Trotwaer. Jaargang 16

[p. 157]

R.R.R. van der Leest
Sjit briker, freonen!

4.0 Boareilân-kniper-temperatuer-roeiskou-deiblêd-ferrekkeling-warehús-yntegraasje-toskboarstel-ierappelskile-refrein-kearnbewapening-hynsteblom-taryf-spatlape. De holle swimt har. Se kin net mear rjochtstrekich tinke. Mar Dynte hat de put der út. Artysten en technisy romje de flier foar de ynterieurfersoarchsters (dat binne de himmelsters). Se wynt har troch de neidrokte. Sjef Vandenoudenmeulemakerbroecke, de Flaamske regysseur, folget har. Neist de doar fan de kabine, dêr't se ôfschmynkt wurde sil, stiet Rommelfanger. ‘Us debutante,’ ferwolkommet er. ‘En?’

‘Se hat de stjerrekes fan de himel spile,’ andert Vandenoudenmeulemakerbroecke foar har.

‘Moai, moai!’ Rommelfanger klapt ien kear súntsjes yn 'e hannen en hâldt dy opinoar. ‘Ik bin grutsk op myn ûntdekking.’

Dynte lit har net mei kompliminten betelje. ‘Kin ik myn gaazje foar hjoed no krije?’

‘Wis en wrachtich. Mei alle soarten fan fernoegen. Jo hawwe it fertsjinne. Ik wachtsje, oant jo klear binne. Dan bring ik jo persoanlik nei de kassjêre.’

As se skjinfage en ferklaaid is, giet Rommelfanger har feardich op 'e gong foar nei in stielen sel. Efter in traaljefinster sit in kreas Sjineesk famke. ‘Kwi Tan Sje, dit is ús nije stjer Dynte Planteit,’ makket er bekend. It famke knikt manearlik op easterske wize. Hy hellet in sjekboekje út de binnenbûse, follet it bedrach yn, set syn hân, stekt it papierke tusken de traaljes troch.

Kwi pakt it op. ‘Twatûzen gûne,’ lêst se. ‘Yn watfoar koepueres wolle jo it ha?’

Hy sjoch Dynte oan. ‘Sis it mar.’

Se lit har ferrassing net skine. ‘Gjin koepueres. Gewoan twa brifkes.’

4.1 Dynte hat de giuwhonger. Tusken in karslachter en in ealslachter yn sjocht se in suvelwinkeltsje. Sa'n sabeare âlderwetsk boerebont saakje. It is noch iepen. Der binne gjin oare klanten, dat se is daliks oan bar. Krekt as se sizze sil, wat se hawwe wol, rinkelt de telefoan. ‘Kinne

[p. 158]

jo even geduld dwaan?’ seit de winkelman, wylst er al opnimt. Hy notearret wiidweidich in grutte bestelling. It even duorret tsien menuten. Se stiet har ûnderwilens te ferbiten. De macht fan it apparaat. Sy hat war dien om hjir persoanlik te kommen. Ien dy't thúsbliuwt en troch de telefoan praat, giet foar. It soe krekt oarsom wêze moatte.

Einlings is it petear ôfrûn. Se wiist op in belegere Edammer. ‘In healpûn. In stikje.’

De winkelman set in grut healmoannefoarmich mes mei twa hânfetten op de tiis, snijt dêr in fiks plak ôf en waacht it. Hast trije ûns.

‘Mei it in bytsje mear wêze?’ freget er freonlik.

‘Nee,’ andert se. ‘Ik haw om in healpûn frege en ik wol in healpûn hawwe.’

De winkelman sjocht har dûnker oan. Hy fiket in timpe fan it plak ôf en kwakt it wer op de digitale snelwager. Amper twa ûns. ‘Mei it in bytsje minder wêze?’ gnaut er har ta.

Se bliuwt op har stik stean. ‘Dêr haw ik net om frege.’

Poer snijt er in nij plak fan de tsiis en skaaft dat salang by, oant it presiis in healpûn waacht. ‘Trije njoggentjin.’

Se betellet mei in brifke fan tûzen.

‘Hawwe jo it net lytser?’

‘Nee, sjoch mar.’ Se lit him har beurs mei it oare brifke sjen en hat nocht oan ûnnocht.

