram, daer en leyt niet aen, want ic en mach geen

[fol. E1r]

biechte melden. Vlenspieghel seyde. Ick wilt v wel biechten, die sonde en is soo groot niet, mer ghy sult gram worden het gaet v aen. Doen verlangede den pape noch meer, ende seyde. Al hebdy my wat ghestolen oft schade ghedaen, oft wattet is, biechtet ick salt v vergheuen, ende v daerom nimmermeer haten. Vlespieghel seyde. Lieue heere ick weet wel dat ghy gram ziin sult, maer ick gheuoele my soo qualcijck, dat ict v segghen wil. Ick heb by v dienstmaecht gheslapen: die pape CHARLOTTE vraechde, hoe dickwils. Hy seyde. Niet meer dan vijfmael. Die pape dachte, daer sal sy wel vijf droesen voor hebben. Hy absolueerde Vlenspiegel haestelijck, ende ghinck van hem, ende riep die maerte in ziin camere, ende vraechde oft sy by vlenspieghel gheslapen hadde. Sy seyde neen ic, het is gheloghen, die pape seyde. Hy heeft hem daer af ghebiecht, ende hy is alsoo ghestelt dat ickt wel ghelooue. Die maerte seyde neen, ende die pape seyde ia, ende hy nam eenen tlock ende sloechse wel blau, doen lach Vlespieghel op zijn bedde ende loech, ende dachte, nv sal ick den pape wel hebben, maer hy bleef dien dach noch te bedde ligghen. Inder nacht wert hy al ghesont, ende smorghens stont hy op, ende seyde dat met hem gebetert was, ende dat hy hem segghen soude wat hy in ziin sieckte verteert hadde. Die pape rekende, mer hy was soo gram, dat hy niet en wiste wat hy dede ende hy ende de maerte waren te vreden dat vlespiegel wech ghinck. Als hy nv wech ghinck, seyde hy. Heere weest ghedachtich dat ghy biechte ghemelt hebt, ick sal gaen ter haluer stadt by den bisschop, ende beclaghens my. De pape dit hoorende vergat alle gramschap ende viel voor Vlespieghel op ziin knien, ende badt hem dat hy swijghen wilde hy soude hem xx.gulden geuen. Vlespieghel seyde. Ic en name niet hondert gulden dat ict verswijghen soude, ick salt aenden bisschop brengen so dat behoort. Die pape badt der maerte met weenenden oogen, dat sy tot Vlenspiegel gaen soude ende vragen hem wat hy hebben wilde, ende dat zijt hem gheuen soude. Vlenspieghel seyde. Wil hy my ziin peert gheuen ick salt swijghen, ende ick en wil anders niet hebben, die pape had dat peert soo lief dat hy hem lieuer noch soo vele in ghelt gegeuen had, maer tegen sinen wille moeste hijt hem geuen. Vlespiegel brachte dat peert den hertoghe van bruynswijck, daer hy grooten danc af hadde, ende die hertoghe gaf hem sinen tabbaert die hen belooft was, ende hy moeste den hertoghe vertellen, hoe hi dat peert ghecreghen hadde, dies hem die hertoghe verblijde ende gaf hem een ander peert. Die

[fol. E1v]

pape was seer droeue om ziin peert, ende sloech ziin maerte daghelijckx soo dat si van hem liep. Aldus wert hijt beyde quijte, zijn peert ende ziin maerte, ende Vlenspieghel verleede den pape dat hi te voren so seer weert ende euen lief hadde.

¶Hoe Vlenspieghel hem verhuerde voor een smit.

Te Rostick in Oostlant verhuerde hem Vlespiegel by een smit, die altijt seyde, als die knechten niet seer ghenoech en bliesen. Volcht metten blaesbalghe. Soo stont vlespiegel en blies ende die meester seyde tot hem. Volcht na metten blaesbalghe, ende mettien ghinc de meester achter inden hof zijn water maken. Vlespiegel nam den blaesbalck af vanden forneyse, ende volchde den meester na inden hof, ende seyde. Ick volghe v na metten blaesbalghe meester, maer waer sal icken laten, ick soude den anderen oock halen. Die smit seyde. Lieue knecht ick en meyne dat niet, gaet draecht den Blaesbalck weder in zijn stede, die meester dachte hem dat te betalen, ende hy wilde vij.dagen lanck ter middernacht op staen, ende wecken al die knechten, ende als si aent smeden waren dan wilde hy weder gaen slaepen. Doen seyden die ander knechten. Hoe coemt dit dat wy nv soo vroech moeten opstaen: wy en plaghen dit niet te doen. Vlespieghel seyde. Belieuet v ic salt hem vraghen. De knechten seyden ia, doe sprac Vlenspieghel. Meester waerom wect ghi ons ter middernacht. Hi antwoorde. Het is mijn maniere dat mijn knechten die eerste seuen dagen maer eenen haluen nacht op haer bedde en ligghen. Vlenspieghel sweech, ende zijn ghesellen ooc, ende den anderen nacht riepse die Meester weder op ter middernacht, soo ghingen die knechten wercken, ende Vlespieghel bant dat bedde op sinen rugghe. Ende doen dat yser heet was, sloecher die meester mede, ende die voncken vlogen opt bedde. Doe seyde die meester. Sidy sot, oft dul: waerom en laet ghy dat bedde niet liggen op zijn plaetse? Vlespiegel seyde. Meester en weest niet gram, het is mijn maniere, als ick eenen haluen nacht op dat bedde gelegen heb, dan leyt dat bedde eenen haluen nacht op my. Die meester seyde, draget bedde op zijn plaetse, ende gaet daer bouen wt mijnen huyse. Vlespiegel seyde: wel meester, ende hi droech dat bedde weder op ziin plaetse, ende hi creech een leeder, ende clam dan bouen op dat huys ende brac dat dac al af, ende hi ginc lancx die latten buyten wten huyse, van den daecke op die strate, ende ginc wech. Die smit hoorde veel vallen opten

[fol. E2r]

solder, ende hy volchde hem metten anderen knechten, ende sach dattet dack vanden huyse ghebroken was ende dat Vlenspieghel daer wt gegaen was. Doen wert die meester noch grammer, ende nam een sweert ende wilde hem na loopen, maer die knechten hielden hem, ende seyden. Meester laet v bestieren, want hi en heeft anders niet gedaen, dan ghi hem geheeten hebt, ende ghi hebt hem daer bouen wten huyse heeten gaen ende dat heeft hi gedaen, alsoomen sien mach. Ende die Meester moeste te vreden zijn, ende laten dat dac weder maken, want vlespiegel wech was.

¶Hoe Vlenspieghel hem verhuerde met eenen Schoenmaker.

Op een tijt diende Vlenspieghel bi eenen schoenmaker die lieuer opte merct was, dan in huys om wercken. Op een tijt als Vlespiegels meester wt ghinc, seyde Vlespiegel. Meester wat fatsoen sal ic snijden: die meester seyde, snijt cleyne ende groote, gelijc die swijnherder wter poorten drijft. Vlespiegel seyde wel, ende hi versneet veel leers tot swijnen, ossen, koeyen, geyten, calueren, peerden. Tsauonts als hi thuys quam, ende zijn leer versneden sach, tot beesten clauwen, wert hi gram, ende seyde. Wat hebdy gesneden ende hebt soo veel leers bedoruen: Vlespiegel seyde, ic heb gedaen so ghijt hebben wilde. Die meester seyde, ten is also niet ic en heb v niet geheeten dat ghy mijn leer verderuen sult. Vlespiegel sprac. Ghy seyt my dat ick vanden leer snijden soude, groot ende cleyn, also die swijnder wter poorten drijft, ende also heb ic gedaen. Die meester seyde. Ick en meynde also niet ick meynde dat ghy cleyne schoenen ende groot snijden sout, ende naeyen. Vlespiegel seyde: meester hadt ghy dat geseyt, ic hadt gaerne ghedaen, ende noch doen soude. Doe vergaft hem die meester ende hy beloofde hem te doen dat hy hem hiete. Des ander dages sneet die meester selue die schoenen, ende gafse Vlespiegel, ende seyde. Naeyt die cleyn schoenen metten grooten, deen door dander wech: die meester wilde sien oft hi doen soude ghelijck hi hem seyde: alsoo hi oock dede, want hy nam eenen cleynen schoen, ende stacken door eenen grooten schoen, ende naeydese so te samen. Dit dach die meester, ende seyde. Ghy zijt een goet knecht want ghi doet datmen v heet. Vlespiegel seyde. Die doet datmen hem heet, so verre alst moghelijck is die en wort niet geslagen. Die meester seyde. Ia knecht alsoo waren mijn woorden, mer mijn meyninge en was alsoo niet, ick meynde dat ghy eerst een paer cleyn Schoenen soudt naeyen, ende

[fol. E2v]

daer na een paer groote, ghy dedet na mijn woorden ende niet na mijn meyninghe, die meester was haestich ende nam dat ghesneden leer ende seyde. Siet daer is ander leer, snijt ander schoenen ouer eenen leest, die meester en dachte niet meer daer op, ende ghinc wt wel een vre. Doe wert hy denckende dat hy sinen knecht geheeten hadde, die schoenen te snijden ouer eenen leest, ende hy liep haestelijck thuys ende Vlespieghel had al dat leer versneden ouer eenen cleynen leest. Als de meester al ziin leer versneden sach ouer eenen cleynen lufteren leest, soo seyde hy. Behoort totten lufteren schoen gheen rechte. Vlenspiegel seyde. Ia meester wildijt hebben ic sal daer noch wel rechte schoenen toe snijden: die meester seyde. Neemdy den eenen schoen sonder den anderen. Vlenspieghel seyde. Ghy seyt dat ickse ouer eenen leest snijden soude. Die meester seyde. Ick soude v wel soo langhe heeten, dat ick met v tuytkercken comen soude, betaelt my mijn leer, dat ghi my bedoruen hebt Vlenspiegel seyde: de verre oft stier can wel leer maken, maer ick niet: ende hy stont op ende seyde. In dit huys hebbe ick geweest, ick en comer niet weder. Ende hy ghinck ter stadt wt.

