Trotwaer. Jaargang 9

[p. 204]

Réaksje fan in lêzer:
De ynhâld fan Trotwaer 1977-1 oereide.

Yn de lêste Trotwaer bisprekt in dichter syn eigen wurk. Lit in lêzer nou ris kommintaer jaen op syn literair blêd.

Frysk literair tydskrift stiet yn de kolofon. Of is it mear in diskusje-blêd foar dichters en skriuwers? Soms soe men it as leek hast tinke. As men dat sa neigiet dan is mear as de helte fan de plakromte ynromme foar drege stikken sa as skôgings en krityken. It sil wol net bêst oars kinne tink en ik misgun de meiwurkers harren diskusje-mooglikheden ek perfoast net. Mar it moat my al fan it hert dat it foar de ynteressearre leek net ienfâldich is om alles to folgjen. De klam kin ek to bot op it faktechnyskke komme to lizzen. Oerflakkich bisjoen as leek soe men sizze, de dichters moatte mar dichtsje en de skriuwers mar moaije forhalen skriuwe en hja moatte mar net tofolle théoretisearje. Yn it forline waerd dat ek faken fan arketekten sein; hja moatte net oer it fak skriuwe - hja moatte bouwe. Der sit hwat yn fansels. Der hawwe ek wol arketekten west dy't botter oer it fak prate koene as dat hja bouden. Mar der is yntuskentiid safolle foroare yn 'e wrâld, dat der wolris hwat mar ynspraek komme mei fan biwenners en de brûkers fan de gebouwen. Dy dialooch komt sa stadichoan ek wol op gong - mar dat is in ûnderwerp op himsels.

In literaire diskusje sil yn begjinsel net minder wichtich wêze. Der bistiet ek wol deeglik in forbân tusken literatuer en arketektuer. Dat hat der altiten al west en dat kin nou nei myn bitinken wol ris hwat mear omtinken krije. Willem Abma seit yn it bigjin fan it bisprek fan syn bondel ‘de iken fan Dodona’ dat eltsenien yn bigjinsel meidwaen moatte kin oan it meipraten en meitinken oer de problemen dy't de poëzij oanbilangje. Dat bin ik mei him iens. Dat hoewol't ik oan 'e iene kant wol graech hwat mear romte foar literaire bydragen sjen woe, leau 'k dat it goed is dat men út in oare hoeke wei, yn dit gefal de arketektuer, ek ris bisykje moat om in sint yn 'e pong te dwaen. Bûtendat hat de redaksje der ek wol rjocht op om ris to fornimmen hoe't de ynhâld fan Trotwaer oerkomtby de gewoane lêzer.

Trotwaer nû. 1 bigjint dan diskear mei it útsûnderlik forhael fan Steven de Jong. Dit stik hat my oantrune en is ek min ofto mear oanlieding ta disse skôging. Ik stean forsteld fan sa'n stik fantasije. De stikkene Bonifatius-toer yn Ljouwert kin efkes ynspirearre ha foar de situearring mar dêrmei hâldt eltse forgeliking mei de bisteande Fryske sitewaesje ek op. It forhael docht my tinken oan it werjaen fan in binaude binearjende dream. Utsoarte wekket de titel by in arketekt oare forwachtings. Men soe tinke kinne oan de biskriuwing fan in monumintale toer en tsjerke mei in moai mar skeind byld. Mar neat fan dat alles. Yn dat opsicht is de titel hwat misliedend. In katedrael is in haedtsjerke fan in bisdom en dat blykt fierders nearne út. Of it moast al wêze om oan to jaen dat it hjir giet om in roomske tsjerke. Mar dat docht yn

[p. 205]

dit forhael ek net safolle ta de saek. Der wurdt ek mear oer de toer praet as oer de tsjerke. Boppedat jowt it forhael de yndruk dat toer en tsjerke situearre binne midden yn in midsieuskke stêd mei nauwe strjitsjes der omhinne en omt hjir wol dúdlik sprake is fan in 19de ieuske toer komt dat by immen dy't in bytsje op 'e hichte is mei arketektuerskiednis hwat frjemd oer. Mar ik biiverje my om hjir foart by to sizzen, dat ik ek wol wit, dat soks meast yn in forhael, ek hjir net, sa wichtich is. Oars krij ik it mei Tr. Riemersma oan 'e stôk en dan hat hy gelyk ek noch. It forhael lit him fierders bêst lêze. Foar dyjingen dy't allinnich fan Steven de Jong syn ‘Popkes tekenje’ en hwat krityken kinne is dit forhael in komplete forrassing. Hwat oars in great forskil yn styl en ynhâld as ik tink oan it forhael fan Aart v.d. Leeuw: ‘De Katedraal’. Mar hawar, dat forhael is ek likernôch 50 jier lyn skreaun.