5.0 Koarte ynhâld fan it folgjende: Neijier is nijjier wurden. Nier en Dynte binne gjin earme lúsangels mear. Sy fertsjinnet jild as wetter by de televyzje. Nei de earste ôflevering fan Sjit briker, freonen! ferrûn alles mei in sniebal-effekt. Se hat yn it pennul fan in kwis sitten, oan in pommerante-slach tusken artysten en steateleden meidien, op in singeltsje in suchtmeldij songen en in sjo foar in goed doel presintearre. De kyktichtens wie trochinoar 84 persint en it wurdearringssifer 9,1. De FOKTA is yn twa moanne fan in E-omrop in B-omrop wurden en in oanfraach foar de A-status leit by de minister. Boppedat wurdt no net mear fia de kabel, mar op kanaal Fryslân I útstjoerd. Alle wiken stiet in rynsk yllustrearre artikel oer Dynte yn it programmablêd, dêr't elkenien dy't der him as lid-abonnee foar opjout sinten op ta kriget. Keunstwinkels en kantoarboekhannels ferkeapje reliëf-poosters fan har, it is roversguod. Sels gewoane portretfoto's fleane by tûzenen oer de toanbank. Yn de amper opkrôle mûlshoeken fan Dynte sit mear seks, as yn de hiele bleate billeparade fan al dy oaren. Mar se wol fierder gjin karriêre meitsje. Noch de lêste ôflevering fan Sjit briker, freonen! dien meitsje en dan

[p. 159]

hoecht it net mear. Nier hat ûnderwilens it hûs op oarder brocht. By de striid tusken plysje en kreakers wie der sa'n soad fernield. Hy hat in bealchfol wurk hân oan it opkalfaterjen. Foar beleanning krige er fan Dynte wer in wein, in miny.

6.0 De binnenstêd fan Ljouwert is gjin trochkommensein oan. Protest tsjin it belied fan de provinsje. Grou tsientûzen demonstranten. De autoriteiten sizze, dat it twahûndertfyftich binne.

Nei't Nier Dynte by de studio ôfset hat, sil er ris sjen, oft er earne in televyzjetastel opskarrelje kin. Twaddehâns en swartwyt. Mear is oan harren net bestege. Se sieten komselden foar de buis en no binne se it hielendal ûntgroeid. Har djoere kleuretastel hat de plysjeynfal net oerlibbe. De antenne koe Nier noch al wat yn 't fatsoen bringe. Dy wie mei in kreaker, dy't him yn in goate ferskânze hie, troch it wetterkanon fan it dak ôf spuite. Aanst sil er it spul wer te plak sette. Want hy wol jûn de lêste ôflevering fan Sjit briker, freonen! sjen. It wurdt heech tiid, dat er teminsten ien kear sels oer de kwaliteit oardielet. It bearen fan de kranten hat er op in pypfol.

Hy fynt wat er siket, mar it begruttet him suver. Twaddehâns swartwyttastellen binne djoerder wurden, want de koers fan de dollar is wer omheech gien.

6.1 Nier strykt him om it kin. It burd stikelt him alle kanten út. Te honk hat er noch ien skearmeske mei hakkelige sneden. Hy moat nedich nijen oantúgje. Hjir is in supermerk. Hy parkearret en stapt de winkel yn. GEBRUIK VAN WAGENTJE IS VERPLICHT warskôget it boerd neist it flaphekje by de yngong. Dus skuort er in weintsje út de yninoar skode rige los en bochtet dêrmei troch de gongpaden. Ien swinktsjiltsje swabbert omraak, dat hy moat hieltyd bystjoere. Hy kriget in pakje skearmeskes en leit dat yn it weintsje. Der is gjin bakje foar lytsguod. Under it riden begjint it pakje te dûnsjen. It falt iderkear tusken de izeren mesken troch oer de flier. Geduldich kriget er it op en leit it wer te plak. By de kassa slút er him oan efter de wachtsjenden. De man foar him sjocht oer it skouder yn Nier syn weintsje. It duorret gâns in skoft, foar't er it pakje skearmeskes bespeurt. ‘Geane jo mar earst,’ seit er, wylst er syn fracht in eintsje tebekrydt.

6.2 Sisa, de antenne stiet. Ferklomme klattert Nier fan it dak ôf. It is fiis kâld dêrboppe. Hy stapt fan de ljedder op 'e grûn, rint nei it gersfjild foarhûs, set de hannen yn 'e side en eaget omheech.

[p. 160]

De antenne stekt triljend de teisters yn de tinne wyn. It stêfke fan Nederlân I, de peperklip fan Nederlân II, de heaharke fan Dútslân I, it pannerakje fan Dútslân II en de mantelprikke fan Fryslân I. Is it gjin pracht? Foar itselde kin er no even de post út de brievebus oan de dyk helje. Dat docht er meast mei de auto, mar hy is al hast healwei.

Werom fan de fuotreis, noflik by kofje en koeke, skiftet er de rispinge. In foarheffing fan de ûnreplik-guodbelêsting, in foarriedige fermogensoanslach, in preemjeheffing fan de syktekostefersekering en in oanfolling op de taslach fan de fêste lêsten. By al dy mâle jildoanslaggen dochs noch ien posityf teken. In kultureel tydskrift mei in moai omslachfamke der op, inkeld klaaid yn it adresbantsje.