¶Hoe Vlenspieghel stront vercochte, voor smeyr oft vet.

Als Vlespieghel den schoenmaker tot Wismaer veel leers bedoruen hadde was de schoenmaker seer bedroeft: ende Vlespieghel quam weder in die stadt tot sinen meester ende seyde. My is ghecomen een last smeyrs, dat wil ick v goeden coop gheuen, om daer by v schade weder te verhalen. Die schoenmaker seyde. Lieue Thijl daer doet ghi wel aen, hebdy goeden coop te geuen, laet my dat hebben: Vlespieghel seyde, ick salt doen: ende so schieden si van malcander, doen ginc Vlespieghel tot eenen beyrsteker oft schijthuys vagere, dat hy hen vulde xii.tonnen menschen dreck, om eenen cleynen penninck. Ende het was inden winter dattet seer vroos, ende de beyrsteker vulde die tonnen op vier vingheren breet na vol, ende hy lietse wel hert beuriesen, om dat se niet stincken en souden. Doen dede Vlespiegel die tonnen inde herberghe brenghen ende beghoot die ses tonnen met keerseuet, ende die ander ses tonnen met kuecken vet ende doen sloech hi die tonnen toe, doen ontboot Vlespieghel sinen meester den schoenmaker ende sloech die tonnen op, ende die comanschap beuiel den schoenmaker seer wel. Aldus woerden sy des coops eens, ende die schoenmaker soude geuen voor dat

[fol. E3r]

last xxiiii.gulden, die xii.gulden gereet, ende die ander xii.gulden ouer een iaer daer na. Ende Vlespieghel nam dat ghelt, ende reysde van daer, want hy sorchde voor dat eynde. Die schoenmaker was blijde, ende ontfinck dat goet, ende meynde dat hy ziin voorleden schade verhalen soude, ende hy badt teghen den derden dach veel schoenmakers ghesellen, om veel leers te smeeren, ende sy quamen alle om hem te helpen: doen brochten si een tonne byden viere ende souden dat vet smelten. Ende doen den dreck werm begonst te worden, soo wert hy stinckende, ende sy seyden tot malcanderen, dat sy in haer broecke ghescheten hadden: doen seyde die meester. Elck make zijn schoenen schoon, want een van v allen heeft inden dreck ghetreden. Ende si sochten al omme, ende si en vonden niet, ende als sy die werme tonne inden ketel souden wt ghieten, sagen sy dattet stront was dat daer stanck: ende sy lieten dwerck staen ende liepen wech. Ende die schoenmaker moeste die leste schade lijden totter eerster.

Vlenspieghel was vertrocken, ende en quam noyt om dander reste.

¶Hoe Vlenspieghel eenen cleermaker diende.

Op een tijt diende Vlenspieghel eenen cleermaker te Berlijn, ende als hy wercken soude, seyde die meester. Als ghi naeyt so naeyt wel ende dichte datment niet en sie. Vlenspieghel ghinc sitten nayen onder een tonne. Als die meester dit sach seyde hy. Wat wildy bestaen dit is een wonderlijck naeyen. Doen seyde Vlespiegel. Meester ghy hebt my gheheeten dat ick naeyen soude datmen niet en saghe ende dit en siet niemant, noch ick en sie selue ooc niet, doen seyde die meester. Lieue knecht en naeyt alsoo niet mer naeyt datment wel sien mach: ende Vlespieghel dede alsoo. Aenden derden dach tsauonts was die meester seer vermoeyt ende hy wilde te bedde gaen, ende so was daer eenen grauwen boeren tabbaert die half ghemaect was, desen werp die meester Vlenspieghel toe, ende seyde. Knecht neemt den wolf ende volmaect hem. Vlespieghel seyde, ick salt doen meester. Hy ghinc slapen ende en dachte niet meer daer op. Vlenspiegel sneet den boeren rock in stucken, ende maecte daer eenen wolf af met hooft, lijf, ende beenen, ende naeydet te samen, ende steldet op die tafel met stocken ende so geleket eenen wolf. Smorghens als de meester op stont vant hijt dus staende, ende verschricte hen ende seyde, wat duyuel hebdy ghemaect: Vlespieghel seyde eenen wolf, soo ghy my gheheeten hebt: die meester seyde. Ick en meynde soo niet,

[fol. E3v]

want eenen grauwen boeren rock heet hier een wolf. Vlespiegel seyde, had ick dat gheweten, ick hadt gaerne ghedaen, ick had lieuer den rock ghemaect dan eenen wolf. Die meester was int eynde te vreden ende prees zijn werck, drie oft vier daghen daer naer gheuielt dat de meester gaerne geslapen hadde, ende daer was eenen rock volmaeckt, mer die mouwen en waren niet in ghenaeyt, soo nam die meester den rock ende de mouwen, ende werpse Vlenspieghel toe, ende seyde, werpt die mouwen aenden rock. Vlenspieghel seyde wel. Als de meester slapen was, dede Vlespiegel twee keerssen bernen ende hinck den rock aen eenen haeck, ende sette aen elcke zijde vanden rock een keersse, ende werp al den nacht lanck, de mouwen aenden rock, tot smorghens vroech dat die meester op stont vanden bedde. Die meester quam ende sach dit aen maer Vlenspiegel liet dat ongemerct, ende werp al euen seer. Die meester sprack. Wat sotternie doet ghi nv. Vlenspiegel al vergramt seyde. Is dit sotternije aldus hebbe ick al den nacht ghestaen, ick wiste wel dat dit al verloren arbeyt was. Die meester seyde. Wiste ick dat ghijt alsoo verstont: ick meynde dat ghi de mouwen in ghenaeyt soudt hebben. Vlenspieghel seyde: die duyuel moet v halen, hadt v meyninge geseyt, ick had die mouwen haest in ghenaeyt, ende hadde dan ooc wat ge-

slapen, nv Meester naeyt ghy, ic wil ooc wat slapen. Die meester seyde neen, ic en heb v voor gheen slaper gehuert, ende si werden kijuende, ende de Meester Woude ziin keerssen betaelt hebben, maer Vlespiegel nam ziin dinghen ende ghinck wech.

Hoe Vlespieghel te Lubeke den wijntapper bedrooch.

Op eenen tijt quam Vlenspiegel te Lubeke maer hi en dorste daer niemant schalcheyt doen want daer was te scherpen recht. IndÆ heere kelder was een wijntapper}, seer spijtich ende hooueerdich, die seyde dat hy wel eenen

[fol. E4r]

man sien wilde, die hem bedriegen soude ende begecken in zijn wijsheyt. Vele borgers waren op hem gram hier omme. Dit verhoorde Vlespiegel, ende dachte hoe hi hem bedriegen mochte, ende hi nam twee gelijcke cannen, die hi onder sinen mantel verborgen hadde, deene vol waters, ende dander ydel ende die droech hy openbaer ende ginc inden kelder, ende liet hem een canne wijns tappen, ende nam die canne metten wijn onder sinen mantel ende die canne metten water sette hi openbaerlijc int onderuat, so dat die wijntapper niet en sach, ende seyde: wat cost den pot wijns: die tapper seyde x.witten, doe seyde vlespiegel: dats my te diere, ic en hebbe maer acht witten mach icken daerom hebben. Die tapper wert gran, ende seyde: Wilt ghi den wijn setten: dat en is geen noot het is gesetten prijs, dien so niet en wil die late den wijn inderheeren kelder. Doe seyde vlespiegel: dat en wiste ic niet, ic en heb maer viii.witten, wildy die niet, so giet den wijn weder wt. Doen nam die wijn tapper den wijn met seer grammen moede, ende storte den pot int wijn vat, ende meynde dattet den wijn was, maer het was twatere, ende die tapper seyde. Wat sidy voor een sot: laet ghi den wijn tappen, ende condy die niet betalen. Doe ginc Vlespiegel wech met ziin canne, ende seyde. Ic sie wel dat ghy een zot ziit, want niemant en is so wijs, hi en wort wel van sotten bedrogen al waerdy noch een wijntapper. Vlespiegel ghinc wech ende droech die canne metten wijn met hem onder sinen mantel. Die tapper trac hem dier woorden aen ende riep een sheeren Knape ende si liepen vlespiegel na ende tasten hem aen so vonden si by hem ij.cannen, een ydel, ende een met wijn, ende spraken hem aen van diefte, ende brochten hem inde geuanckenis, ende sommige seyden dat hi daerom die galge verdient had sommige seyden dat een reyne boeuerije was, die houeerdige wiintapper soude voor hem gesien hebben, na dat hi dagelijcx seyt dat hem niemant en soude connen bedriegen, ende dattet vlespiegel gedaen had om zijn groote vermetelheyt. Maer die op vlespiegel gram waren seyden dattet doeuerije was ende dat hi daerom hangen moeste, ende die sententie der galgen wert ouer hem gegeuen. Als nv den dach quam datmen hem wt leyden soude ter galge so quam dat geruchte ouer al die stadt van lubeke, so dat alle man te voete ende te peerde daer quam so dat die heeren van lubeke sorchden, dat vlespiegel hen genomen sou worden: want sommige wilde ziin eynde sien, want hi so auontuerlijc geweest hadde, sommige meynden dat hi swerte consten conde dat hi hem daer mede verlossen soude, mer het meeste deel hadde hem wel willen sien verlost worden. Als vlespiegel dus wt geleyt wert ter galgen,

[fol. E4v]

sweech hy al stille soo dat tvolc seyde, dat hy leuende doot was. Maer als hy onder de galghe quam, begheerde hy metten heeren te spreken ende hy badt hen ootmoedelijck vallende op beyde ziin knien, dat si hem een bede wilden consenteren, hy en wilde niet bidden om dleuen, noch om ghelt oft goet, maer om een cleyn sake, diemen wel doen soude sonder schade, ende sonder elcken raetsheere eenen penninck costen te doen, die raetsheeren van Lubeke waren daer present, ende ghinghen op een zijde ende hielden raet, nae datse ziin woorden gehoort hadden, so ouerdroeghen die heeren te samen, datse zijn bede wilden consenteren. Doe waren daer vele die verlanghen hadden wat Vlespieghel bidden wilde, ende die heeren seyden dat ziin bede gheschien soude, wtghenomen die voorseyde puncten, doen seyde Vlespiegel. Om die voorseyde puncten en sal ick niet bidden, maer wildy anders mijn bede houden, soo bid ick v dat ghy my elck v hant daer op gheuen wilt. Dit deden die heeren al te samen, ende beloofden hem metter hant ende mont, zijn bede te doen. Doe sprac Vlenspieghel. Want ick wel weet dat ghy vast zijt van uwe woorden, soo bid ick v mijn heeren ende raet van Lubeke, dat elck raetsheer bysonder sal comen, als ick nv ghehangen ben, drie daghen lanck alle morgen die borghemeester eerst ende die raetsheeren na, ende cussen my metten mont nuchteren voor mijnen eers. Doen spogen si wt ende seyden, dit en is gheen behoorlijcke bede. Vlenspieghel seyde. Ick houde den eerlijcken raet van Lubeke soo vast van woorden, dat sy wel houden sullen, dat sy my belooft hebben metten handen, ende met monde. Des ghinghen die heeren weder te rade, soo dat sy begonsten ander toeuallen deser saken, ende sloten datmen hem los laten soude, ende sy lieten hem loopen. Alsoo vertrack Vlenspieghel van daer, ende men sach hem niet meer te Lubeke.