Dr. Anne Vondeling hat by de iepening fan in tentoanstelling fan it F.L.M.D. yn De Haech him ôffrege hwerom 't der net mear út it Frysk wei yn it Hollânsk oerset wurdt. Dit is nou sa'n forhael tinkt my hwat der geskikt foar is. Hwerom docht in skriuwer of in kollega dat net? Fansels de minsken dy't yn it Hollânsk skriuwe steane net yn 'e rige om oersettings to leverjen fan Frysk wurk. De skriuwers binne ek net altiten leave jonges ûnder elkoar, likemin as arketekten dat binne. Mar is dat foar in Frysk skriuwer in reden om to stúmjen en yn 'e hoeke sitten to bliuwen? Foar weardefol wurk komt de tael der't it yn skreaun is, tocht ik, op it twadde plak. In oersetting is ek wol net itselde as it oarspronkelik en it iene is ek wol net itselde as it oare, mar dit forhael freget neffens my om in oersetting. It liket my ta dat Steven de Jong wol ta greater wurk by steat is. Syn styl fan skriuwen docht my tinken oan it wurk fan Hermans dy't eartiids lektor yn Grins wie. Oant safier dit forhael.

It stik fan Willem Abma haw ik al efkes oanstipt. Mei itjinge hwat stie yn it haedstik ‘útgongspunten en forantwurding’ bin ik it folslein iens. Dat roun my as lij wetter yn 'e earen. Mar in ynterpretaesje fan my fan ‘de iken fan Dodona’ sil net fakkundich genôch wêze om yn in literair tydskrift to pronkjen. Multatuli hat wol sein dat literatuer gjin fak is, mar immen mei in oare kréative diels technyske oplieding moat forsichtich wêze mei hwat hy fan sokke dingen seit. It makket ek in great forskil hoe 't in skriuwer oer arketektuer praet. Der binne miskien minsken dy't miene dat hja oeral forstân fan ha mar dêr hear ik net by. Hoe't Steven de Jong de katedrael en de sitewaesje fan syn forhael boppe wetter tilt, dat sil byg. in arketekt mear yntrigearje as in oare lêzer. Yn it ynkringende fers fan Eppie Dam mei réalistyske foto steane twa rigels dy't my it meast troffen ha:

nea ha ik dy minder frege

nea hastou my minder sein

By sa'n forskriklike brân binne heit en soan hiel bigryplik totael forslein. Dan wurdt der to'nearsten neat mear sein. - Gelokkich steane der disse reis noch hwat mear fersen yn mar myn forhael wurdt to lang as ik dêr ek noch oer bigjin. Ik tink dat de lêzers it mei my iens binne as ik siz: sokke mear en dan soun. Dêrnei komt it byldzjend formogen fan Tr. Riemersma wol wer dúdlik

[p. 206]

út yn syn bisprek fan Sniejacht. Van Hijum wol dan yn ‘de fraech nei it hwerom’ syn minne krityk oer ‘Popkes tekenje’ forklearje, mar der sitte tofolle krinten yn om dêr ek noch oer to bigjinnen. Fansels, in kritikus is om de deale gjin charlatan, mar hy moat him as it heal kin net sa Douwe Kalma of Simke Kloosterman-eftich oanstelle. It wurdt allegear sa leadswier. De klam kin sa bot op it faktechnyske komme to lizzen dat de kréativiteit alhiel forklommet. It libben giet der út. Fansels, it faktechnyske is tige wichtich. As immen dat by ûnderfing witte moat dan is dat sikerwier wol de arketekt. As it net goed makke wurdt, dan dondert de boel yn. Van Hijum sil wol gelyk ha as hy seit dat it by it dichtsjen en skriuwen like wichtich is. As it mis is dan falt dat de net-fakman net sa bot op as by it minne bouwen en jo fuort of nei forrin fan tiid lyk as yn Steven de Jong syn forhael oppasje moatte dat jo de boel net op 'e kop krije. Ta bislút noch hwat oer de illústraesjes. By my yn 'e hûs hinget in moaije kleurkryttekening foarstellende hynders dy't yn in sirkus yn it roun drave. De Fryske kunstnaresse om útens A. Zijlstra hat him makke. Ik bin der tige wiis mei en de trant hweryn Marten Postma syn illústraesjes foar Trotwaer disse reis makke hat binne hast deselde. Ik hoopje dat ik mei dit bisprek fan de ynhâld fan Trotwaer 1977-1 ynheakjend op hwat Abma sein hat oer lekepraet der yn slagge bin om in yndruk to jaen fan it geniet hwat Trotwaer my disse reis jown hat.

Jarich Boersma.