6.3 Nier wachtet yn de miny op it parkearterrein foar de studio. Dynte komt oanstowen. ‘Fluch! Ik moat noch nei de bank!’

Hy bliuwt kalm. ‘Dy is al ticht. Hoe let is it no?’

‘Wit ik net. Myn horloazje stiet. Ik haw net iens tiid om it op te winen’. Se jout him in pomp yn 'e ribben. ‘Sjit op!’

De miny nimt de guit. Yn in gûns giet it nei it sintrum fan de stêd. In klok oan de Tynjedyk wiist 17 oere 5, yn de Skrâns is it 17 oere 1, op it Suderplein 17 oere 2 en op it Saailân 16 oere 59. It kin noch krekt.

Dynte fljocht de bank yn. Thús bewarret se gjin jild mear. Se sil wol wizer wêze.

7.0 Tegearre sitte se noflik foar de buis. Winterjûnenocht. Nei de Fryske aktualiteiterubryk Dêr en Doe en it famke mei de totobaltsjes begjint einlings it lêste diel fan Sjit briker, freonen! Earst ferskynt in lange, lange rige nammen en funksjes. Fan de regysseur oant en mei de assistint mikrofoanmankemintemonteur.

‘Jonge noch ta,’ fernuvert Nier him, ‘wat in smak folk foar in healoerke televyzje. Dat is mei rjocht en reden in FOKTA!’

Foar't Dynte dêrop bite kin, sjogge se in byld fan it Fryske gea yn syn hiele hear en fear.

It is simmer, sinneskyndei op it boerelân, sûnder skieppesmoar, en kobaltblau, de droke diken en de nau besette barmen dogge it har oan tiid nei de grommelige, blakke, grûnige, goarswarte, boatstille mar te winen.

7.1 De opteinens is oer, it skom fan berûzing ferwaait, it grom fan berêsting klontert, de simmerdei falt yn 'e lijte en 't Flaggeliet swijt tusken Ave Maria en 't Slavenkoar yn it tichtklapte sangboek. Ferfeelsumens leit der ien lang en twa breed, mei lange tosken gnabbeljend oan de ig-

[p. 161]

gen en starich sobjend it wetter, dat de mar der hast mislik fan wurdt. Neven, machtich as miggen, piizje ienlûdich heechnúnderjend oer de stillens fan útspeake lea, ien makket hetsich in needlâning op it ûnbespuite lân fan Billebout har platte búkje, stekt de buis yn it smedige fleis en sûcht it mûlwaarme bloed, om dronken fan blastigens brykfleanend de flecht te ferfetsjen. Billebout kribelklaut har omraak, it knettert as in Meksikaanske hûn yn dûnkerst Afrika, mar Bahama Bêzje doljoaret oerein út Karibyske fierten, draait it strâneftich okeren lichem op 'e smoute side, wiuwt in palmbeamearm, labbert subtropysk: ‘Sa moatst dat dwaan,’ en neilkrúsket de miggebult.

Billebout streket in fochte finger oer de moudige hûd en omringet de nâle, ‘No, do,’ mar Bahama Bêzje is al wer tûzenen seemilen weislomme en net mear te beroppen en Billebout, mei de loaits op ûneinich, liddelt: ‘Krúske en nultsje, wa wol meidwaan?’ en de jongkeardels hingje krosmotors en reesweinen yn de stobbewylgen en stoarte fan alle kanten jûchheiend oer har hinne, besprongen troch de mei iispylken fan wangeunst omgurde kastielromanfammen, bysprongen fan de luchtbêdmanlju, dy't leechrinne en oerfallen troch de hingelmattefroulju, dy't it net mear hingjende hâlde kinne. Twa rugbyballen by in skrum, sa krûpe Bahama Bêzje en Billebout tusken fuotten troch ûnder de hymphamp wei, ritse frontaal bleat nei har tendum en jakkerje sûnder omsjen dêrfandinne.

7.2 ‘Ik miende, datsto net yn it neaken soest,’ seit Nier.

‘Net-funksioneel bleat is foar de byrollen, mar dit wie funksioneel en in haadrol,’ ornearret se.

Dat moat er tajaan.

‘Hoe fynst it?’ freget se.

‘In bytsje flau en ûnnatuerlik,’ andert er earlik. Hy lûkt mei de wiisfinger in remspoar oer har hûd. ‘Ik fyn dy yn it echt folle hertliker.’

Se slaan alle lea dy't se hawwe om inoar hinne.

‘Moaie mannen meie mear mei moaie mokkels,’ mient Nier.

‘Fraaie fammen ferlokje folle faker fraaie finten,’ ferbettert Dynte.

Se flije inoar yn de hâldgreep del.

7.3 Sjit briker, freonen! was live performed for a tape-audience.