¶Hoe Vlenspieghel een Brilmaker wert.

Op een tijt waren dier koervorsten tweedrachtich, wie rooschconinck zijn soude, so wert die graue van Suppellenborch daer toe ghecoren. Soo warender noch die meynden dat met ghewelt te worden. Soo moeste die nieu gecoren Coninc ses weken voor Francfoort ligghen, verbeydende alle de gene die hem daer af wilden slaen, soo datter groot volck vergaderde. Dit vernam Vlespieghel, ende dachte: daer sullen veel heeren vergaderen, sy sullen my misschien wat ge

[fol. F1r]

uen, ic wil daer ooc reysen. Als vlespieghel by Francfoort quam, vant hem die bisschop van Triere, ende want hy auontuerlijck gecleet was, soo vraechde hem die bisschop, wat man sidy. Vlespiegel seyde: ick ben een brilmaker, ende come wt brabant, ende ic en can nergens werck ghecrijghen, want mijn ambacht en dooch nv niet. Die bisschop seyde. Ic waende dat v ambacht daghelijcx beteren soude, want die menschen worden soo langher soo crancker int gesichte, ende daerom soudemen te meer brillen behoeuen. Vlespieghel seyde. Ghenadighe heere ghy segt waer, maer een dinck bederft mijn ambacht, dat ic v wel seggen soude, en wilde ghy v daer in niet verstooren. Die bisschop seyde segghet vry sonder sorge wattet oock is, wy ziin wel gewoone ws gelijcke te hooren spreken. Doen seyde Vlespiegel. Ghenadighe heere dit bederft het brilmaken, ende het is te sorgen dat al heel vergaen sal, want ghy ende ander groote heeren, die paus, cardinalen, bisschoppen, Keysers, Coningen, hertoghen, regeerders der steden ende landen, God betert, sien nv ter tijt al door die vingeren, ende sy en aenmercken niet wat recht oft onrecht is door ghelt ende gauen. In ouden tijden plaghen die heeren in die rechten te studeren, om te weten wien sy recht doen souden, ende in dien tijde behoefdemen veel brillen, ende doen was mijn ambacht goet: die priesters plagen oock meer te studeren dan sy nv doen, ende doe werden die brillen al vercocht, maer sy lesen nv haer getijden van buyten ende en doen in iij.weken niet een boec open om studeren, daerom wort mijn ambacht al bedoruen: ende dit gebreck is so ghemeyn inden lande dat die boeren oock leeren door die vingeren sien. Die bisschop verstont den text wel sonder glose, ende seyde tot vlespiegel: volcht ons tot Francfoort, ick sal v mijn wapen ende cleedinghe gheuen. Ende Vlespiegel bleef daer by die heeren, tot dat die Keyser ghemaect was, ende hy trac doen wederom na Sassen lant.

¶Hoe Vlenspieghel hem verhuerde voor een cock.

In Hildernissen woonde een Coopman, die op een tijt ghinck wandelen buyten der stadt, daer hy Vlespieghel vant liggen int groen gras, ende hy vraechde hem wat geselle dat hi was. Vlespiegel antwoorde met bedecte schalcheyt dat hy eens cocx knecht was ende genen diensty en had. Die coopman seyde. Wildy een goet knecht zijn, ic sal v hueren ende goede loon ende cleederen geuen want mijn wijf altijt ouer die cocx claghet.

[fol. F1v]

Vlenspieghel beloofde hem een getrou knecht te ziin. Doen vraechde die coopman, hoe is v name: Vlespieghel seyde, ic heet Bartholomeus die coopman seyde die name is veel te lanck, ghi sult dol heeten. Vlenspieghel seyde soo ghi wilt heere, soo sal ick heeten. Hy seyde. Ghi ziit recht mijn knecht, gaen wi tsamen in onsen hof wat groen cruyden plucken om ionghe hoenderkens mede te vullen want ick heb Gasten ghenoot tegen morgen, ende die soude ic gaerne goede chiere doen. Sy quamen te samen in huys, ende die vrouwe seyde. Lieue man wat suldy metten knecht maken: meyndy dat v broot verschimmelen sal: die coopman seyde, dat suldy morgen vroech wel sien, ende riep de knecht, ende seyde. Dol neemt den korf, ende volcht my int vleeschuys? die coopman cocht vlees om te braden, ende seyde tot sinen knecht: dol legt dat vlees morgen vroech aen, ende latet koel ende lancsamich af braden, dat niet en verbrande ende dat ander vleesch maect goet tijts bereet. Vlespiegel seide, wel mijn ioncker, ende hi stont smorghens op seer vroech ende bracht die spijse biden viere sonder dat vleesch datmen braden soude, dat stac hi aen eenen spit, ende steldet tusschen twee bier vaten inden kelder dattet coel soude liggen, ende niet verbernen soude. Ende want des Coopmans Gasten souden comen eten, soo quam hi vore thuys, om te besien oft die spijse ghereet was daer hi sinen knecht na vraechde. Vlenspieghel seyde, ia heer sonder dat ghebraet, die coopman seyde, waer is dat: hi seyde aen eenen spit inden kelder tusschen twee biertonnen ic en wiste geen koelder plaetse int huys want ghy seyt dat ict coel leggen soude dat niet en verbrande, ende ic en wiste niet wanneer ghijt gebraden wildet hebben. Als die coopman aldus stont met zijn knecht soo quamen die gasten, ende hi verteldet hem, daer si alle mede loegen, mer de vrouwe en was des niet wel te vreden, ende si wilde den Knecht quijt ziin. De coopman seyde. Wijf weest te vreden, ic moet te Goslaer ziin daer moet hi my voeren als ic weder van daer come, dan sal hi verhuysen die coopman ghinck met ziin Gasten ter Tafele, ende maeckte goede chiere. Tsauondts riep die Coopman ziinen Knecht, ende seyde. Dol bereyt den waghen teghen morghen vroech, want ick ende een Priester moeten vroech nae Goslaer reysen, dus maeckt den waghen bereedt, ende smeerten wel. Als yeghelijck slapen was smeerde Vlenspieghel den Waghen wel vet binnen ende buiyten. Smorghens vroech ghinck die Coopman te Waghen metten Pa

[fol. F2r]

pe ende reden tsamen. Tusschen weghen sloech die Pape ziin handen aen die Leeder, ende maeckte hem vuyl ende vet, ende sprack. Wat duyuel is hier soo vet: ende sy riepen Vlenspieghel, ende sy besaghen haer beyden wel, soo waren sy beyde onreyn vanden vette, achter ende vore, ende sy werden beyde seer gram op Vlenspieghel. Doen quam daer eenen Boer met eenen waghen Stroos, dat hy vercoopen wilde, ende dies cochten sy wat, ende sy maeckten den waghen schoon soo sy best conden, ende saten weder inden waghen. Doen seyde die Coopman met grammen moede. Vaert nv voort aen die Galghe. Als Vlenspieghel wat voort gheuaren was, sach hy van verre een Galghe ende hy voer daer onder: ende als die waghen daer onder was, hielt hy stille metten Waghen ende hy spande die peerden wt. Doen seyde die Coopman wat wildy nv maecken. Vlenspieghel seyde. Ghy hiet my onder die Galghe varen, wy ziin daer nv, ick meynde dat wy hier souden herberghen. Doen sach die Coopman wten waghen, ende sach datse onder die Galghe waren, sy en wisten daer wat toe doen, maer werden beyde lachende, ende die Coopman seyde. Vaert recht voort, ende en siet niet om. Doen tooch Vlenspieghel den naghel wten lanckwaghen, ende als hy een stuck weghes gheuaren was, soo ghinck den waghen van malcander ende dat achterstel metten meestendeel vanden waghen bleef staende metten Lieden, ende Vlenspieghel voer al wech, ende si riepen ende liepen hem nae, soo langhe dat si hem weder creghen. Die Coopman wilde hem slaen, maer die Priester bestierde hem nae zijn beste. Sy volbrachten haer reyse ende die Coopman quam weder thuys met Vlespieghel. Doen vraechde hem ziin huysvrou hoe hi met ziin knecht gheuaren hadde. Hy seyde, auontuerlijck ghenoech, maer wi ziin noch weder comen, doe riep die Coopman vlenspieghel ende seyde. Knecht blijft desen nacht hier, eet en drinct, ende morghen ruymt dat huys ic en wil v hier niet langher hebben, ghi zijt een quaet schalc waer ghi gaet. Vlenspieghel seyde: Wel gaerne meester. Smorghens seyde die meester tot hem, als hi op ghestaen was. Eet en drinckt, ende ruymt dan mijn huys, ic gae ter kercken, siet toe dat ic v niet meer en vinde oft die duyuel sal v beschijten. Vlespiegel sweech al stille ende als die coopman ter kercken was bestont hi dat huys te ruymen, ende droecht al wten huyse dat hi drageen conde. Dit wert den coopman geseyt, ende hi quam wter kercken

[fol. F2v]

ende sach Vlespieghel sinen huysraet op die strate draghen, doe seyde hy tot hem. Ghy slimme knecht wat doet ghy nv: Vlespiegel antwoorde Ghy seyt dat ic v huys ruymen soude ende gaen wech, die coopman seyde. Laet mijn dinghen staen, ende gaet voor den duyuel. Vlenspiegel seyde. Och lacy ick doe datmen my heet, ende noch en can ick gheenen danck verdienen. Alsoo scheyde Vlenspieghel vanden coopman, ende die coopman dede zijnen huysraet weder in huys draghen, die Vlenspieghel daer wt ghedraghen hadde.

¶Hoe Vlenspieghel te gaste ghenoot was.

Te Lunenborch woonde een Fluytmaker die metten nette ende lodderhoute lange achter lande gheloopen hadde soo dat hy alle schalcheyt wiste, dese quam op een tijt by Vlespiegel ende noode hem te gast, ende seyde. Coemt morgen noene met my eten dat ghi cont. Wel seyde Vlespieghel ende hi en verstont die woorden alsoo niet. Tsanderdaechs als hi daer woude gaen eten, soo vant hi thuys al gesloten. Hi ghinc wandelen op die merct, tot dat ouer noene was, ende thuys bleef al gesloten ende doen sach hi wel dat hi bedroghen was ende ghinc wech. Tsanderdaechs vant hi den pijpmaker op die merct, ende seyde. Vrient als ghy yemant noot, sluyt ghy dan v huys toe? Die pijpmaker seyde. Ick seyde dat ghi sout comen eten dat ghi condet ende doen dat huys gesloten was, en conde ghi daer niet in om eten. Vlespiegel seyde: danc hebt daer af, ic en wiste dat niet, ic leere noch alle dage. Doen loech die pijpmaker ende seyde. Nv sonder spot gaet vore in mijn huys ick sal v volgen, daer is gebraden ende gesoden biden viere ic en sal geen gasten meer hebben ghi sult daer alleen zijn. Vlespiegel ghinc terstont tot des pijpmakers huys, ende vant alsoo hem die pijpmaker geseyt hadde, ende die vrouwe bereyde die spijse, ende Vlespiegel seyde totter vrouwen. V maerte ende ghi sout terstont bi uwen man comen opte merct, hem is eenen grooten steur gegeuen ghi moet hem helpen draghen ic sal so lange den spit keeren. Die vrouwe sprac: lieue vlespiegel doet doch dat, ic sal haest weder comen. Sy ghinc metter maghet wte, ende quam haren man tegen die haer vraechde waerom si so seer liep. Sy seyde. Vlenspieghel is tonsent, ende seyt dat v eenen grooten steur geschoncken was ende dat wi v dien moesten helpen draghen. Die man wert gram, ende seyde. Condy niet in huys geblijuen, hi sal daer een schalheyt mede meynen.

[fol. F3r]

Ende soo haest als si wten huyse waren, sloot vlespiegel dat huys al omme, ende die pijpmaker seide: wijf siedi wat steur ghi halen sout, ende clopt aen die dore. Vlespiegel seyde. Laet v cloppen staen, want die Weert heeft my geseyt dat ic hier alleen soude zijn ende geen gasten meer, daer om coemt na de maeltijt weder. Die pijpmaker seyde, ick en meynde so niet: ende ginc met ziin wijf ende maerte inder gebueren huys, tot dattet Vlespiegel beliefde, ende hi maecte alleen goede chiere. Ten lesten dede hi die dore op, ende die pijpmaker quam in huys ende seyde. Goede gasten en pleghen haren Weert niet wten huyse te sluyten. Ende aldus wert die Weert betaelt van Vlenspieghel.

¶Hoe Vlenspieghel een Leydts laken wan.

Al tijt wilde Vlespiegel wel eten ende drincken ende niet wercken, dus practiseerde hi om den cost te crijghen. Op een tijt quam hi Tolsen op een iaermerct, ende sach eenen dorpman coopen een grooten leydts laken. Vlespiegel dachte hoe hi den dorpman bedriegen mochte, ende dat laken crijgen, ende hi vraechde waer de lantman thuys hoorde Vlespiegel nam eenen schotsen pape ende eenen anderen boeue ende seyde. Helpt my tuygen dat het laken blau is dat die boer daer draghet ic sal v eenen goeden penninc gheuen winne ick dat laken vanden boer. Vlespiegel ghinc ter poorten wt ende die pape ende de ander boeue volchde elck bisonder van verre ende als hi hem een teecken gaue, dan soude die eerste aen comen, ende daer na de pape. Vlespiegel ginc biden boer ende vraechde hem waer hi dat schoon blau laken gecocht hadde. Die boer seyde, ten is niet blau het is groen. Vlespiegel seyde, ic stelle xx.gulden tegen dat laken, dat blau is, ende deerste mensch die by ons coemt, ende verwe kent die salt seggen? Des waren si beyde te vreden. Vlespiegel dede een teecken ende die geselle quam aen. Doe seyde die boer. Wy kijuen om te seggen wat verwen dit laken is, segt ghi de waerheyt, ende wat ghi daer af segt daer zijn wy beyde me te vreden. Hy seyde dat is seer schoon blau laken. De boer seyde zijt beyde twee schalcken ghi hebt dit met malcanderen ouerdragen, om my te bedriegen. Vlespiegel seyde: om dat ghi dat segt, so wil ic dat laten wesen, hier coemt een priester, wat hy daer af seyt, daer ben ic mede te vreden, het is een priester Gods hi en sal niet lieghen. Die boer was des te vreden. Als de Pape by haer quam seyde Vlenspieghel. Heere segt ons van wat Verwe is dit Laken.

[fol. F3v]

Die pape seyde dat siet ghi wel, die boer seyde, dat is waer heer, mer dese twee segghen dat gheloghen is. Die pape seyde. Wat heb ic met v kijuen te doen, oft swert is oft wit? Die boer seyde. Ick bid v Heere wilt ons doch scheyden. Die pape seyde om dat ghijt aen my begheert soo dunct my dat dit laken seer schoon blau is: die boer seyde. Waert ghi gheen pape, ick seyde dat ghi daer aen loghet, ende dat ghi alle drie schalcken waert, mer want ghi een priester zijt, daerom moet ict gheloouen. Ende hi liet vlespieghel met sinen gesellen dat laken volgen, ende si deylden dat onder malcander, ende lietent den boer ghebreck hebben.

¶Hoe Vlenspieghel xii.blinden om Gods wil gaf xx.gulden alsoo si meynden.

Inde Stadt van Hahouet bedreef Vlespieghel veel auontueren. Op een tijt reedt hi buyten der stadt spaceren, ende hi vant daer xij.blinden opten weghe tsamen gaende? Doen seyde vlespiegel waer wilt ghi blinden henen. Sy stonden ende hoorden hem spreken ende hoorden wel dat hi te peerde was, soo meynde si dat een edelman was, ende deden hem reuerentie, ende seyden. Lieue ioncker wi hebben inde stadt geweest, daer was een rijc man gestoruen, daer deyldemen ouer. Vlespiegel seyde. Het is wonderlijcken cout, ic sorge dat ghi doot vriesen sult gaet weder in die stat inde herberge daer ic wt gecomen ben daer ziin xx.gulden maer hi en gaf die blinden niet die verteert daer ende maect goede chiere so lange als die dueren: tot dat den winter wech is, ende hi noemde hem die herberge daer si na vragen souden. Die blinden bedancten hem seer, ende elc meynde dat die ander dat gelt hadde, ende si gingeen weder in de stadt inde herberge daerse vlespiegel gewesen hadde. Als die blinden in de herberge quamen, so seyden si. Heer Weert ons quam een fijn man tegen gereden die ons xx.gulden om gods wil

[fol. F4r]

gaf, die souden wy om zijnen wille verteeren, tot dat die winter wech waer. Die Weert was ghierich nae tgelt, ende nam die blinden in, ende en dacht niet dat hi vraghen soude, wie van henlieden die xx.gulden hadde, maer hi seyde. Wel mijn vrienden ic sal v goede chiere doen tot dattet gelt verteert is. Daer na seyde die Weert Broeders willen wy rekenen die xx.gulden ziin al verteert. Die blinden seyden wel heer weert, doe sprac daer een vanden blinden, ende seyde: die de xx.gulden heeft die geeftse onsen weert ende betaelt hem? Deen seyde, ick en hebbe die xx.gulden niet, die ander seyde desgelijcx, die derde seyde ooc also: de vierde desghelijcx, totten laetsten toe. Die blinden saten en crauden haer hoofden, want si waren bedrogen doen dachte de weert, wat sal ick nv maken: laet ickse gaen, so en hebbe ic niet van mijnen cost, houde ickse langher, so teeren si my noch meeraf, ende hi wert heel gram ende hi sloot die blinden achter in ziin verckens kot, ende brocht hen hoy ende stroo doen wert Vlespiegel denckende dat biden tijt was dat de blinden haer ghelt verteert hadden, ende hi vercleede hem, ende quam gereden inde herberghe daer die blinden waren. Als Vlenspieghel ziin peert inden stal leyden soude, sach hi daer die xij.blinden inden swijnen stal, ende hi ghinc totten weert ende seyde. Wat sinnen hebdy, dat ghi die blinden al soo ghesloten hout: hebdy gheen ontfermen ouer die arme lieden. Die weert seyde, ick wilde dat si waren daer alle wateren vergaderen, ende dat mijnen cost betaelt waer: ende hi vertelde hem hoe hi by die blinden bedroghen was. Vlenspieghel seyde. Moghen si geen borghe ghenieten. Die Weert seyde, ick soude met een goede borghe te vreden ziin ende laten die onsalighe blinden loopen. Vlenspieghel seyde. Wil ick gaen besien oft ick eenighen borghe vinden can. Ende hy ghinck totten prochiaen ende seyde. Mijn lieue heere wilt doch wel doen, hier is mijn weert die desen Nacht beseten is gheworden vanden vyant hy bidt v dat ghy dien wtbannen wilt, men sal v wel loonen. Die Prochiaen seyde. Dat wil ick gaerne doen, maer hy moet twee oft drie daghen beyden. Want dat en mach metter haest niet ghedaen ziin. Vlenspieghel seyde, wel het is goet, maer ick sal ziin wijf halen, dat ghijt haer selue segghen moghet. Doen ghinck Vlenspieghel weder totten Weert, ende seyde. Ick hebbe een borghe gecreghen, dat is v Prochiaen die wil hier voor spreecken, dat hijt betalen sal, laet v Wijf met my ghaen, hy salt haer selue toe segghen.

[fol. F4v]

De Weert was willich en blijde, ende sant zijn wijf met hem totten prochiaen. Doe seyde vlespiegel, hier is de vrouwe, segt haer nv selue, so ghi my geseyt ende belooft hebt. Wel vrouwe toeft eenen dach oft ij. Ic sal v man wel helpen, doe was de vrou blijde, ende ginc weder na huys met Vlenspieghel ende sy seyt haren man, die blijde was ende hy liet die blinden los ende vry gaen. Vlenspieghel rekende ooc metten Weert, ende maecte hem ooc van daer. Opten derden dach ginc die vrouwe ende maende den prochiaen om de xx.gulden die de blinden verteert hadden. Doen seyde de prochiaen. Lieue vrouwe heeft v man v dat also geheeten: die vrouwe seyde iae. Die prochiaen seyde: dat is die boose vyant, die wil al gelt hebben. Sy seyde ten is gheen boose vyant ic wil ghelt hebben voor mijnen cost? Die prochiaen seyde. My is gheseyt dat v man beseten is metten boosen gheest brengt hem hier, ick salder hem af helpen byder gratie Gods, ende drijuen hem wt, die vrouwe seyde. Quade schalcken plaghen sulcke vonden te vinden, alsse betalen souden: is mijn man besetten metten vyant dat suldy corts weten. Sy liep na huys ende claechde haren man dat die propchiaen gheseyt hadde. Die weert wert gram ende greep den spit metten gebrade die byden viere lach ende liep daer mede na des prochiaens huys: die prochiaen dit siende, riep zijn nabueren te hulpe ende sloech een cruys voor hem, ende seyde. Comt my te hulpe lieue ghebueren, desen man is beseten vanden boosen viant, die Weert seyde ghy sult my betalen, die pape segende hem ende die Weert wilde hem metten spete doorloopen, mer die gebueren gingen tusschen beyde, ende schiedense, ende hielden den weert met grooter cracht vanden prochiaen. Soo langhe als de Weert leefde maende hi den Prochiaen zijn ghelt van zijn costen, die de blinden verteert hadden: dan seyde de pape.Ick en ben v niet schuldich, maer ghy zijt beseten metten duyuel, ende ick wil v daer afhelpen, dit duerde soo langhe als sy leefden.

Hoe Vlenspieghel tot Yserleuen den Weert veruaerde met eenen dooden wolue.

In Yserleuen woonde een Weert die spijtich ende groot van spreken was hem seluen seer cloeck prijsende. Vlespiegel quam daer ter herbergen inden winter, dat veel sneeus lach. Seer spade inder nacht quamen daer ooc ter herbergen drie cooplieden wt Sassen, doen sprac die weert spijtelic tot hen lieden ende seyde: waer duuel hebdi so lange geweest

[fol. G1r]

dat ghi dus spade ter herberghen coemt. Die Cooplieden seyden heer Weert en spreect niet qualijc, wy hebben crancke auontuere onder weghen gehadt, want een wolf heeft ons groot leet gedaen metten sneeu, ende wy en conden hem niet ontslaghen worden, dit heeft ons so lange doen toeuen. Als die weert dit hoorde, sprac hi seer spijtelijck. Liet ghi v alle drie veriaghen ende beroopuen van eenen wolf: al quamen my alleen thien woluen tegen opt velt ic wildese slaen ende veriagen. Aldus bespotte de Weert die cooplieden al den auont tot dat si slapen gingen. Vlespieghel sadt hier by ende hoorde dit spotten. Als si te bedde gingen werden die cooplieden ende vlespiegel op een camer gewesen. Als si tsamen op die camer waren, ouerdroegen si onder malcander, wat si best doen mochten om hem dat spotten te betalen, ende sinen mont te stoppen. Doe seyde Vlespiegel: die Weert is groots van spreken, belieuet v ic sal hem wel betalen, dat hy v vanden Woluen niet meer seggen en sal, dit beuiel den cooplieden wel, ende si beloofden Vlespiegel te betalen al dat hi verteert hadde, ende noch meer, doen seyde Vlenspieghel. Reyst na v comanschap, ende als ghi weder keert, so coemt hier weder ter herbergen ick sal hier dan oock ziin, wy sullent hem betalen. Smorgens stonden die Cooplieden op ende betaelden den Weert voor haer ende voor Vlenspieghel ende reysden wech. Die Weert riepse in spotte nae. Ghy Cooplieden siet voor v dat v de Wolf niet en bijte. Sy seyden danc hebt heer Weert dat ghi ons so wel waerschout, eten ons de woluen, so en vinden wy v hier niet noch wy en comen hier niet weder, ende si reden wech Vlenspieghel reet oock wt ende hadde de auontuere dat hy eenen Wolf vinck, dien hy doode ende hy lieten al stijf beuriesen. Ende als den dach quam die de Cooplieden bescheyden hadden daer weder te comen, soo nam Vlenspieghel den dooden Wolf in eenen sack, ende hy reedt weder nae Yserleuen inde herberghe daer hy die cooplieden vant, ende hy bewaerde den Wolf dat daer niemant af en wiste. Tsauonts soo spotte die Weert noch metten Cooplieden vanden Wolf, ende die cooplieden seyden. Het is ons alsoo gheschiet maer ghi wilt thien woluen verslaen verslaet eerst eenen wolf ende dan die negen. Die weert seyde. Dat soude ick noch al doen. Dit duerde al den auont lanck, tot dat sy slapen ghingen, ende Vlenspieghel sweech al stille, tot dat hy by die Cooplieden op die camere was, ende doen seyde hy. Goede vrienden, laet my wat myn dinghen doen, ende wilt wat waecken. Als

[fol. G1v]

die weert met zijn volck slapen was, soo ghinc Vlespieghel heymelijc vander camer, ende haelde den dooden wolf die al stijf beuroren was, ende droech hem beneden by tvier, ende stelden met stocken dat hy recht bleef staende, ende hi sperde hem den mont wijde open met eenen stock, ende stac hem twee kinder schoenen inden mont, ende hy ghinc weder op die camer byde cooplieden, ende riep. Heer weert, die weert vraechde den cooplieden wat si hebben wilden. Sy riepen, wy hebben grooten dorst, laet ons v maerte oft knape eens te drincken brenghen, wy sullent morghen wel betalen. De weert wert gram, ende seyde: dat is der Sassen maniere, nacht ende dach te drincken ende hy riep de maerte dat si hen op die camer drincken droeghe. Die maerte stont op, ende ghinck by tvier een keersse ontsteken, soo sach si op ende sach den wolf inden mont, ende was seer veruaert ende liet die keersse vallen, ende liep achter inden hof, ende meynde dat die wolf de Kinderen gheten hadde. Die Cooplieden riepen weder waer die maerte bleef. Doen riep die weert den Knecht dat hy op stonde, ende droeghe den cooplieden te drincken. Die weert meynde dat de Maerte weder slapen was. Die Knecht stont op ende wilde een keersse ontsteken. Als de keersse brande, sach hy oock den wolf staen, ende meynde dat hy de maerte op gheten hadde, ende liet de keersse vallen ende liep inden kelder. Doen riep Vlenspieghel derdewerf, dat hem de weert doch selue te drincken wilde brenghen, want daer niemant en quam, oft dat hy een keersse bracht, sy souden seluen te drincken tappen. Die weert meynde dat de Maerte ende die Knape weder in slape gheuallen waren, ende hy stont selue op ende wilde een keersse ontsteken, ende als hy byden viere quam, viel hy neder ter aerden, ende riep lieue vrienden coemt ons te helpen, hier is een wolf, die heeft Maerte ende Knape verbeten. Dit hoorde die Maghet inden hof, ende die Knape inden kelder, ende quamen gheloopen om haren Meester te helpen: ende die Cooplieden ende Vlenspieghel quamen oock af gheloopen, ende werden lachende, ende seyden. Siet doch desen stouten Man van veel beroemens die int velt thien Woluen verslaen wilde, ende nv is hy van eenen dooden wolf aldus veruaert in zijn huys. Als die Weert sach dat hem dit in schimpe ghedaen was, wert hy seer beschaemt, ende en wist wat seggen, ende hy moeste swijgen, want hi schaemde hem zijnder hooger woorden ende beroemen, om dat hy ende zijn volc haer veruaert hadden voor ee

[fol. G2r]

nen dooden wolf, ende hy ghinck weder te bedde. Dit geruchte ghinc door al Yserleuen dies hy hem seer schaemde. Smorghens betaelden die cooplieden haer costen, ende ooc Vlespiegels costen en reden wech ende na die tijt en beroemde hi hem niet meer van zijn groote vromicheyt.

¶Hoe Vlenspieghel eenen hont vilde, ende gaf dat vel der weerdinnen voor dat halue ghelach.

Vlenspieghel quam op eenen auont te staffurt in een herberge daer de weerdinne alleen thuys was, ende sy had een pothondeken datse seer lief hadde, ende hielt altijt op haren schoot alsse ledich was. Vlespieghel sadt biden vier, ende dranc vanden besten biere, ende sy hadde den hont gewent, alsmen bier dranck men gaf hem ooc bier te drincken in een schotel. Als nv Vlenspieghel sadt en dranc, soo quam dit hondeken en wipsteerte, ende spranc op zijn beenen. Die weerdinne dit siende seyde. Lieue vrient gheeft doch den hont te drincken in zijn schotele, dat is zijn meyninge. Vlenspieghel seyde, dat sal ic gaerne doen, ende hy gaf den hont dickwils te drincken in zijn schotel, ende gaf hem oock van alles te eten dat opte tafel was van vleesch, botere kase, soo dat den hont al vol was, ende hy ghinck hem ligghen strecken by tvier Ten lesten als Vlespieghel oock vol was, seyde hy totter weerdinnen. Willen wy rekenen, ende hy seyde. Vrouwe oft ghy eenen gast hadt die uwen cost gheten ende v bier gedroncken hadde, ende hi geen ghelt en hadde, soudt ghy wel te vreden zijn. Sy meynde dat hy hem seluen meynde, si en dacht op den hont niet, ende sy seyde. Lieue vrient men borcht hier niet, hi moet gelt oft pant geuen. Vlespieghel seyde, ic ben mijns deels te vreden, een ander sorge voor tsine. Daer na ghinc die weerdinne in haer camer haer dinghen doen, ende Vlespieghel sach dat passe gaf, nam hy den hont onder zijn cleet ende ginc inden stal ende trac den hont zijn vel wt, ende hy quam weder biden viere sitten, ende hadde dat vel onder zijn cleet: doen riep Vlespiegel die weerdinne, ende seyde. Laet ons rekenen. Sy rekende voor spijse ende dranc, ende doen leyde ulespieghel het half gelach voor haer. Doen vraechde sy hem. Wie sal dander helft betalen: ghi hebt den cost ende tbier alleen gehadt. Vlenspiegel seyde. Ick en hebt niet alleen gehadt, daer was noch een gast, die adt ende dranck mede, ende hy en had gheen ghelt maer goet pant ende die sal dander helft betalen. Sy vraechde. Wat gast ist: ende wat pant heeft hy. Vlenspieghel seyde. Sijnen alder besten rock, die hy aen hadde,

[fol. G2v]

ende hi nam des honts vel ende gaft haer, ende seyde. Weerdinne dit is des gasts besten rock, die met my adt ende dranck. Sy sach wel dat het vel van haren hont was ende was seer gram ende seyde al vloeckende, waerom hebdy mijnen hont gheuilt. Vlespiegel seyde weerdinne laet staen v vloecken, want het is v eygen schult. Ghy hiet my dat ic uwen hont eten ende drincken gheuen soude, ende ic seyde dat die gast gheen ghelt en hadde, ende ghy en wout hem niet gheloouen, ghy wout ghelt of pant hebben, ende hi en hadde anders niet om zijn gelach te betalen, so moeste hi sinen rock te pande laten, neemt dien voor ziin gelach. Doen wert die weerdinne noch grammer ende seyde. Gaet wt mijn huys, ende coemt daer niet weder in. Neen seyde Vlespieghel ick en sal wt uwen huyse niet gaen, maer ick sal daer wt rijden: ende hy sadelde ziin peert, ende reet wten huyse, ende seyde: weerdinne bewaert den pant wel tot dat ghy v ghelt hebt, ic sal noch eens weder comen onghenoot, ende ist also dat ick dan van uwe bier niet en drincke, soo en derf ick dat niet betalen.

¶Hoe Vlenspieghel der seluer Weerdinne op een tijt seyde, hoe dat Vlenspieghel op een rat lach.

Daer na quam Vlespieghel in een dorp by Staffurt, ende liet zijn peert in een herberge int dorp, ende hy dede ander cleederen aen, ende ginc te staffurt in zijn oude herberge ende vore int huys lach een oudt rat, daer ginc Vlespiegel op liggen, ende hi seyde der weerdinnen goeden dach, ende vragede haer, oft si niet nieus van vlespiegel en hadde ghehoort. Sy antwoorde neen, wat soude ic van den schalc ende dief hooren, ick en mach hem niet hooren noemen Vlespiegel seyde: wat heeft hi v misdaen, dat ghi op hem so gram zijt: mer nochtans waer hy oyt quam, hi en ghinc niet van daer sonder schalcheyt te doen. Ia seyde de weerdinne, des ben ic ooc wel geware

[fol. G3r]

worden hi was hier ouer viij.dagen ende vilde mijnen hont ende gaf my dat vel voor mijn bier. Vlespiegel seyde, dat was een boeuen stuc. Ia seyde si hi salder om noch boeuen loon ende een quaet eynde crijgen. Lieue weerdinne sprac hy tis al geloont, hy sidt aldus op een rat. O godt si gelooft sprac si, had ic daer hy geweest, ick haddet gaerne betaelt, ende had ic zijns machtich geweest, ic hadt hem selue geraeybraect. Doe seyde Vlenspieghel: vrouwe latet daer blijuen, als hi dit seyde, lach hy op een radt, ende hy seyde: adieu ick en comer niet weder.

¶Hoe Vlenspieghel een Weerdinne metten blooten eers sette op heete asschen.

Als Vlespiegel van Roomen comen was quam hi ter herbergen, daer die weert niet thuis en was, ende hi vraechde die weerdinne oft si Vlespiegel niet en kende. Sy antwoorde, neen ic, maer ic heb wel hooren seggen dat hi een wt gelesen schalc is. Vlespiegel seyde met goede woorden. Lieue vrou waerom segt ghi dat ghi en kent hem niet. Sy antwoorde: daer en is geen verlanc aen al en kenne ic hem niet, die lieden seggen nochtans dat hi een schalc is. Vlespiegel seyde, vrou hi en heeft v geen quaet gedaen, is hi dan een schalc, dat moet ghy weten van hooren seggen. Die vrou seyde, ic segge so ic de lieden heb hooren seggen die hier ter herbergen gecomen ziin. Vlespiegel sweech al stille maer smorgens stont hi vroech op, ende dede die heete asschen van malcander, ende hi nam die weerdinne wt haren slape van haren bedde ende hy settese metten blooten eers op die heete asschen, soo dat si haer seer verbrande, ende vlespiegel seyde. Vrou nv muechdy metter waerheyt seggen dat Vlespiegel een schalc is, want nv hebdy hem gesien, ende ooc gheproeft ziin schalcheyt. Doen riep die weerdinne seer luyde, ende Vlenspieghel ghinc wten huyse, ende seyde. Alsoo salmen de clappeyen wt rechten, die van hooren segghen van die lieden quaet seggen, die haer noyt quaet en deden, oft die si selue noyt en saghen.

¶Hoe Vlenspieghel eenen Hollander wtrechte met eenen ghebraden Appele.

Op een tijt quam Vlespiegel Thantwerpen in een herberge daer veel hollanders waren. Hi was wat siec geworden, so dat hi geen vlees en mocht, ende hi dede ij.weecke eyeren braden, die bracht hi ter tafelen daer die gasten saten, daer was een hollander die vlespiegel voor een boer aensach ende seide. Wat sidy voor een boer en muechdy des weerts cost niet ende met

[fol. G3v]

dien nam die Hollander beyde die eyeren en soopse wt deen na dander ende leyde die ydel doppen weder voor Vlespiegel, ende seyde. Hout daer die tessche theylicdom isser wt. Dander gasten loegen daerom, ende vlespiegel oock. Tsauonts haelde vlespiegel eenen schoonen appel, dien hoolde hi binnen wt, ende stac daer in saffoute, ende hi dede den appel braden. Doen nam Vlespiegel den appel ende sneet hem in stucken op een telioore, ende bestroyden met ghingeber poeder, ende sette dat soo op die tafele, ende hy keerde hem om vander tafele, oft hi meer wilde halen. Als Vlespiegel den rugge gekeert had, nam die Hollander den gebraden appel ende adt dien haestelijc op. Die Hollander wert terstont brakende, ende gaft al ouer dat hy int lijf hadde, ende wert so sieck dat die weert ende al die gasten meynden dat hy gestoruen soude hebben, ende dat hi vergeuen was metten appel. Doe seyde Vlenspieghel. Ten is geen vergiffenisse, mer het is een suyeringe der magen: want giere magen en becoemt alle spijse niet wel want had my den Hollander geseyt dat hy den appel so ghierichlijc geten soude hebben, ic had hem ghewaerschout, want die ghebraden appel metten poeder, en mogen die weecke eyeren niet verdragen inde magen, si moesten weder wt. Die Hollander wert weder te passe, ende seyde tot Vlespiegel. Eet ende braet dat ghy wilt, ick en ete niet meer met v.

¶Hoe Vlenspieghel eender vrouwen dede alle haer aerden potten in stucken slaen.

Op een tijt trac Vlespiegel na Bremen totten bisschop die hem lief hadde, want hi bedreef altijt wat auontuerlijcx daer die bisschop om loech, ende die bisschop gaf hem den cost ende Hauer ende hoy voor zijn peert. Het geuiel dat Vlespiegel metten bisschop ginc, die gaerne een cluchte gesien hadde met vlespiegel en trac hem dies niet aen, ende ghinc al lesende zijn pater noster, ende so liet hem de bisschop lesen. Mer Vlespiegel had heymelijc by een vrouwe geweest die aerden potten vercochte aen die mert, ende betaelde haer al haer potten op sulcken voorwaerde, als hi haer een teecken gaue dat si dan doen sou dat hi haer seyde: doen ginc vlespiegel weder byden bisschop, die hem vraechde waer hi geweest hadde. Hi seyde inde kercke: die bisschop ghinc hem weder aen met spotternijen. Int leste seyde vlespiegel, genadige heere gaet mede aen die merct, die vrou die daer aerden potten vercoopt ic en sal niet spreken, noch by haer comen, nochtans sal ic met een heymelijc woort doen dat si van selfs al haer potten in stucken slaen sal. De bisschop seyde, dat lust my wel te sien, ende die bisschop

[fol. G4r]

wilde tegen hem wedden om xxx.gouden gulden, dat zijt niet doen en soude. Die weddinge ghinc toe, ende die bisschop ginc met vlespiegel op die merct, ende hi wees den bisschop die vrou ende vlespiegel ginc metten bisschop opter stadthuys, ende bleef daer by hem. Doen begonst vlespieghel te spreken ende te gebaren met woorden ende wercken, recht oft hijse daer toe dwinghen wilde, dat si sulcke dingen doen soude. Ten lesten gaf hy haer dat teecken dat hi haer te voren geseyt hadde, ende die vrouwe stont terstont op ende nam eenen grooten stoc, ende sloech onder die aerden potten, tot dat sy al in stucken waren, so dat si alle lachende werden die aen de merct waren, ende de bisschop met zijn edelen ooc. Als die bisschop weder in ziin hof gecomen was, so nam hy Vlespiegel op een zijde, ende seyde. Segt my waer mede ghy dat dedet, dat die vrouwe al haer potten in stucken sloech, dan sal ick v die xxx.gouden gulden betalen. Vlespiegel antwoorde den bisschop. Genadighe heere ic en dede dat niet met swerte consten, mer ic had die vrouwe alle haer potten betaelt, ende ic was also met haer overcomen? doe wert de bisschop lachende, ende gaf hem die xxx.gouden gulden, mer hy moeste hem belouen dat hijt niemant seggen en soude, hi soude hem noch eenen vetten osse geuen. Vlespiegel seyde. Ic salt wel swijgen, ende hi ghinc wech ende liet den bisschop begaen. Als die bisschop met zijn edelen ter tafele geseten was, seyde hy dat hi ooc die const wiste dat die vrouwe haer potten in stucken soude slaen, doen seyden die xvi.edelen die daer saten, dat sy niet en begheerden te sien die potten in stucken slaen, maer sy begheerden oock die conste te weten? die Bisschop seyde. Gheeft my elck eenen vetten Osse, ick sal v die conste oock leeren: die Edele waren des te vreden, ende elck brochte den Bisschop twee vette Ossen, aldus had hy xxxij.costelijcke Ossen soo dat Vlenspieghel xxx.gouden guldens wel betaelt waren. Als dese Ossen by malcander stonden, quam Vlenspieghel daer ghereden, ende sachse aen, ende seyde. Is hier winninghe mede, dit is half mijn, doen seyde die Bisschop. Hout my dat ghy my belooft hebt, ick sal v mijn belofte houden. Die Bisschop gaf Vlenspiegel eenen osse, dien hy wech dreef, ende voort liet hy den bisschop begaen, doen seyde die bisschop tot zijn edelen: elck luyster scherp toe, ick sal v de conste seggen ende leeren, ende doen seyde hi henlieden openbaerlijc hoe alle dinghen geschiet waren, ende hoe Vlenspieghel metter vrouwen ouercomen was, ende dat hy die potten te voren al betaelt hadde.

[fol. G4v]

Als hy dit gheseyt hadde, saten die edelen al beschaemt ende stom, ende hem beroude dat si daer vore haer Ossen ghegheuen hadden, ende noch daer toe ooc bespot werden. Mer si troosten hen seluen, ende seyden. Hy is onse heere hadde hijse van ons begheert gheschoncken te hebben, wy en haddense hem niet ontseyt. Maer het speet haer datse so sot waren dat si om sulcke sotternie van haer ossen ghescheyden waren, ende oock dat Vlenspieghel eenen tot zijnen deele hadde.

¶Hoe Vlenspieghel botermelck cochte.

Corts daer te voren eer vlespiegel te mariendale int clooster ghinc so quam hy op eenen merct dach inde stadt van Bremen ende sach veel lant vrouwen met botermelc comen ter merct so haelde hi een groote cruycke of tobbe ende dede al die lant vrouwen haer melc tot hem brengen, ende hi rekende hoe veel melcx dat elcke vrou bracht. Ende als hi al dat melc in sine tobbe hadde, so had sy gaerne tgelt gehadt. Doe seyde vlespieghel tot haer. Ghi vroukens ick en heb geen gelt, ghy moet vertoeuen tot ouer acht dagen, dan sal ick v allen wel betalen, ende die dat niet doen en wil die neme zijn melc weder Doen drongen die vrouwen aen den tobben, elc om zijn melc weder te hebben so dat si malcander bestorten ende vuyl maecten metten melck ende werden so gram op malcander, dat deene die ander den pot metten melc op thooft sloech ende begoten malcander so nat, dat si wit waren vanden hoofde totten voeten ende sagen als beseycte catten. Als dese vrouwen aldus mismaeckt, ende half wtsinnich waren, so en wisten si niet op wien dat haer leet wreken souden, ende si sochten vlespiegel gelijcker hant ende seiden, waer is die schalc die onse melc gecocht heeft: hadden wi hem hier wy souden hem ooc inden tobbe metten melcke doopen. Mer Vlespiegel was gaen loopen doen si bestonden te vechten.

[fol. H1r]

De straten sagen oft melck gheregent hadde, ende al diet sagen, loegen dattet soo wel toe ghinck, ende presen Vlenspieghel in zijn schalcheyt.

¶Hoe Vlenspieghel die trappen af brack, ende dede die Monicken vallen.

Als Vlenspieghel oudt was, ende alle Landen doorloopen hadde, creech hi een galghen berou, ende dachte in een clooster te gaen om hem te beteren ende godt te dienen. Soo quam hi in sassen tot den Abt van mariendale, ende badt hem om stede om leeck broeder te zijn in ghehoorsaemheyt, hy soude al zijn goet den clooster laten. Die Abt was selue een spotter, ende seyde tot hem. Ick sal v stede gheuen, mer ghy moet wat doen ende een officie bewaren, want ic ende alle mijn broeders doen wat, een yegelijc dat hem beuolen wort. Vlespiegel seyde. Wel mijn heere, wat v belieuet dat belieft my. Doen seyde die Abt. Ghy en arbeyt niet gaerne, dus sal ick v poortier maken, so hebt ghy conuersatie metten lieden, ende ghy en derft anders niet doen dan die poorte open doen ende toe sluyten. Vlespieghel seyde. Eerweerdige heere godt moet v loonen, dat ghi my arm oude man so wel voorsien hebt ic wil al doen dat ghi my ghebiet, ende laten dat ghi my verbiet. Doen seyde die abt. Siet daer ziin die slotelen vander poorten, ende ghi en sult een yeghelijck niet in laten, ghy en sult nauwelijc den derden oft den vierden in laten, want der aftreckens, ende der onbeschaemder beschauen menschen zijn so vele, soudemense alle in laten, sy souden tgeheele clooster arm ende bijster maken, met eten drincken ende brassen. Doe seyde Vlespiegel. Eerwaerdige heere ic sal dat gaerne doen. Ende alsser volc voor tclooster quam al behoorden si int clooster, hy en wilde altijt maer den vierden mensche in laten ende niet meer. Ten lesten quamen die clachten voor den abt, ende

[fol. H1v]

die seyde dat hy een quaet schalc was, suldy niet in laten die int clooster behooren. Vlespiegel seyde. Ic heb den vierden in gelaten, ende niet meer also ghi my geheeten hebt, ic hebbe v gebot volbracht. Die Abt seyde: ghi hebt gedaen als een schalc ende hi hadde Vlespiegel wel willen quijt ziin ende hi stelde een ander poortier, want hy wel hoorde dat hi ziin oude schalcheyt niet en liet: die abt gaf hem een ander officie, ende seyde. Ghy sult die monicken snachts tellen als si ter metten comen, mist ghy eenen in v tellen, ic sal v oorlof gheuen, ende ghi sult wten Cloostere gaen. Vlespiegel seyde: eerwaerdighe heere dat is my om doen seer swaer. Nv wel seyde die abt, doet also? want hy hoopte Vlespiegel also quijt te worden, ende vlespiegel dachte daer niet te blijuen. Aldus ginc hi snachts by die trappen daer die monicken af gaen souden, ende hi brac veel trappen af, de prioor was een goet out man, ende was gemeynlijc die eerste inder metten, die quam en soude die trappen af gaen, ende hi viel af ende brac zijn been, doen riep hi so deerlijc van pijnen dattet die ander broeders hoorden, ende quamen geloopen om te sien wat den prioor gebrac, ende elc meynde die trappen af te gaen, ende sy vielen alle, totten lesten toe: ende vlespiegel teeckende die broeders op eenen kerfstoc, ende seyde totten abt, eerwaerdige heere heb ic v beuel niet wel gedaen, ic heb de monicken getelt, ende

hy gaf den abt den kerfstoc daer hijse op ghekerft hadde. Doen seyde die abt: ghy hebt gekerft als een schalc, gaet wten clooster voor den duyuel, doen vertrac hi tot Mollen daer hi cranc wert.

Hoe vlespiegel te Mollen cranc wert, ende hoe hy in des Apotecarius bussen scheet, ende hoe hy inden heylighen gheest ghedraghen wert.

Als Vlespiegel van mariendale quam te mollen wert hy seer siec ende hy quam ter herbergen bi eenen Apteker om daer medecijnen te nemen ende de apteker was wat seer auon

[fol. H2r]

tuerlijc, ende hi gaf Vlespiegel een scherpe purgatie: des morgens begost die purgatie te wercken ende vlespiegel stont op, ende hi en wiste metten packe waer blijuen, want hi vant het huis al omme gesloten: doe ginc hi in die apotecarie, ende nam twaelf bussen daer syrope ende medecijnen in waren, ende hi scheet in elcke busse wat, ende sprac. Hier zijn alle die medecijnen wt genomen, ende daerom moeten si daer weder in, so en verliest die apteker niet, want ic en can hem geen gelt gegeuen: die apteker vernam dit ende wert gram op Vlespiegel, ende en wilde hem niet langer in ziin huys houden, ende hi dede hem dragen inden heyligen geest: doen sprac vlespiegel, ic hebbe gode dicwils gebeden dat die heylige geest in my mocht comen, ende nv is mijn gebet int contrarie verkeert, ic come inden heyligen geest, ende hi blijft wt my, ende ic blijue in hem: doe werden si lachende, ende seyden: gelijc eens menschen leuen is, also is gaerne ziin eynde. ¶Sijn moeder vernam dat hii cranck was, ende quam tot hem gereyst, ende meynde wat gelts van haren sone te crijgen, want sy arm was, ende als sy by hem quam so schreyde si seere ende seyde: sone waer sidy so siec: vlespiegel seyde, beminde moeder hier tusschen die bedsponde ende der mueren? Doe seyde si: lieue sone spreect my doch een soet woort toe: Vlespiegel seyde honich honich is dat niet een soet cruyt, die moeder seyde: segt my doch wat van uwer leeringen daer ic v by gedencken mach: vlespiegel seyde. Wel moeder, als ghi v seluen wat ghemacx doen wilt, als ghi vijsten wilt set uwen eers buyten den wint, so en hebdy den stanck in uwen nase niet, doen seyde ziin moeder: Sone gheeft my wat van uwen goede. Vlespiegel seyde haer:moeder die niet en heeft, die salmen wat gheuen ende die wat heeft, dien salmen wat nemen, mijn goet is so verborgen dattet niemant vinden en can: maer vindy wat van mijnen goede, dat muechdy aenueerden, ende ick geue van mijn goet al dat recht ende crom is. Vlenspiegel wert alle dage crancker, so datmen hem vraechde, oft hy hem niet biechten en wilde, ende ontfanghen die rechten der heyligher Kercken, dwelck hy dede, want hy gheuoelde hem seluen alsoo dat hy van dier sieckte nyet ghenesen en soude. Doen seyde een oude Baghijne tot hem. Vriendt hebt berou, ende laet v uwe sonden leet wesen, op dat ghy te saechter steruen moghet. Vlenspieghel seyde. Dat en sal nyet zijn, dat ick saecht steruen sal, want die doot is seer bitter, ende heymelijck en wil ic niet biechten: want dat ic mijn leef daghe ghedaen heb, dat is veel lieden in veel landen wel bekent.

[fol. H2v]

Want die ic wat goets ghedaen heb die sullen my dat wel na segghen ende heb ic yemant quaet ghedaen, die en sullen dat achter my niet verswijghen, maer twee dinghen zijn my leet dat ick die niet volbrengen en can. De baghijne seyde. Laet v dat lief zijn dat ghy quaets gelaten hebt, ende laet nv uwe sonden leet ziin. Vlenspieghel seyde. My is seer leet dat ick niet twee dinghen ghedaen en hebbe want ick die niet volbrenghen en conde om te doen. Die baghijne seyde. Ist goet oft quaet, dat ghy niet gedaen en hebt. Vlespiegel seyde. Het is alsoment nemen wil? Want als ick eenen sach zijn tanden stocken met een mes oft met yet anders, my was leet dat ic dat mes niet bescheten en hadde. Ten tweeden is my leet, dat ick alle oude vrouwen bouen die vijftich Iaren haren eers niet toe stoppen oft pegghen en mocht met een groote houden pegghe, want si en zijn nerghens toe nut noch profijtelijck, dan dat si dat aertrijcke beschijten, daer die vruchten op wassen. Doen seyde die baghijne. God moet ons behoeden, ic hoore wel waerdy sterck, ende haddy machte, ghy soud mijnen eers toe pegghen, want ick ben een vrouwe van lx.Iaren. Doen seyde Vlespiegel. My is leet dat niet gheschiet en is. Doen sprack die baghijne. Soo beware v die duyuel, ende sy ghinck van hem ende liet hem ligghen. Doen seyde Vlenspieghel, dat en is gheen deuote baghijne die soo haest toornich wort, maer sy is argher dan die duyuel.

¶Hoe Vlenspieghel sinen biechtvader bedrooch ende dede hem zijn handen beschijten.

Als Vlenspieghel dus cranck was, wert by hem een priester ghebracht, om hem goede vermaninghen te doen. Als de pape by hem quam dacht hy: dit is een auontuerlijck mensche gheweest die veel wonders bedreuen heeft, hy moet wel gelt hebben, daer moet men hem in ziin wterste af seggen, ick soude by auontueren oock een deel daer af hebben. Doe quam die pape by hem, ende seyde. Vlespiegel lieue sone denct uwer siele int wterste, want ghi een auontuerlijc man geweest zijt, ende veel sonden gedaen hebt, laet v dat leet zijn, hebdy ooc gelt dat auontuerlijc vercregen is, keert dat weder ter eeren gods den armen priesters als ick ben dat soude ic v raden. Wildy dat doen ic salt wel beschicken dat in gods eere comen sal ende wildijt ooc my geuen, ic sal ws daer in gedencken al mijn leefdage in mijn misse ende ander gebeden. Doe seyde vlespiegel, lieue heere ic salt doen, coemt weder na middach

[fol. H3r]

ick sal v seker wat gheuen? de pape was blijde ende ghinck wech, doe nam Vlespiegel een steenen canne ende dede die half vol stronts, ende leyde daer wat ghelts op, dat dan drec bedect was. Na middach quam die pape ende seyde. Vlespiegel vrient ic ben hier wildy my nv wat doen so ghi my belooft hebt: ic salt ontfangen. Vlespiegel seyde. Ia ic heere, ende vlespiegel gaf hem die canne ende seyde. Heere wildy heusschelijc nemen, ende niet te ghierich zijn, ic sal v eenen grepe wt dese canne laten grijpen, op dat ghy mijnder gedencken sout, die pape seyde, ic sal doen na uwen wille ende grijpen opt nauste dat ic can. Doen dede Vlespiegel de canne open ende seyde. Heere de canne is by na vol, grijpt daer een hantuol wt, mer en tast niet te diepe, die Pape was haestich, maer die ghiericheyt bedrooch hem, ende hy taste inde canne, ende meynde een goede hantuol daer wt te nemen, ende als hy geuoelde dat onder weeck was, trac hi zijn hant weder wt ende sach datse vuyl ende bescheten was, doe seyde die Pape. Ghy zijt een quaet schalc, dat ghi uwen bichtvader bedriecht in v wterste, daer ghi in v doot bedde ligt, si en derren niet claghen die ghy in v ioncheyt bedrogen hebt. Vlespiegel seyde. Heere ic seyde v wel te voren dat ghy niet te diepe grijpen en sout, ende oft v ghiericheyt v bedroghen

heeft, dat en is mijn schult niet: die pape seyde. Ghy schalc, bouen alle schalcken, conde ghy v te lubeke vander galgen spreken, ghy cont v tegen my wel verantwoorden ende die pape ginc wech, ende liet hem liggen: ende vlespiegel riep hem na dat hi tgelt mede nemen soude, maer die pape en wilde na sinen biecht sone niet meer hooren.

Hoe Vlenspieghel zijn testament maecte.

Doen vlespiegel al siecker en crancker wert maecte hy zijn testament, ende gaf zijn goet in iij.deelen deen deel sinen vrienden, dander deel den rade van

[fol. H3v]

Mollen ende tderde deel den prochiaen van Mollen: ende als hy gestoruen waer, soudemen zijn lichaem grauen op de gewijde aerde, ende door zijn vigilien, missen ende gods dienst doen na de gewoonte. Ende vlespiegel wees hen een groote kiste, met drie groote sloten wel bewaert, ende hi seyde datter zijn goet in was, want si was seer swaer, ende hi beualse den heeren te bewaren, ende dat si tgoet deylen souden, als hi een maent doot geweest hadde, ende dat si dan onder hen drien minnelijc vergaderen souden om te deylen? corts daer na sterf Vlespiegel. Als hi nv doot was, kisten si hem ende stelden dlichaem op een bare. Als de priesters quamen om vigilie ouer hem te lesen, so quam een soch vanden hospitale met haer iongen, ende wilde haer aen de bare wrijuen, ende si werp vlespiegel vander baren om verre, die soch gebaerde so, dat al die priesters wech liepen, ende en quamen niet weder om hem te begrauen. Die baghijnen namen vlespiegel metter kisten ende setten hem weder op de bare verkeert dat hy metten aensicht ter aerden lach, ende metten rugge opwaert, so namen hem de bagijnen, ende droegen hem ten graue waert, ende al zijn begeerte wert gedaen na sinen wille ende consent vanden anderen. Als hi een maent hadde doot geweest, vergaerden die drie partien, ende ontsloten gelijcker hant die kiste, om den scat te deylen. Als die kiste op was, en vonden si daer niet in dan een hoop steenen. Sy waren seer verwondert, ende sagen op malcanderen, ende elc wert gram: die pastoor meynde, om dat die heeren die die kiste te bewaren gehadt hadden, dat si den schat heymelijc wt genomen hadden, ende die kiste weder toe gesloten hadden in zijn siecte: ende die weder also geuult hadden die vrienden meynden dat de pape den schat wech hadde, doen hi hem biechte, want hi daer doen alleen was. Aldus schieden si grammelijc, ende die pastoor ende den raet wilde hem weder doen op grauen, ende laten hem onder die galghe grauen, mer hi stanc so seere datter niemant by dueren en conde, ende aldus stopten sy tgraf weder toe, ende Vlenspieghel bleef daer in ligghen.

¶Hoe Vlenspieghel begrauen was.

Int laetste was ooc die begrauinge van Vlespiegel wonderlijck, want als si hem metter kisten int graf wilden setten, so brac dat een zeel daer si die kisten mede sincken wilden aen dat voeten eynde, so dat die kiste ouer eynde int graf viel, ende vlespiegel quam op zijn voeten te staen metter kisten: doen seyden sy alle die daer by waren, laet hem also staen want hi wonderlijc was in zijn leuen, soo wil hi ooc wonderlijc zijn nae zijn doot. Aldus lieten sy hem recht int graf staen, ende decten tgraf toe,

[fol. H4r]

ende sy leyden eenen steen daer op, ende inden steen stont gehouwen een Ule, hebbende eenen spieghel onder zijn clauwen, ghelijck hier naer ghefigureert staet, ende daer onder stont gehouden int gheschrift: desen steen en sal niemant verhouwen, want Vlespiegel leyt hier begrauen.

Epitaphivm.

 

¶Noctua & ab speculo vix noctior, eutropelusque

 

Deposuit: testans rediculosus homo

 

Ne stet, ne sedeat, in ceatque: ferant tumulo eius

 

Vel secularis, vel spiritualis eum.

 

Dormitat in Christo cum Christi fidelibus hic nam

 

Aut cadit, aut stat hero seruus, vt ipse suo.

[fol. H4v]

¶Ghedruckt Thantwerpen, op de Camerpoort Brugghe, inden Schilt van Basele, by Ian van Ghelen, de Ionghe, ghesworen Boeckdrucker der Con. Maiesteyt, 1580.

Omnia Fert Tempus.

Met gratie ende Priuilegie voor ses Iaren